Το Congress for Cultural Freedom (CCF) και η δραστηριότητά του στην Ελλάδα, 1950-1967: πολιτιστικός ψυχρός πόλεμος και αντικομμουνισμός

Abstract

The Congress for Cultural Freedom (CCF, 1950-1967) is an organization set up by top Western intellectuals and artists, with the CIA’s secret support and funding, during the Cold War’s competition between the two superpowers. The purpose of the CCF was to promote a Western (European-American) culture, with an emphasis on Western values (liberal democracy, freedom of speech, civil rights, free market etc.), which would challenge the hegemony of the Communist Left and USSR in the fields of intellectuals and arts. It has been active in more than 30 countries, organized conferences and exhibitions, and published high-prestige journals (Der Monat, Preuves, Encounter, Tempo Presente, etc.). This thesis studies the CCF’s activity in Greece, using as its main source the CCF archive at the Regenstein Library in Chicago. The four main thematic axes are: a) detailed description of the CCF’s activity in Greece, b) monitoring of this activity in relation to CCF’s overall profile and international activity, as centrally shaped, decided and developed, c) the relationship between the activity of CCF and US initiatives in Greece, in the context of the Cultural Cold War, d) the study of the Greeks, mainly of the intellectuals, associated with the CCF, as well as the study of the CCF’s central persons that were preoccupied with Greece. Chapter 1 is dedicated to the CCF’s founding congress, in June 1950, in Berlin. Chapters 2-7 examine, in chronological order, the activity of CCF in Greece: The First Steps of the CCF in Greece, 1950-1954 (Chapter 2). Nikola Nabokov in Athens (September 1954) and his Greek interlocutors (Chapter 3). Greek CCF “professionalization” efforts: cooperation with M. Pavlidis’ “Desmos” advertising agency and Forum Service, 1956-1959 (Chapter 4). A Conference in Rhodes on Democracy and the “New Countries”, October 1958 (Chapter 5). The magazine Diethnis Zoi (International Life) (1958-1964) and the world of “anti-communist socialism” (Chapter 6). The Age of Epoches (Seasons) and Christos Lambrakis, 1963-1967 (Chapter 7). Chapter 8 deals with aspects of the Cold War in Greece beyond the CCF, while Chapter 9 deals with the disclosure of CCF’s funding by the CIA in 1967, the scandal that erupted and the end of CCF. Finally, Chapter 10 (Conclusions) discusses the reasons why CCF’s activity in Greece was low key and left no distinctive mark. The main reasons identified, besides weaknesses related to persons, such as the CCF’s spokesman in Greece, Manolis Korakas, are: a) the rise of anti-Americanism (political and cultural) in Greece since the mid-1950s, b) the weakness of the anti-communist Left in Greece, and of the non-communist Left in general, as well as the cooperation of various socialist groups with EDA (United Democratic Left, the legal political represantation of the Communist Party of Greece, which was outlawed) c) the rupture of liberal intellectuals and artists with the space of nationalism and their osmosis –despite the existing rivalries– with the space of the Left, d) the dominance, of the “polemic anti-communism” of the Civil War, in the post-civil war Greek landscape, which presents communism as a devil, radically different from the CCF’s liberal anti-communism, which could never gain ground in Greece.

To Congress for Cultural Freedom (CCF, 1950-1967) είναι ένας οργανισμός που συγκρότησαν κορυφαίοι Δυτικοί διανοούμενοι και καλλιτέχνες, με την κρυφή υποστήριξη και χρηματοδότηση της CIA, στο πλαίσιο του ψυχροπολεμικού ανταγωνισμού των δύο υπερδυνάμεων. Σκοπός του CCF ήταν η προώθηση ενός δυτικού (ευρωπαϊκού-αμερικανικού) πολιτισμού, με έμφαση στις δυτικές αξίες (αστική δημοκρατία, ελευθερία του λόγου, πολιτικά δικαιώματα, ελεύθερη αγορά), που θα αμφισβητούσε την κυριαρχία της κομμουνιστικής Αριστεράς και της ΕΣΣΔ στους τομείς της διανόησης και των τεχνών. Το CCF ανέπτυξε δραστηριότητα σε περισσότερες από 30 χώρες, οργάνωσε συνέδρια και εκθέσεις, ενώ εξέδωσε υψηλού κύρους περιοδικά (Der Monat, Preuves, Encounter, Tempo Presente κ.ά.). Η διατριβή μελετάει τη δραστηριότητα του CCF στην Ελλάδα, με βασική πηγή το αρχείο του CCF στη Regenstein Library του Σικάγου. Οι τέσσερις βασικοί άξονές της είναι: α) η αναλυτική καταγραφή της δράσης του CCF στην Ελλάδα, β) η παρακολούθησή της δράσης αυτής σε σχέση με τη συνολική φυσιογνωμία και διεθνή δραστηριότητά του CCF, όπως διαμορφώνεται, αποφασίζεται και αναπτύσσεται κεντρικά, γ) η συσχέτιση της δράσης με τις πρωτοβουλίες που αναπτύσσονται εκ μέρους των ΗΠΑ στην Ελλάδα, στο πλαίσιο του Πολιτιστικού Ψυχρού Πολέμου, δ) η μελέτη των Ελλήνων, κυρίως διανοουμένων, που σχετίστηκαν με το CCF, καθώς και των κεντρικών προσώπων του CCF που ασχολήθηκαν με την Ελλάδα. Το Κεφάλαιο 1 είναι αφιερωμένο στο ιδρυτικό συνέδριο του CCF, τον Ιούνιο του 1950, στο Βερολίνο. Τα Κεφάλαια 2-7 εξετάζουν, με χρονολογική σειρά, τη δραστηριότητα του CCF στην Ελλάδα: τα πρώτα βήματα του CCF στην Ελλάδα, 1950-1954: Π. Κανελλόπουλος, Μ. Κόρακας, Ι. Μπράουν και Μ. Τζόσελσον (Κεφ. 2)· ο Νικολά Ναμπόκοφ στην Αθήνα (Σεπτέμβριος 1954) και οι Έλληνες συνομιλητές του (Κεφ. 3)· Προσπάθειες «επαγγελματοποίησης» του ελληνικού CCF: η συνεργασία με τη διαφημιστική εταιρεία «Δεσμός» του Μ. Παυλίδη και το Forum Service, 1956-1959 (Κεφ. 4)· Ένα συνέδριο στη Ρόδο για τη δημοκρατία και τις «νέες χώρες», Oκτώβριος 1958 (Κεφ. 5)· Το περιοδικό Διεθνής Ζωή (1958-1964) και ο κόσμος του «αντικομμουνιστικού σοσιαλισμού» (Κεφ. 6)· Η εποχή των Εποχών και ο Χρήστος Λαμπράκης, 1963-1967 (Κεφ. 7). Το Κεφάλαιο 8 ασχολείται με όψεις του Πολιτιστικού Ψυχρού Πολέμου στην Ελλάδα, πέραν του CCF, ενώ το Κεφάλαιο 9 με την αποκάλυψη της χρηματοδότησης του CCF από τη CIA το 1967, το σκάνδαλο που ξεσπάει και το τέλος του CCF. Tέλος, το Κεφάλαιο 10 (Συμπεράσματα) ασχολείται με τους λόγους για τους οποίους η δραστηριότητα του CCF στην Ελλάδα υπήρξε υποτονική και δεν άφησε κάποιο διακριτό στίγμα. Οι βασικοί λόγοι που εντοπίζονται, πέρα από αδυναμίες που συνδέονται με πρόσωπα, όπως ο εκπρόσωπος του CCF στην Ελλάδα Μανώλης Κόρακας, είναι: α) η άνοδος του αντιαμερικανισμού (πολιτικού και πολιτισμικού) μετά τα μέσα της δεκαετίας του 1950 στην Ελλάδα, β) η ισχνότητα της αντικομμουνιστικής Αριστεράς στην Ελλάδα, και γενικότερα της μη κομμουνιστικής Αριστεράς, καθώς και η συνεργασία ποικίλων σοσιαλιστικών ομάδων με την ΕΔΑ, γ) η ρήξη των φιλελεύθερων διανοούμενων και καλλιτεχνών με τον χώρο της εθνικοφροσύνης και η ώσμωσή τους –παρά τις υπαρκτές αντιπαλότητες– με τον χώρο της Αριστεράς, δ) η κυριαρχία, και στο μετεμφυλιακό ελληνικό τοπίο, του «πολεμικού αντικομμουνισμού» του Εμφυλίου, που ακολουθεί μια δαιμονολογική αντιπαράθεση με τον κομμουνισμό, διαφέροντας ριζικά από τον φιλελεύθερο αντικομμουνισμό του CCF, o oποίος δεν μπόρεσε να αποκτήσει ποτέ σοβαρά ερείσματα στην Ελλάδα.