Παράγοντες που συμβάλλουν στη μη εφαρμογή του προσυμπτωματικού ελέγχου για την πρόληψη του καρκίνου στην Ελλάδα

Abstract

The aim of this thesis was to explore the determinants of participation of the general Greek population to cancer screening, to capture the real implementation of screening for the most common cancer types in Greece (breast cancer-BC, prostate cancer-PC, colorectal cancer-CRC and cervical cancer-CC), and to investigate the perceived, by the general population, barriers of cancer screening implementation. In order to investigate the extend and main determinants of participation, data were drawn from the National Study for Morbidity and Risk Factors (E.ME.NO) (2014-2016), which was based on multistage, stratified, cluster sampling of households, providing a representative sample of the general Greek population. To further investigate the perceived barriers, a sub-group of E.ME.NO, including the population from the region of Macedonia and the Northern Aegean, was selected. In this sample, participants who did not take part in the respective test/tests were further interviewed, with a specially designed questionnaire. In total, 5993 individuals from all regions participated in the survey (51.5% women), with mean age (SD) 49.3 (28.2) years. Women reported participation at a rate of 81% for Pap-test, 71% for mammography and 66% for clinical breast examination-CBE. Men reported participation in PSA screening at a rate of 65%. Only 22% of both genders reported participation for colonoscopy and only 5% for FOBT. Family status, education, income, ethnicity, employment status and physical activity were found to predict participation in cancer screening. Regarding the study of perceived cancer screening barriers, 514 individuals (305 women) participated, with mean age (SD) 63.2 (12.6) years. Reported reasons for not participating in BC and CC screening were primarily personal-behavioral (53% for Pap-test, 50% for mammography and 47% for CBE). Cognitive barriers were predominantly reported as reasons for non-participation in colonoscopy and FORT (61% and 68% respectively). Most men (47%) also reported cognitive barriers for not-participating in PSA screening. The vast majority of the participants agreed that lack of symptoms and recommendation by a doctor was a significant barrier for participation. A series of logistic regression models revealed significant associations of age, level of education, income and family status with increased likelihood to report more barriers. Opportunistic cancer screening may increase vulnerability to barriers related to information and availability of health services. Focused, purposive information of the general population, as well as the health professionals, is an emerging priority in order to cope with the cognitive perceived barriers, especially for CRC.

Σκοπός αυτής της διατριβής ήταν η διερεύνηση των προσδιοριστών συμμετοχής στον προσυμπτωματικό έλεγχο για την πρόληψη του καρκίνου στον ελληνικό πληθυσμό, η αποτύπωση της πραγματικής εφαρμογής του προσυμπτωματικού ελέγχου για τις πιο συνηθισμένες μορφές καρκίνου στην Ελλάδα (καρκίνος μαστού-ΚΜ, προστάτη-ΚΠΡ, παχέος εντέρου-ΚΠΕ και τραχήλου της μήτρας-ΚΤΜ), καθώς και η διερεύνηση των αντιλαμβανόμενων εμποδίων που συναντά ο γενικός πληθυσμός στην εφαρμογή του. Για τη μελέτη του βαθμού και των κύριων προσδιοριστών συμμετοχής, αντλήθηκαν στοιχεία από την Εθνική Μελέτη Νοσηρότητας και Παραγόντων Κινδύνου-Ε.ΜΕ.ΝΟ (2014-2016), η οποία βασίστηκε σε πολυσταδιακή, στρωματοποιημένη κατά συστάδες δειγματοληψία νοικοκυριών, ώστε να δώσει ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα του ελληνικού πληθυσμού. Για τη μελέτη των αντιλαμβανόμενων εμποδίων, επιλέχθηκε ένα υπο-δείγμα της Ε.ΜΕ.ΝΟ, που περιλάμβανε τη γεωγραφική περιοχή της Μακεδονίας και του Βορείου Αιγαίου. Στο δείγμα αυτό, ερωτήθηκαν, με επιπλέον ειδικό ερωτηματολόγιο, μόνο οι συμμετέχοντες οι οποίοι δεν ακολουθούσαν τον προτεινόμενο προσυμπτωματικό έλεγχο. Συνολικά συμμετείχαν 5993 άτομα σε όλη την επικράτεια (51,5% γυναίκες), μέση ηλικία (SD) 49,3 (28,2) έτη. Για τις γυναίκες, η συμμετοχή στο Pap-test ήταν 81%, στη μαστογραφία 71% και στην κλινική εξέταση μαστών-ΚΕΜ 66%. Οι άνδρες συμμετείχαν κατά 65% στην εξέταση PSA. Μόνο 22% συμμετείχαν στην κολονοσκόπηση και 5% στην εξέταση FOBT και για τα δύο φύλα. Η οικογενειακή κατάσταση, το επίπεδο εκπαίδευσης, το εισόδημα, η εθνικότητα, η εργασιακή κατάσταση και η σωματική δραστηριότητα βρέθηκαν να σχετίζονται με τη συμμετοχή στις εξετάσεις διαλογής για τον καρκίνο. Για τη μελέτη των αντιλαμβανόμενων εμποδίων, συμμετείχαν συνολικά 514 άτομα (305 γυναίκες), με μέση ηλικία (SD) 63,2 (12,6) έτη. Οι λόγοι για τους οποίους οι γυναίκες δεν συμμετείχαν στις εξετάσεις για την πρόληψη του KM και του KTM στην πλειοψηφία τους ήταν ατομικοί-συμπεριφορικοί (53% για Pap-test, 50% για μαστογραφία και 47% για ΚΕΜ). Οι γνωστικοί παράγοντες αναφέρθηκαν ως κύριος λόγος για τη μη συμμετοχή στην κολονοσκόπηση και στην FOBT, (61% και 68% αντίστοιχα). Οι περισσότεροι άνδρες (47%) αναφέρουν τους γνωστικούς παράγοντες ως σημαντικότερο λόγο μη συμμετοχής στην εξέταση PSA. Η συντριπτική πλειοψηφία συμφώνησε ότι η έλλειψη συμπτωμάτων και η μη σύσταση από ιατρό ήταν εμπόδιο στη συμμετοχή. Μια σειρά λογιστικών μοντέλων πολλαπλής εξάρτησης, ανέδειξαν ότι η ηλικία, το μορφωτικό επίπεδο, το εισόδημα, η οικογενειακή κατάσταση σχετιζόταν με την αυξημένη πιθανότητα αναφοράς των περισσότερων εμποδίων. Το μοντέλο του ευκαιριακού προσυμπτωματικού ελέγχου φαίνεται ότι προδιαθέτει σε εμπόδια που σχετίζονται με την ενημέρωση και τη διαθεσιμότητα των υπηρεσιών υγείας. Η στοχευμένη ενημέρωση του πληθυσμού, αλλά και των επαγγελματιών υγείας προβάλει ως προτεραιότητα, ώστε να αντιμετωπιστούν τα γνωστικά εμπόδια που αντιλαμβάνεται ο γενικός πληθυσμός, ιδιαίτερα για τον ΚΠΕ.