Η γλώσσα των δελφικών χρησμών: σχέσεις μαντικής και επικής γλώσσας στους χρησμούς του μαντείου από τον 8ο ως τον 5ο προχριστιανικό αιώνα

Abstract

The subject matter of this thesis is the comparative study of the mantic language from the 44 Delphic oracles in dactylic hexameter from 8th to 5th century B.C. and the epic language of Homer, Hesiod, Hymns, Epic Cycle, Margites, Certamen and Orphics, also of works influenced by epos as the didactic elegy and lyric poetry. The comprehensive comparison concerns the vocabulary (commonplace and rare words, formulae) and the metre and is based on formulaic analysis of verse first applied systematically in the Homeric epos by M. Parry. Oracular language has particular features such as: identical or slightly modified epic words in the same metric position· commonplace words that occur in usual metrical position though in different epic verses are presented in their usual metric position but combined in the same oracular verse, thus creating structural blocks of the verse· non-epic oracular formulas are used rarely, proving that their composers hunted for rare expressions and avoided repetitions· dialectal features found in epos or words created to the standards of epos· use of rare dialectal words. Oracular words found also in Homer are usually morph-syntactically modified, revealing the composer’s desire to innovate though not to exceed the borders of epic language. Special characteristic of oracular language are the epic formulas used only once in oracular corpus although epic expressions regarded as unique were repeated. Moreover some words have been produced through phonetic similarity to epic words and occupy the same metric position. These special features as well as the strong connection to Homeric language and Hesiodic ethics and metre incorporate the oracles into the epic tradition. Linguistic and ideological connections exist between oracles and the early lyric poetry, the didactic elegy and subsequent poetic genres like tragedy. Oracle creators knew perfectly epic tradition as well as other genres of poetry, as the existence of non-epic features demonstrates. They were professional rhapsodes, possibly members of a society which was specialized in creation of oracles. The oracles are not strict imitation of Homeric epos. They were created almost freely, because the poets aimed not to compose epos but oracles in epic language. The vaticination was an oral procedure at the time of supremacy of Delphi and the composition of oracles remained oral until the decline. The authenticity of oracles cannot be determined by traditional non-functional criteria for this field, considering that oracles themselves as well as the tales which embodied them conserve evidence of oral composition, oral elaboration and oral transmission. This context of historical and false-historical evidence usually not allows us to seek the hidden historical truth. The oracles are not historical sources but religious evidence indisputable for the believers of Apollo, who trusted them because they considered them authentic.

Αντικείμενο της εργασίας είναι η συγκριτική μελέτη της μαντικής γλώσσας των 44 δελφικών χρησμών σε δακτυλικό εξάμετρο από τον 8ο-5ο αιώνα π.Χ και της επικής γλώσσας του Ομήρου, του Ησιόδου, των Ύμνων, του Επικού Κύκλου, του Μαργίτη, του Αγώνα Ομήρου και Ησιόδου, των Ορφικών και έργων επηρεασμένων από το έπος, όπως η διδακτική ελεγεία και η λυρική ποίηση. Η σύγκριση αφορά το λεξιλόγιο (κοινότοπες, μη κοινότοπες λέξεις, λογότυποι) και το μέτρο. Γίνεται λέξη προς λέξη και με τη βοήθεια της λογοτυπικής ανάλυσης που πρώτος εφάρμοσε συστηματικά στα ομηρικά έπη ο Μ. Parry. Η μαντική γλώσσα παρουσιάζει ιδιαίτερα χαρακτηριστικά: λέξεις των επικών έργων αυτούσιες ή παραλλαγμένες απαντούν στην ίδια μετρική θέση και σε κάποιο χρησμικό στίχο· απλές λέξεις που απαντούν σε συνηθισμένη μετρική θέση σε διαφορετικούς επικούς στίχους απαντούν στην ίδια μετρική θέση συνδυαστικά στον ίδιο χρησμικό στίχο, δημιουργώντας δομικές μονάδες· εξωεπικοί χρησμικοί λογότυποι χρησιμοποιούνται σπάνια και σε χρησμούς απομακρυσμένους χρονικά, αποδεικνύοντας ότι οι δημιουργοί τους επιδίωκαν τη σπάνια έκφραση και απέφευγαν την επανάληψη· επικοί διαλεκτικοί τύποι και άλλοι που δημιουργούνται στα πρότυπα της επικής έκφρασης αλλά και ορισμένοι σπάνιοι διαλεκτικοί τύποι. Οι κοινοί κυρίως με τον Όμηρο γλωσσικοί τύποι παρουσιάζονται συνήθως μορφοσυντακτικά παραλλαγμένοι, αποκαλύπτοντας την επιθυμία του δημιουργού τους να καινοτομήσει αλλά όχι και να υπερβεί τα όρια της επικής γλώσσας. Μοναδικό χαρακτηριστικό είναι και οι επικοί λογότυποι που χρησιμοποιούνται μόνο μία φορά στο χρησμικό corpus, χάνοντας το χαρακτήρα του λογότυπου, ενώ μοναδικές επικές εκφράσεις επαναλαμβάνονται και στους χρησμούς και αποκτούν το χαρακτήρα λογότυπου. Ορισμένοι τύποι έχουν παραχθεί μέσω ακουστικής ομοιότητας με άλλους επικούς και καταλαμβάνουν την ίδια μετρική θέση με αυτούς. Τα παραπάνω χαρακτηριστικά και η στενότατη γλωσσική κυρίως με τον Όμηρο και μετρική-ιδεολογική κυρίως με τον Ησίοδο σχέση εντάσσουν τους χρησμούς στην ευρύτερη επική παράδοση. Εξωεπικές γλωσσικές και ιδεολογικές σχέσεις υπάρχουν και με την πρώιμη λυρική ποίηση, τη διδακτική ελεγεία και με μεταγενέστερα ποιητικά είδη όπως η τραγωδία. Οι δημιουργοί των χρησμών ήταν επαγγελματίες ραψωδοί, ίσως μέλη συντεχνίας που ειδικευόταν στη σύνθεση χρησμών. Έτσι δικαιολογείται η άριστη γνώση όχι μόνο της επικής ποίησης αλλά και άλλων ποιητικών ειδών. Οι χρησμοί δεν είναι απομιμήσεις του ομηρικού έπους αλλά συντέθηκαν με σχετική εκφραστική ελευθερία, καθώς σκοπός του συνθέτη τους δεν ήταν η δημιουργία έπους αλλά χρησμικών θρησκευτικών κειμένων σε επική γλώσσα. Σε αυτό οφείλεται και η χρήση λεξιλογίου ξένου προς τη γνήσια επική έκφραση. Η χρησμοδοσία ήταν σε όλα της τα στάδια διαδικασία προφορική κατά την περίοδο ακμής του μαντείου. Ακόμη και μετά την επικράτηση της γραφής η προφορική σύνθεση των χρησμών παρέμεινε βασικό χαρακτηριστικό της. Η αυθεντικότητα των χρησμών δεν μπορεί να εξακριβωθεί με παραδοσιακά κριτήρια μη λειτουργικά για το συγκεκριμένο πεδίο έρευνας. Οι αφηγήσεις που πλαισιώνουν τους χρησμούς και οι ίδιοι οι χρησμοί έχουν χαρακτηριστικά προφορικής δημιουργίας, επεξεργασίας και διάδοσης. Αυτό το πλαίσιο από ιστορικά και ψευδοϊστορικά στοιχεία ανεκδοτολογικού χαρακτήρα δεν επιτρέπει τις περισσότερες φορές να αναγνώσουμε την ιστορική αλήθεια που οι χρησμοί κρύβουν. Οι χρησμοί δεν είναι ιστορικές πηγές αλλά θρησκευτικά κείμενα αδιαμφισβήτητα και αδιαπραγμάτευτα για τους πιστούς λάτρεις του Απόλλωνα, οι οποίοι τα πίστευαν επειδή τα θεωρούσαν αυθεντικά.