Η συγκρότηση της δεξιάς ιδεολογίας στη μεταπολεμική Ελλάδα (1944-1981): μια κοινωνιολογική προσέγγιση

Abstract

The main hypothesis of this doctoral thesis is that the historical period which begun with the liberation of Greece from German occupation and ended with the electoral defeat of the New Democracy Party in 1981 is characterized by a pattern of certain values, ideas and political practices, regularly repeated, whereas, at the same time, the political landscape was constantly in a process of transformation, smooth or abrupt. All these values, ideas and political practices articulate the ideological profile of the Modern Greek Right, as this was constituted under the tension of the tragic Civil War (1944-49) that determined the future of the regime and imposed a climate of intense anti-communism. In this light, the post-war regime of the Right applied a policy not simply pro-western but also with nationalistic overtones and a dogmatic adherence to the cold-war ideological lines. ¶The right-wing monopoly on power contributed to the identification of the right-wing ideology with the functioning of the state and its institutions, such as, justice, education, mass communication, etc. At the same time, the emphasis on the role of charismatic leadership (Papagos, Karamanlis) undermined the functioning of right-wing party formations as institutions of representation and social mediation.¶ Accordingly, the Greek state was characterized by a course of intense interventionism, authoritarian centralism, clientelism and favouritism. ¶This irrational state-organisation was not followed by an institutional modernisation, but by a parallel administration of the dysfunctions of the system on a purely ideological basis. ¶The supplementary aspect of repression was the establishment of selective motives for the loyalist citizens and the social groups that supported the regime. ¶ In this climate, the army and some right-wing organisations used to terrorise Greek society blackmailing for consensus; hence, the functioning of the political system was only epidermically democratic. ¶The most serious consequence of this situation appeared when a team of military conspirators imposed a military dictatorship (1967-74) appointing themselves as saviours of the nation from a vaguely defined communist threat. ¶ ¶The significant efforts of the renewed ideological Right following 1974 to introduce institutional normality and democratisation, were not absorbed substantially from the repressed society; neither did they alter the diachronically conservative profile of the right-wing constituency that considered with suspicion not only the collective claims but also the popular demand for a break with old mentalities and interests. ¶

Η εν λόγω ερευνητική πρόταση διαπνέεται από την αίσθηση ότι η συγκεκριμένη ιστορική περίοδος που χάραξε μετά την απελευθέρωση από τον γερμανικό ζυγό κι ολοκληρώθηκε με την εκλογική ήττα της Ν.Δ. το 1981, χαρακτηρίζεται από ένα μοτίβο αξιών, κεντρικών και σταθερά επαναλαμβανόμενων, καθώς το πολιτικό σκηνικό μεταβάλλονταν άλλοτε ομαλά κι άλλοτε εκβιαστικά. Όλες αυτές οι αξίες και οι πολιτικές πρακτικές συνθέτουν το ιδεολογικό προφίλ της νεοελληνικής δεξιάς όπως αυτό συγκροτήθηκε υπό την συναισθηματική φόρτιση του τραγικού εμφύλιου πολέμου (1944-49) που έκρινε την τύχη του καθεστώτος και κατέλειπε ένα κλίμα έντονου αντικομουνισμού. Υπό την οπτική αυτή, το μεταπολεμικό καθεστώς της δεξιάς, εφάρμοσε μια πολιτική όχι απλώς φιλοδυτική, αλλά με εθνικιστική έξαρση και δογματική προσκόλληση στις ψυχροπολεμικές ιδεολογικές διαχωριστικές γραμμές. Η μονοπώληση, σχεδόν, της εξουσίας από τη δεξιά, συντέλεσε στην ταύτιση της ιδεολογίας της, με τις λειτουργίες του κράτους και των υπόλοιπων θεσμών, όπως η δικαιοσύνη, η παιδεία, η μαζική επικοινωνία κλπ. Ταυτόχρονα, η έμφαση στο ρόλο της χαρισματικής ηγεσίας (Παπάγος, Καραμανλής) κατέστησε υποτονική τη λειτουργία των δεξιών κομματικών σχηματισμών ως φορέων ενίσχυσης της αντιπροσωπευτικότητας και κοινωνικής διαμεσολάβησης. Αντίστοιχα, το ελληνικό κράτος χαρακτηρίζει η πορεία από τον έντονο παρεμβατισμό, στον αυταρχικό συγκεντρωτισμό με παράλληλη ενίσχυση των πελατειακών σχέσεων και της ευνοιοκρατίας. Την ανορθολογική οργάνωση δεν διαδέχτηκε ο θεσμικός εκσυγχρονισμός, αλλά η παράπλευρη διευθέτηση των δυσλειτουργιών του συστήματος με κριτήρια αμιγώς ιδεολογικά. Η συμπληρωματική όψη της καταστολής ήταν η θέσπιση επιλεκτικών κινήτρων για τους νομιμόφρονες πολίτες και τις ομάδες που στήριζαν το καθεστώς. Σε αυτό το κλίμα ο στρατός και οι παρακρατικές οργανώσεις τρομοκρατούσαν την κοινωνία, εκβιάζοντας τις συναινέσεις και καθιστώντας τη λειτουργία του πολιτεύματος τυπικά μόνο δημοκρατική. Οι συνέπειες φάνηκαν όταν μια ομάδα συνωμοτών αξιωματικών επέβαλαν την επτάχρονη χούντα (1967-74) θεωρώντας τους εαυτούς τους ως αυτόκλητους σωτήρες του έθνους από έναν αδιευκρίνιστο κομουνιστικό κίνδυνο. Οι σημαντικές πράγματι προσπάθειες, της ανανεωμένης ιδεολογικά δεξιάς μετά το 1974, να αποκαταστήσει τη θεσμική ομαλότητα και τον εκδημοκρατισμό, δεν αφομοιώθηκαν ουσιαστικά από την καταπιεσμένη κοινωνία, ούτε μετέβαλαν το διαχρονικά συντηρητικό προφίλ της παράταξης που έβλεπε με καχυποψία τις συλλογικές διεκδικήσεις, και το αίτημα για ρήξη με κατεστημένες νοοτροπίες και συμφέροντα.