Εισαγωγή και εξέλιξη των φυσικών μέσων αποκατάστασης ασθενών στην αρχαία Ελλάδα

Abstract

From the written texts and the archeological evidence available, we observe that the healing practices in Ancient Greece are characterized by theocratic and mythological elements until pre-Socratic era. The Presocratics attempted determine the content of vagine notions such as “health”, “disease” and “cure In this study, the medical collections written in the first two centuries A.D., such as those of Soranos’s and Aretaeos, are not mentioned; what is mainly mentioned is the Hippocratic collection, which is considered representative of the classical era of Greek medicine, as well as the works of Galen which – although they represent the roman era – are the one that establish, extend and diffuses Hippocratic medicine. Massage and “tripsis” (i.e. healing massage), were acknowledged as some of the basic practices of physiotherapeutic cure for humans. The terms massage and tripsis were related both to gymnastics and medicine. They were initially performed at gymnasiums, by paedotrives (i.e. trainers) and gymnasts; then, due to their curing qualities, they were also applied to diseases and injuries as well. Their application flourished until the roman era and, after which they were abandoned as therapeutic practices, they regaining their initial importance in the early 20th century. Exercise was generated in “gymnasiums”. Soon, along with nutrition, they constituted – according to Hippocrates – the balanced “diet” (i.e. way of living). Hippocrates distinguished exercise itself into natural and rough exercise, among which symmetry should subsist. The usage of water is analyzed examined as. Hydrotherapy was used for reasons of health, euphoria and fighting off the fatigue of the organism. Initially, cold water was used; then warm as well as vapor. The dietary habits of the ancient Greeks were also analyzed. The diet of the ancient Greeks consisted mainly of the consumption of dairy products, bread, legumes, vegetables and – at a lesser extend – meat, something which later was followed especially by athletes. The introduction of meat consumption to the diet of the athletes was imposed by their physicians and trainers, with the view to upgrading their performance. The role of wine, beverages and decoctions was also important in an athlete’s every day diet. Diet constituted a health factor; however, the faintest lack of measure could render it to disease. “katharmos”, that is the cleaning of the organism, was considered by the physicians of the school of Hippocrates as crucial, since it assisted to the abortion of mucus, blood profusion from certain parts of the organism, egesta and everything that could cause imbalance to the fluids of the organism itself. In such cases, exsanguinations by means of blood letting, suckers and leeches are contraindicated. In addition, the cleaning of either yellowish or blackish fluids, concentrated in certain parts of the body causing pain, is indicated as well. They should be aborted, through the intestine, by means of vomiting, enema, suppositories and other, in order to maintain the sound health of the organism. The usage of the first remedial compound, widely used throughout antiquity, such as Terra Sigilallata of Lemnos, with many applications aiming both physical and psychological health, is extensively studied. Moreover, the ancient physicians’ intervention to the rehabilitation of bone dislocation, the settlement of catheters, the incisions and microsurgery are also covered; all these with the ultimate goal of improving the life of the patient who had recovered, but continued to have long-term symptoms and problems.

∆ιαπιστώνουµε ότι οι τρόποι θεραπείας στην αρχαϊκή ελληνική περίοδο χαρακτηρίζονται από θεοκρατικά και µυθολογικά στοιχεία, µέχρι την εµφάνιση των προσωκρατικών φιλοσόφων που προσπάθησαν να καθορίσουν το περιεχόµενο των εννοιών ‘υγεία’, νόσος’, ‘ίαση’. Στην συγκεκριµένη εργασία δεν έγινε λόγος για τα έργα που γράφτηκαν τους δύο µεταχριστιανικούς αιώνες, όπως του Σωρανού και του Αρεταίου, αλλά γίνεται αναφορά κυρίως στην ιπποκρατική συλλογή που θεωρείται αντιπροσωπευτική της κλασσικής περιόδου και ακόµη στο έργο του Γαληνού που αν και αντιπροσωπεύει την ρωµαϊκή περίοδο, είναι αυτό που επιβεβαιώνει και µεταλαµπαδεύει αλλά και προεκτείνει την ιπποκρατική περίοδο της ιατρικής. Η ιατρική της σχολής αυτής εξελίσσεται ελέγχοντας και αξιοποιώντας τα µέχρι τότε δεδοµένα που έχουν αποδειχτεί ορθά, που έχουν προκύψει δηλαδή από την παρατήρηση, και την πρακτική εξάσκηση. Η µάλαξη, και η ‘τρίψις’ (θεραπευτικό µασάζ), καταξιώθηκαν ως ένας από τους βασικούς φυσικοθεραπευτικούς τρόπους αποκατάστασης της υγείας των ανθρώπων. Οι όροι µάλαξη και τρίψη συνδέθηκαν τόσο µε τη γυµναστική όσο και µε την ιατρική. Αρχικά εφαρµόστηκαν στους χώρους γύµνασης, από τους παιδοτρίβες και τους γυµναστές, ακολούθως επεκτάθηκε η χρήση τους λόγω αναγνώρισης των θεραπευτικών τους ιδιοτήτων και στις ασθένειες και τα τραύµατα. Η χρήση τους γνώρισε περίοδο ακµής µέχρι τη ρωµαϊκή περίοδο και αφού εγκαταλείφθηκαν ως θεραπευτικές µέθοδοι επανέκτησαν την αρχική τους σηµασία στις αρχές του εικοστού αιώνα. Στο κεφάλαιο το σχετικό µε τη θεραπευτική άσκηση, αναλύθηκε η εξαιρετική σηµασία που της δόθηκε από τους σοφούς και τους ιατρούς της αρχαιότητας. Γεννήθηκε και αυτή στο χώρο των ‘γυµνασίων’ χάρη αρµονίας του σώµατος. Πολύ σύντοµα, µαζί µε τη διατροφή αποτέλεσαν κατά τον Ιπποκράτη τη ισορροπηµένη ‘δίαιτα’ (τρόπο ζωής). Η ίδια η άσκηση διακρίθηκε από τον τελευταίο σε φυσική και βίαιη που ανάµεσά τους πρέπει να υπάρχει συµµετρία. Η χρήση του νερού, αναλύθηκε στο οικείο τέταρτο κεφάλαιο, ως πόσιµο, ως µέσο καθαρισµού στα ‘βαλανεία’ αλλά και ως χώρος άσκησης στις ‘κολυµβήθρες’. Η υδροθεραπεία χρησιµοποιήθηκε για την υγεία, την ευεξία και την καταπολέµηση της κόπωσης του οργανισµού. Αρχικά, το νερό χρησιµοποιούνταν κρύο, έπειτα θερµό και µε µορφή ατµού, ήταν ευρεία η χρήση του στα λουτρά ως µέσω υγιεινής. Αξιοσηµείωτη είναι η αναφορά υδάτων µε ιαµατικές ιδιότητες, όπως αναφέρονται ακόµη από τα αρχαία ασκληπιεία, τα θεραπευτικά κέντρα των αρχαίων χρόνων αλλά και η ανάγκη δηµιουργίας των πρώτων θεραπευτηρίων, νοσοκομείων. Ο ‘καθαρµός’, δηλαδή ο καθαρισµός του οργανισµού, θεωρήθηκε καταλυτικός από τους γιατρούς της ιπποκρατικής σχολής, για να αποβάλλονται, το φλέγµα, η πλησµονή του αίµατος σε κάποιο σηµείο του οργανισµού, τα περιττώµατα και ότι άλλο µπορεί να θεωρηθεί ότι προκαλεί την ανισορροπία των χυµών του. Στις περιπτώσεις αυτές ενδείκνυνται οι αφαιµάξεις µε φλεβοτοµίες, µε χρήση βεντουζών και βδελλών. Όπως επίσης συνιστάται ο καθαρµός από τον κίτρινο και µέλανα χυµό, που συσσωρεύεται σε κάποια σηµεία του σώµατος και αποτελούν πηγή πόνου. Επιβάλλεται να αποβάλλονται µε εµετούς, µέσω του εντέρου, µε υποκλυσµούς, µε υποθετά και άλλους τρόπους, για την καλή υγεία του οργανισµού. Ακόµη η χρήση των διάφορων υποθετών της µήτρας που χρησίµευαν ως πρόδροµα αντισυλληπτικά µέσα, γνωστά σε µας από τους Ιπποκράτη, Γαληνό, ∆ιοσκουρίδη. Επίσης εξετάζονται οι θεραπευτικές ιδιότητες φυτών που αποτέλεσαν την πρώτη ύλη των σύγχρονων φαρµάκων. Τρόποι χρήσης τους ανάλογα µε την ασθένεια και το σηµείο του πόνου. Ειδικότερα αναφέρονται οι εµετικές, καθαρτικές και άλλες ιδιότητές τους όπως µελετήθηκαν και καταγράφηκαν από τους αρχαίους φαρµακολόγους, ∆ιοσκουρίδη, Γαληνό, Θεόφραστο. ∆εν µπορούσε να παραληφθεί η αναφορά στη χρήση του πρώτου φαρµακευτικού σκευάσµατος, που είχε ευρεία χρήση στην αρχαιότητα, όπως ήταν η Ληµνία γη, µε πολλές εφαρµογές για την σωµατική και ψυχική υγεία, καθώς επίσης οι µορφές επεξεργασίας και χρήσης των θεραπευτικών φυτών της αρχαιότητας ως υποβοηθητικών της αποκατάστασης. Γίνεται ακόµη λόγος για τους τρόπους επέµβασης των αρχαίων γιατρών, στην αποκατάσταση παρεκτόπισης των οστών, στις ανατρήσεις του εγκεφάλου, στην τοποθέτηση καθετήρων, στις τοµές και στις µικροχειρουργικές επεµβάσεις, µε τελικό σκοπό τη βελτίωση της ζωής του αρρώστου που ανάρρωσε, αλλά εξακολουθούσε να έχει µακροχρόνια συµπτώµατα και προβλήµατα, καθώς και σε µετατραυµατικές καταστάσεις. Με βάση όλα τα παραπάνω, η συζήτηση της παρούσας διατριβής κρίθηκε ότι πρέπει να επικεντρωθεί στα σηµεία όπου τα φυσιοθεραπευτικά µέσα της αρχαιότητας πέρασαν µε σηµαντικές ή λιγότερο σηµαντικές αλλαγές στις µέρες µας, συνοψίζοντας και τη σηµερινή τους εφαρµογή.