Ιστορικός γραμματισμός και σχολική Ιστορία: διδασκαλία με εστίαση στις δομικές ιστορικές έννοιες

Abstract

History teaching is aimed at cultivation of historical thinking and historical consciousness. The development of historical thinking requires both the conquest of knowledge and understanding of historical terms and concepts from students, in order to be able to handle their knowledge and to have the ability to make tentative generalizations, namely to attain historical literacy. Historical literacy concerns the study of History in relation to its social usefulness, development of person's ability to think, to understand the modern world and place himself in it. The historically literate citizen can seek, select, read critically, justify, combine, evaluate, synthesize and communicate. The “know-how” of the story involves the development of pupils ' skills as well as learning and understanding fundamental historical concepts. The understanding of these concepts set the condition of a deeper understanding of the principles and methods of historical science. In other words, learning involves understanding of the mental content of concepts, as well as the introduction to skills that characterize a scientific field.The “Historical Thinking Project” designed to cultivate a new approach to historical education and transform the way teachers teach and students learn. The basic principle is that the historical thinking is a fundamental element of historical education and that students will develop more and more historical thinking skills through this. The model consists of six historical concepts, provides a way to communicate with complex ideas to a wide audience and aims to give social sciences, local councils, regional ministries of education, publishers and public historians’ representative’s many-facetted educational models. Six historical concepts involve: determining historical significance, using primary sources as evidence, the recognition of continuity and change, the analysis of cause and effect, the perception of historical perspective and understanding the ethical dimension. The aim of the present study is to examine if students are able to perceive the structural historical concepts in historical context. In particular, objectives are considered the following: a) if is followed specific teaching procedure for History teaching, b) what are the results of this process, c)the that teachers deals with the concepts, d) how students perceive them and e) If there is effective utilization of specific strategies for deeper understanding of historical meanings. A total number of 60 persons from secondary education participated in the study. Of these 57 were high school students and 3 teachers. Data were collected through the designed questionnaire, teaching intervention and the interview at three schools in the Thessaloniki Prefecture, Greece. Data analysis showed that the participants responded to the teaching intervention in a positive way. More specifically, based on the findings the academic benefits of teaching intervention are highlighted. Furthermore, the way in which teacher plan thein teaching and involve concepts is defined. While their opinion about how students get a handle on the concepts and the problems they are confronted with are also outlined. Other important findings of the study refer to the way students become aware of each concept. Special emphasis is placed on the correspondence to the questionnaire of students with lower degrees in History lesson. In the discussion, a synthesis of the results is attempted, placing emphasis on the on specific dimensions of the implementation, evaluated in either highly positive or highly negative way. Within this approach, the effectiveness of “Historical Thinking Project” is evaluated in the framework of a conceptual approach of the curriculum and it is integrated in international literature. Keywords: historical literacy, second-order concepts, Canadian model, History Didactics, History teaching

Η διδασκαλία της Ιστορίας αποσκοπεί στην καλλιέργεια της ιστορικής σκέψης και της ιστορικής συνείδησης. Η ανάπτυξη της ιστορικής σκέψης απαιτεί τόσο την κατάκτηση γνώσεων όσο και την κατανόηση ιστορικών όρων και εννοιών από τους μαθητές, ώστε να είναι σε θέση να χειριστούν τις γνώσεις τους και να έχουν την ικανότητα να προβούν σε δυνητικές γενικεύσεις, να έχουν δηλαδή ιστορικό γραμματισμό (historical literacy). Ο ιστορικός γραμματισμός αφορά τη μελέτη της Ιστορίας σε σχέση με την κοινωνική της χρησιμότητα, την ανάπτυξη της ικανότητας του ατόμου να σκέφτεται, να κατανοεί τον σύγχρονο κόσμο και να τοποθετεί τον εαυτό του μέσα σ’ αυτόν. Ο ιστορικά εγγράμματος πολίτης μπορεί να αναζητά, να επιλέγει, να διαβάζει κριτικά, να αιτιολογεί, να συνδυάζει, να αξιολογεί, να συνθέτει και να επικοινωνεί (Lee, 2005b; Virta, 2007; Ρεπούση, 2007; Lévesque, 2010).Η τεχνογνωσία της Ιστορίας προϋποθέτει την ανάπτυξη των δεξιοτήτων των μαθητών, καθώς και την εκμάθηση και την κατανόηση ορισμένων θεμελιωδών ιστορικών εννοιών. Η κατανόηση των εννοιών αυτών έχει ως προϋπόθεση τη βαθύτερη κατανόηση των αρχών και των μεθόδων της ιστορικής επιστήμης. Με άλλα λόγια, η μάθηση περιλαμβάνει την κατανόηση του νοητικού περιεχομένου των εννοιών, καθώς και την εισαγωγή στις δεξιότητες που χαρακτηρίζουν ένα επιστημονικό πεδίο (Hamlyn, 1967: 24-26).Το “Historical Thinking Project” σχεδιάστηκε με σκοπό να καλλιεργήσει μια νέα προσέγγιση στην ιστορική παιδεία και να αλλάξει το πώς διδάσκουν οι εκπαιδευτικοί και πώς μαθαίνουν οι μαθητές. Βασική αρχή του είναι ότι η ιστορική σκέψη αποτελεί θεμελιώδες στοιχείο της ιστορικής εκπαίδευσης και πως οι μαθητές θα αναπτύσσουν όλο και περισσότερες δεξιότητες ιστορικής σκέψης μέσα από αυτή .Το μοντέλο απαρτίζεται από έξι ιστορικές έννοιες, παρέχει έναν τρόπο πρόσληψης σύνθετων ιδεών από ευρύ κοινό και στοχεύει να δώσει στις κοινωνικές επιστήμες, τα τοπικά συμβούλια, τα περιφερειακά υπουργεία παιδείας, τους εκδότες και τους δημόσιους ιστορικούς αντιπροσώπους πολυσήμαντα διδακτικά μοντέλα. Οι έξι ιστορικές έννοιες αφορούν: τον προσδιορισμό της ιστορικής σημασίας, τη χρήση πρωτογενών πηγών ως τεκμηρίων, την αναγνώριση της συνέχειας και της αλλαγής, την ανάλυση της αιτίας και του αποτελέσματος, την αντίληψη της ιστορικής προοπτικής και την κατανόηση της ηθικής διάστασης .Βασικός σκοπός της παρούσας διατριβής είναι να διερευνηθεί αν οι μαθητές είναι σε θέση να αντιληφθούν τις δομικές ιστορικές έννοιες στο εκάστοτε ιστορικό πλαίσιό τους. Ειδικότερα, στόχοι είναι εξεταστούν τα εξής: α) αν ακολουθείται συγκεκριμένη διδακτική διαδικασία για τη διδασκαλία της Ιστορίας, β) ποια είναι τα αποτελέσματα αυτής της διαδικασίας, γ) πώς διαχειρίζονται τις έννοιες οι διδάσκοντες, δ) πώς τις αντιλαμβάνονται οι μαθητές και ε) αν είναι αποτελεσματική η αξιοποίηση ειδικών στρατηγικών για τη βαθύτερη κατανόηση των ιστορικών εννοιών. Στην έρευνα έλαβαν μέρος 60 άτομα από τη Δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Αναλυτικότερα, συμμετείχαν 57 μαθητές γυμνασίου και 3 εκπαιδευτικοί. Για την υλοποίηση της έρευνα χρησιμοποιήθηκε η διδακτική παρέμβαση, το ερωτηματολόγιο το οποίο διανεμήθηκε στους 57 μαθητές και η συνέντευξη με 3 εκπαιδευτικούς σε τρία σχολεία του νομού Θεσσαλονίκης. Από την ανάλυση των δεδομένων της έρευνας προέκυψε ότι οι συμμετέχοντες στο σύνολό τους ανταποκρίθηκαν θετικά στην προτεινόμενη διδακτική μεθόδευση του μαθήματος της Ιστορίας. Πιο συγκεκριμένα, με βάση τα ευρήματα, αναδεικνύονται τα μαθησιακά οφέλη στους μαθητές. Επίσης, προσδιορίζεται ο τρόπος που οι εκπαιδευτικοί προγραμματίζουν τη διδασκαλία τους και σκιαγραφείται η άποψή τους για το πώς οι μαθητές αντιμετωπίζουν τις δομικές ιστορικές έννοιες, ενώ ταυτόχρονα αναδύονται οι δυσκολίες που προκύπτουν με αυτές. Επιπλέον, καταγράφονται προβλήματα κατανόησης που απορρέουν από τον τρόπο αντιμετώπισης του μαθήματος και το πώς διαχειρίζονται οι μαθητές την κάθε έννοια. Στο πλαίσιο της συζήτησης καταβάλλεται απόπειρα συνθετικής παρουσίασης των αποτελεσμάτων, με έμφαση σε εκείνες τις παραμέτρους που έχουν αξιολογηθεί ιδιαίτερα θετικά ή αρνητικά. Σε αυτήν την προσέγγιση, η αποτελεσματικότητα του μοντέλου κρίνεται στο πλαίσιο βελτίωσης της διδακτικής μεθοδολογίας της Ιστορίας και εντάσσεται ως τέτοιο στη διεθνή βιβλιογραφία.