Ο ελληνικός αντιαμερικανισμός (1947-1989)

Abstract

Στόχος της παρούσας διδακτορικής διατριβής είναι να παρουσιάσει μία ολοκληρωμένη αφήγηση της ιστορικής εξέλιξης του ελληνικού αντιαμερικανισμού και να θέσει υπό κριτική μελέτη τις απόψεις που διατυπώνονται κατά καιρούς σχετικά με την ιδιαιτερότητα ή τις ακρότητες του φαινομένου, στην ελληνική εκδοχή του¹. Για τους σκοπούς της παρούσας μελέτης θεωρούμε απαραίτητη την υιοθέτηση μίας διεπιστημονικής προσέγγισης, στην οποία επιχειρείται η αξιοποίηση στοιχείων από τα πεδία της πολιτικής επιστήμης και της ιστορίας. Ειδικότερα, όπως θα αναλύσουμε στη συνέχεια, αντλούμε από το πεδίο της πολιτικής επιστήμης τις απόπειρες κατηγοριοποίησης και ανάλυσης των επιμέρους εκφάνσεων του αντιαμερικανικού φαινομένου. Θεωρούμε, επίσης, ιδιαίτερα γόνιμη την προσέγγιση της ιστορίας ως ερμηνευτικής επιστήμης και τη θεώρηση του αντιαμερικανισμού ως Λόγου, οι διαστάσεις του οποίου μπορούν να αποτιμηθούν πλήρως λαμβάνοντας υπόψη το συνδυασμό διαχρονίας και συγχρονίας. Για το εγχείρημα αυτό, κρίθηκε επίσης αναγκαία η συγκέντρωση ενός ετερόκλητου υλικού από ένα συνδυασμό πηγών: τύπος, πολιτικός λόγος, λογοτεχνικά έργα, κιν/κες δημιουργίες. Για τους σκοπούς της μελέτης μας θεωρούμε καθοριστική τη σημασία του ιστορικού πλαισίου για την κατανόηση του αντιαμερικανισμού. Ειδικότερα, υποστηρίζουμε ότι ο Ψυχρός Πόλεμος πρέπει να αποτελεί μέρος του ερμηνευτικού πλαισίου για τη μελέτη του αντιαμερικανισμού στην ελληνική και την ευρωπαϊκή του διάσταση. Οι βασικές υποθέσεις εργασίας είναι οι ακόλουθες: Α) Ο αντιαμερικανισμός στην Ελλάδα την περίοδο 1947-1989 συνιστά ιστορικά μια ενότητα η οποία χαρακτηρίζεται στις γενικές της γραμμές από το στοιχείο της συνέχειας και αποκτά το πλήρες νόημά της όταν συνεκτιμάται η διάσταση του Ψυχρού Πολέμου. Β) Ο ελληνικός αντιαμερικανισμός για την περίοδο που αναφέραμε μπορεί να χαρακτηριστεί ως μια κανονικότητα και όχι ως εξαίρεση στο πλαίσιο των ευρωπαϊκών χωρών που εντάχθηκαν στο λεγόμενο δυτικό κόσμο και στο θεσμικό σύστημα της ατλαντικής κοινότητας. Γ) Ο ελληνικός αντιαμερικανισμός περιλαμβάνει μια πολιτική και μια πολιτισμική διάσταση και συγκροτείται τόσο από δεξιόστροφα όσο και από αριστερόστροφα στοιχεία. Δ) Ο ελληνικός αντιαμερικανισμός αποτελεί δυνάμει πεδίο διαπαραταξιακής και διακομματικής σύγκλισης και συναίνεσης. Με βάση την επεξεργασία των πηγών προτείνουμε την ακόλουθη περιοδολόγηση του ελληνικού αντιαμερικανισμού: 1) Γενετική Περίοδος (1947-1954). 2) Η Περίοδος της Ανάπτυξης (1954-1965). 3) Η Περίοδος της ριζοσπαστικοποίησης και του μετασχηματισμού (1965-1974). 4) Ο γενικευμένος αντιαμερικανισμός (1974-1985). 5) Η Λανθάνουσα φάση του ελληνικού αντιαμερικανισμού (1985-αρχές δεκαετίας ’90).