Μετανάστευση και παλιννόστηση νέων Ελλήνων επιστημόνων: ροές από και προς την Ελλάδα και κοινωνικοδημογραφικές επιπτώσεις για την περιοχή της πρωτεύουσας

Abstract

Ιn recent years there is a large number of Greek nationals emigrating from Greece. Many of them are highly educated young people. Their number has risen significantly since the beginning of the financial crisis in Greece around 2009. This issue seems to be a matter of concern for both scientific and broader sociopolitical debates. However, Greece is not the first time that became a major migrant-sending country, large emigrant flows were noticed from the country in the past too (already since the end of the 19th century). Meanwhile, each year a smaller number of Greek citizens decide to migrate back to Greece for permanent settlement in the country (something similar also noticed in the past, e.g. in the 60s and 70s). Thus, the present outflow of Greek emigrants is partly compensated by a reverse inflow of returning Greek migrants. In fact, many of these migrants (both emigrants and returnees) either emigrate from or immigrate to the broader area of Athens. Migration is a demographic and inherently spatial phenomenon being studied for many years. Ηighly skilled migration, in particular, is an issue that has received increasing attention from quite a lot of countries around the globe as it causes significant effects on the sending countries (which can be both beneficial and detrimental). This PhD thesis explores the characteristics of the recent emigration of highly educated Greek citizens from Greece as well as return migration of Greeks in the country, which takes place simultaneously, as a phenomenon directly linked to the first (emigration). Finally, this thesis examines some of the main implications these quite complex phenomena have for the study area (i.e. the broader area of Athens). The findings of this thesis are based, apart from the available bibliography, on a primary survey, conducted by the author.

Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται ένα έντονο κύμα μετανάστευσης Ελλήνων στο εξωτερικό. Πολλοί είναι άτομα νέα σε ηλικία με υψηλό επίπεδο εκπαίδευσης. Ο αριθμός τους εμφανίζεται μετά το 2009 να σημειώνει σημαντική αύξηση. Το ζήτημα αυτό απασχολεί έντονα τόσο την επιστημονική κοινότητα όσο και την Ελληνική κοινωνία γενικότερα. Ωστόσο, το ζήτημα αυτό δεν απασχολεί τη χώρα για πρώτη φορά καθώς η Ελλάδα αποτέλεσε χώρα αποστολής ενός σημαντικού αριθμού πολιτών της στο εξωτερικό και στο παρελθόν (τέτοιου είδους μεταναστευτικές ροές είχαν κάνει την εμφάνισή τους στην Ελλάδα ήδη από τα τέλη του 19ου αι.). Παράλληλα, όμως, με τον σημαντικό αριθμό Ελλήνων που μεταναστεύει στο εξωτερικό, παρατηρείται ταυτόχρονα και επιστροφή στην Ελλάδα, με σκοπό την μόνιμη εγκατάστασή του στη χώρα, ενός μικρότερου αριθμού Ελλήνων που βρίσκονταν στο εξωτερικό (όπως αντίστοιχα συνέβη και στο παρελθόν, πχ. τις δεκαετίες του ’60 και ’70). Έτσι, η παρούσα εξερχόμενη μετανάστευση από τη χώρα αντισταθμίζεται μερικώς από μια αντίστροφη εισροή παλιννοστησάντων. Η ευρύτερη περιοχή της Αθήνας έχει αναδειχθεί τόσο ως βασικός τόπος καταγωγής των σύγχρονων Ελλήνων εξερχόμενων μεταναστών από τη χώρα, όσο και εγκατάστασης των Ελλήνων παλιννοστησάντων που επιστρέφουν από το εξωτερικό. Η μετανάστευση αποτελεί ένα δημογραφικό και εντόνως χωρικό φαινόμενο το οποίο αποτελεί αντικείμενο μελέτης εδώ και αρκετές δεκαετίες. Η μετανάστευση ατόμων με υψηλές δεξιότητες, ειδικότερα, απασχολεί αρκετές χώρες παγκοσμίως, καθώς επιφέρει πλήθος επιπτώσεων (τόσο θετικές όσο και αρνητικές) στις χώρες αποστολής των μεταναστών. Η παρούσα διατριβή αποτελεί μία προσπάθεια συστηματικής μελέτης του φαινομένου της σύγχρονης εξερχόμενης μετανάστευσης των νέων σε ηλικία Ελλήνων επιστημόνων από τη χώρα, καταγραφής των βασικών χαρακτηριστικών της παλιννόστησης που καταγράφεται παράλληλα προς αυτή ─ως φαινομένου άμεσα συνδεδεμένου με το πρώτο─ και τέλος, ανίχνευσης ορισμένων από τις σημαντικότερες κοινωνικοδημογραφικές επιπτώσεις που έχει η εξέλιξη των παραπάνω σύνθετων φαινομένων στην περιοχή μελέτης, δηλαδή στην ευρύτερη περιοχή της πρωτεύουσας. Τα ευρήματα της παρούσας διατριβής στηρίζονται πέραν των διαθέσιμων βιβλιογραφικών πηγών σε πρωτογενή έρευνα που διεξήχθη από τον συγγραφέα.