Ομάδες ένοπλης αντίστασης στη βουλγαρική κατοχή της Ανατολικής Μακεδονίας και της Δυτικής Θράκης, 1941 - 1944: συμβολή στην ιστορία της ελληνικής εθνικής αντίστασης

Abstract

This is the first doctoral thesis in Greece on National Resistance.The research is based on a number of sources including Greek, British, Bulgarian, German, American and Yugoslav archives. The bibliographic research has been extensive, if not exhaustive, while for the first time in Greece, the method of oral history was deployed in the context of a Phd dissertation.There have been two main problems with the interpretation of events: the first one had to do with the interpretation of the events in Drama in September 1941, when organized guerrilla bloody attacks against the Bulgarian authorities took place both in Drama and the surrounding villages. Following these attacks, the Bulgarian authorities retaliated by carrying out mass killings over several months. The prevalent view was that the guerrilla attacks were the result of a calculated plan by the Bulgarian authorities - with or without assistance from the local communist groups, depending on the political views. However, the findings of the research led to the dismissal of the widely held view that the events in Drama were “a provocation”. On the contrary, they are interpreted as a genuine outburst, conceived and carried out by the local communist groups in Drama, in response to the Soviets’ radio calls for rebellion and disobedience in the areas occupied by the Axis, that would serve as a distraction to the Germans’ attack on the USSR.The second problem was the case of parallel yet rival action by two organized groups: the ELAS and the Fostiridis (Anton-tsaous) Groups. The research showed that the originally independent armed groups came into conflict in December 1943 and in the following year they formed the aforementioned groups. The role of the Allied Military Mission had been crucial: while its initial aim was to reinforce ELAS, it later took a different side and since February 1944 it unilaterally supported the rebel groups of Anton-tsaous, most of which largely comprised of Turkish-speaking refugees from the West Pontos. Pedantic research into the specificities and the political orientation of local communities was therefore needed. The outcome of the research suggests that the separation of the resistance organisations had been the result of many factors including British politics in Greece, the hegemonic position of EAM-ELAS and the rigid anti-communist stance of the Turkish-speaking Pontians of Eastern Macedonia that made up an important element of the armed resistance. The research further extended to the accounts and interpretation of the general developments in international current affairs and the course of the War, the politics of the Great Powers, and particularly Britain, the policy of the exiled Greek governments as well as the policies of EAM and the KKE. Therefore, the deduction of the local into general and the examination of the impact of the latter allows us to integrate the local into the wider political and military developments that played a decisive role in the course of events in Greece and the Balkans.

Πρόκειται για την πρώτη διατριβή στην Ελλάδα για την Εθνική Αντίσταση. Οι αρχειακές πηγές που χρησιμοποιήθηκαν είναι ελληνικές, βρετανικές, βουλγαρικές, γερμανικές, αμερικανικές και γιουγκοσλαβικές. Εξίσου εκτενής και εξαντλητική υπήρξε και η βιβλιογραφική έρευνα ενώ, για πρώτη φορά στο πλαίσιο μιας διδακτορικής διατριβής στην Ελλάδα, χρησιμοποιήθηκαν μέθοδοι της Προφορικής Ιστορίας. Δύο ήταν τα βασικά ερμηνευτικά προβλήματα: το πρώτο αφορούσε την ερμηνεία των γεγονότων της Δράμας του Σεπτεμβρίου 1941 κατά τα οποία σημειώνονται οργανωμένες αιματηρές ανταρτικές επιθέσεις στη Δράμα και σε δεκάδες χωριά της περιοχής εναντίον των βουλγαρικών αρχών ενώ σε αντίποινα οι τελευταίες προχώρησαν σε μαζικές εκτελέσεις κατοίκων για πολλούς μήνες μετά τα γεγονότα. Η επικρατέστερη έως τότε ερμηνεία ήταν πως οι ανταρτικές επιθέσεις υπήρξαν το αποτέλεσμα σχεδιασμένης δράσης των βουλγαρικών αρχών με τη συνεργασία ή μη, ανάλογα με την πολιτική τοποθέτηση, των τοπικών κομμουνιστικών οργανώσεων. Τα πορίσματα της έρευνας οδήγησαν σε απόρριψη της εκδοχής της «προβοκάτσιας», όπως επικράτησε να χαρακτηρίζονται τα γεγονότα της Δράμας. Αντίθετα, αυτά ερμηνεύονται ως μια αυθεντική εξέγερση που σχεδίασαν και πραγματοποίησαν οι τοπικές κομμουνιστικές οργανώσεις της Δράμας υπακούοντας στις ραδιοφωνικές εκκλήσεις των Σοβιετικών για εξέγερση στις κατεχόμενες από τον Άξονα περιοχές που θα λειτουργούσε ως αντιπερισπασμός στη γερμανική επίθεση στην ΕΣΣΔ.Το δεύτερο πρόβλημα ήταν το φαινόμενο της παράλληλης και ανταγωνιστικής δράσης των δύο οργανώσεων: του ΕΛΑΣ και των Ομάδων Φωστηρίδη (Αντών-τσαούς). Η έρευνα έδειξε ότι οι αρχικά ανεξάρτητες ένοπλες ομάδες οδηγήθηκαν σε ρήξη τον Δεκέμβριο του 1943 και από την επόμενη χρονιά, συγκρότησαν τις προαναφερθείσες οργανώσεις. Αποφασιστικός υπήρξε ο ρόλος της Συμμαχικής Στρατιωτικής Αποστολής που ενώ αρχικά είχε ως αποστολή την ενίσχυση του ΕΛΑΣ στη συνέχεια θα μεταπηδήσει και θα ενισχύει από τον Φεβρουάριο του 1944 μονομερώς τους αντάρτες του Αντών-τσαούς, η συντριπτική πλειοψηφία των οποίων αποτελούνταν από τουρκόφωνους πρόσφυγες από τον Δυτικό Πόντο. Απαιτήθηκε επομένως ειδικότερη έρευνα που αφορούσε τις ιδιαιτερότητες των τοπικών κοινοτήτων της περιοχής και του πολιτικού τους προσανατολισμού. Το συμπέρασμα είναι ότι ο διαχωρισμός των αντιστασιακών ομάδων οφείλεται στον συνδυασμό πολλών παραγόντων όπως είναι η βρετανική πολιτική στην Ελλάδα, η ηγεμονική πολιτική του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ καθώς και η αδιάλλακτη αντικομμουνιστική στάση των τουρκόφωνων Ποντίων της Ανατολικής Μακεδονίας που αποτελούσαν σημαντική συνιστώσα της ένοπλης αντίστασης.Η έρευνα όμως επεκτάθηκε και στην περιγραφή και ερμηνεία των γενικότερων εξελίξεων που αφορούσαν τις διεθνείς εξελίξεις και την πορεία του πολέμου, την πολιτική των Μεγάλων Δυνάμεων και ιδιαίτερα τη βρετανική, την πολιτική των εξορίστων ελληνικών κυβερνήσεων καθώς και τη γενικότερη πολιτική του ΕΑΜ και του ΚΚΕ. Έτσι, η αναγωγή του τοπικού στο γενικό και η διερεύνηση της επίδρασης του τελευταίου επιτρέπει την ένταξη των τοπικών στις γενικότερες πολιτικές και στρατιωτικές εξελίξεις που επηρέασαν αποφασιστικά την πορεία των πραγμάτων στην Ελλάδα και τα Βαλκάνια.