Πολιτικές και διαδικασίες παραγωγής σχολικών εγχειριδίων στην Ελλάδα (1996-2009)

Abstract

The present thesis is part of the fields of ‘school textbook research’ and ‘Educational Policy Studies’. The material of this research was, indicatively, the Colloquy Proceedings of the Pedagogical Institute, the Archive of Gerasimos Arsenis and the interviews with twelve individuals holding higher or superior institutional positions in the organizations we are studying in this research. The organizations studied were: the Supreme Confederation of Pupils' Parents of Greece, the School Textbooks Publications Office, the political parties, the Pedagogical Institute, the Ministry of Education, the publishers and the trade union organizations of the teachers. In particular, the above-mentioned action agencies operating at national level have been studied in connection with the wider institutional structures (e.g. state or educational system) within which the specific action agencies are involved. We also studied the political-ideological characteristics of the national context of the period in question and the characteristics of wider social systems, such as European and international, with which the national context interacts. The purpose of this research was therefore to describe, analyze and interpret the process of formulating and implementing the multiple textbook policy, as well as the way and reasons for abandoning this policy. Some findings are as follows: In regards to the formulation of the multiple textbook policy, the Ministry of Education played a major role. This policy was formulated at the highest political level and was the result of the discussions that took place in the close ministerial environment. As far as the abandonment of this policy is concerned, it is clear from the research we have carried out that the Ministry of Education has again played the leading role. The political decision to abandon the policy of multiple textbook policy was not only the result of the personal choice of the Minister or the close ministerial environment, as it was when it was formulated, but it was a combined result of various factors. The general finding was that the multiple textbook policy indeed created a mobility in the discourse surrounding the production of school textbooks and liberated a dynamic towards the pluralism of learning and the development of students' critical thinking. These, moreover, were the intentions that existed at the time of the formation of this policy. However, the reality that was finally enforced, namely the way it was applied and the fact that it was abandoned in its birth, disproved the initial expectations that had been cultivated. Thus, it can be argued that once again in the history of modern Greek education the demand for a real internal reform of the school has remained unfulfilled.

Η παρούσα διατριβή εντάσσεται στα πεδία της έρευνας των σχολικών εγχειριδίων και των «Σπουδών για την Εκπαιδευτική πολιτική». Υλικό της έρευνας αποτέλεσαν, ενδεικτικά, τα Πρακτικά Συνεδριάσεων του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου, το Αρχείο Γεράσιμου Αρσένη και οι συνεντεύξεις με δώδεκα άτομα, που κατείχαν ανώτερες ή ανώτατες θεσμικές θέσεις στους φορείς που μελετάμε στην παρούσα έρευνα. Οι φορείς που μελετήθηκαν ήταν οι εξής: η Ανώτατη Συνομοσπονδία Γονέων Μαθητών Ελλάδας, ο Οργανισμός Εκδόσεων Διδακτικών Βιβλίων, τα πολιτικά κόμματα, το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, το Υπουργείο Παιδείας, οι εκδοτικοί οίκοι και οι συνδικαλιστικές Οργανώσεις των εκπαιδευτικών. Συγκεκριμένα, μελετήθηκαν οι παραπάνω φορείς δράσης που δραστηριοποιούνται σε εθνικό επίπεδο σε συνάρτηση με τις ευρύτερες θεσμικές δομές (π.χ κράτος ή εκπαιδευτικό σύστημα), εντός των οποίων κινούνται οι συγκεκριμένοι φορείς δράσης. Επίσης, μελετήθηκαν τα πολιτικο-ιδεολογικά χαρακτηριστικά του εθνικού συγκειμένου της συγκεκριμένης περιόδου που αναφερόμαστε και τα χαρακτηριστικά των ευρύτερων κοινωνικών συστημάτων, όπως το ευρωπαϊκό και το διεθνές, με τα οποία αλληλεπιδρά το εθνικό πλαίσιο. Σκοπός, επομένως, της παρούσας έρευνας ήταν η περιγραφή, ανάλυση και ερμηνεία της διαδικασίας διαμόρφωσης και εφαρμογής της πολιτικής για το πολλαπλό βιβλίο, καθώς και του τρόπου και των λόγων εγκατάλειψης της πολιτικής αυτής. Ορισμένες διαπιστώσεις που προκύπτουν είναι οι εξής: Ως προς τη διαμόρφωση της πολιτικής του πολλαπλού βιβλίου τον κυριότερο ρόλο διαδραμάτισε το Υπουργείο Παιδείας. Η πολιτική αυτή διαμορφώθηκε σε ένα ανώτατο πολιτικό επίπεδο και ήταν απόρροια των συζητήσεων που έλαβαν χώρα στο στενό υπουργικό περιβάλλον. Σε ό,τι αφορά στην εγκατάλειψη της πολιτικής αυτής, από την έρευνα που πραγματοποιήσαμε συνάγεται ότι το Υπουργείο Παιδείας έπαιξε και πάλι τον κυριότερο ρόλο. Με μια εμφανή, ωστόσο, διαφορά, αν συγκριθεί με τον αντίστοιχο ρόλο που διαδραμάτισε στη διαμόρφωσή της. Η πολιτική απόφαση να εγκαταλειφθεί η πολιτική του πολλαπλού βιβλίου δεν ήταν απόρροια μόνο της προσωπικής επιλογής του Υπουργού ή του στενού υπουργικού περιβάλλοντος, όπως συνέβη κατά τη διαμόρφωσή της, αλλά ήταν ένα συνδυαστικό αποτέλεσμα ποικίλων παραγόντων. Η γενική διαπίστωση που προέκυψε ήταν ότι πράγματι το πολλαπλό βιβλίο δημιούργησε μια κινητικότητα στο χώρο του βιβλίου και του σχολείου και απελευθέρωσε μια δυναμική προς την κατεύθυνση του πλουραλισμού της μάθησης και της ανάπτυξης της κριτικής σκέψης των μαθητών/τριών. Αυτές, άλλωστε, ήταν και οι προθέσεις που υπήρχαν κατά την περίοδο διαμόρφωσης της πολιτικής αυτής. Ωστόσο, η πραγματικότητα που εντέλει ίσχυσε, δηλαδή ο τρόπος με τον οποίο εφαρμόστηκε, καθώς και το γεγονός ότι εγκαταλείφθηκε εν τη γενέσει του, διέψευσε τις αρχικές προσδοκίες που είχαν καλλιεργηθεί. Έτσι, μπορεί να υποστηριχθεί ότι για ακόμα μια φορά στην ιστορία της νεοελληνικής εκπαίδευσης το αίτημα για μια πραγματική εσωτερική μεταρρύθμιση του σχολείου παρέμεινε ανεκπλήρωτο.