Η κεραμική από το Ιερό του Ηρακλή στη Θήβα: η συμβολή της στην έρευνα της βοιωτικής κεραμικής των πρώιμων αρχαϊκών χρόνων

Abstract

This dissertation deals with the wheel-made decorated local pottery from the sanctuary of Hercules at Thebes which was deposited gradually in a ceremonial fire (pyre A) from the late 8th c. B.C. until the end of the 7th c. B.C. Its purpose is to challenge the dominant view that the pottery of Boeotia consists of a bunch of influences from the different ceramic traditions of its neighbors, i.e. Euboea, Cyclades and Attica. On the contrary, we suggest the degradation of the role of Euboea and Cyclades, putting emphasis on the Attic impact. The reason behind this new approach lies in the existence in pyre A of vases produced at Thebes but decorated with early archaic narrative scenes by well-known Athenian painters.The study consists of five main chapters. Chapter 1 analyzes recent excavation data, stratigraphy, the site of the sanctuary according to ancient written and epigraphic testimonies as well as the form and content of the ritual pyre A.Chapter 2 is dedicated to the typological analysis of the vases. An introductory section on the history of the research of LGIIb - EA Boeotian pottery leads to the description of the vases of the pyre A and the chapter closes with a discussion of the iconographic themes distinguished by their thematic variety.Chapter 3 includes a presentation of the pottery workshops of Thebes and their evolution, the identification of specific painters and artistic groups and also an analysis of the influences that shaped their character. Initially, the dominating effect of Athens on the vases of pyre A as well as the presence of Athenian painters in the local Theban workshops is confirmed. Not only do they decorate vases during their stay in Thebes, but they also bring about a deep effect upon the work of a number of Theban artists. Furthermore, the influences of other workshops, such as the Corinthian, the Cycladic, the Thapsos class vases, etc. are investigated and a classification of the Theban early archaic pottery is attempted on the basis of where and by whom it was made. The chapter ends up with an interpretation of the exterior influences, highlighting the role of the wandering potters and their products.Next chapter (Chapter 4) discusses the ritual of worship and attempts to reconstitute the mythological context and historical conditions that led to the construction of pyre A. Taking into account the location of the sanctuary at the entrance of the city and the ancient references about his eight, prematurely dead, warriors sons, we assume that Hercules was worshiped as Πρόμαχος and Κουροτρόφος.Finally, the closing Chapter (5) summarizes the most important observations of the entire study.

Η συγκεκριμένη διατριβή πραγματεύεται την τροχήλατη γραπτή τοπική κεραμική από το ιερό του Ηρακλή στη Θήβα, η οποία εναποτέθηκε σταδιακά σε μία τελετουργική πυρά (πυρά Α) από τα τέλη του 8ου αι. π.Χ. έως τα τέλη του 7ου αι. π.Χ. Η μελέτη επιχειρεί να ανατρέψει την μέχρι πρόσφατα δεσπόζουσα αντίληψη ότι η κεραμική της Βοιωτίας αποτελεί συρραφή διαφορετικών κεραμικών παραδόσεων των γειτόνων της, δηλ. της Εύβοιας, των Κυκλάδων και της Αττικής. Αντίθετα προτείνει την υποβάθμιση του ρόλου της Εύβοιας και των Κυκλάδων και τονίζει την επιρροή της Αττικής. Αφορμή για τη νέα αυτή προσέγγιση αποτελεί η ύπαρξη αγγείων στην πυρά Α κατασκευασμένων στη Θήβα αλλά διακοσμημένων από γνωστούς Αθηναίους αγγειογράφους με πρώιμες αρχαϊκές σκηνές.Η διατριβή περιλαμβάνει, εκτός από την εισαγωγή, πέντε βασικά κεφάλαια. Στο Κεφάλαιο 1 αναλύονται τα πρόσφατα ανασκαφικά δεδομένα, η στρωματογραφία, η θέση του ιερού, σύμφωνα με τις αρχαίες γραπτές και τις επιγραφικές μαρτυρίες, καθώς και η μορφή και το περιεχόμενο της τελετουργικής πυράς Α. Το Κεφάλαιο 2 είναι αφιερωμένο στην τυπολογική ανάλυση της κεραμικής. Προηγείται ένα εισαγωγικό τμήμα που αφορά στην ιστορία της έρευνας της ΥΓΙΙβ – ΠΑ βοιωτικής γραπτής κεραμικής, ακολουθεί η παρουσίαση των αγγείων της πυράς Α, ενώ το κεφάλαιο ολοκληρώνεται με τη συζήτηση των εικονογραφικών θεμάτων που διακρίνονται για τη θεματική ποικιλία τους. Ακολουθεί το Κεφάλαιο 3, στο οποίο επιχειρείται η περιγραφή των ΥΓΙΙβ – ΠΑ κεραμικών εργαστηρίων της Θήβας και η εξέλιξή τους, η ταύτιση συγκεκριμένων αγγειογράφων και καλλιτεχνικών ομάδων, καθώς και η ανάλυση των επιρροών που διαμόρφωσαν τον χαρακτήρα τους. Αρχικά επιβεβαιώνεται η καταλυτική επίδραση της Αθήνας στην κεραμική της πυράς Α και διαπιστώνεται η παρουσία Αθηναίων αγγειογράφων στα τοπικά θηβαϊκά εργαστήρια, οι οποίοι όχι μόνο διακοσμούν αγγεία κατά την παραμονή τους στη Θήβα αλλά και επηρεάζουν μια σειρά Θηβαίων καλλιτεχνών. Ταυτόχρονα αναζητούνται τυχόν επιρροές άλλων εργαστηρίων, όπως του κορινθιακού, των αγγείων τύπου Θάψου, των κυκλαδικών κ.ά. και επιχειρείται μία ταξινόμηση της θηβαϊκής κεραμικής με κριτήριο το που και από ποιους αυτή κατασκευάστηκε. Το κεφάλαιο ολοκληρώνεται με την ερμηνεία των εξωγενών επιδράσεων και την έμφαση στους περιπλανόμενους κεραμείς και τα προϊόντα τους. Στο επόμενο κεφάλαιο (Κεφάλαιο 4) συζητείται το τελετουργικό της λατρείας και επιχειρείται η ανασύσταση των λατρευτικών δρωμένων που οδήγησαν στη δημιουργία της πυράς Α. Αν και η φύση της λατρείας δεν είναι γνωστή από τις αρχαίες πηγές, υποθέτουμε ότι ο Ηρακλής λατρευόταν ως Πρόμαχος και Κουροτρόφος, εξαιτίας της θέσης του ιερού στην είσοδο της πόλης και της αναφοράς των οκτώ συλλατρευομένων γιων του.Τέλος, η μελέτη ολοκληρώνεται με το κεφάλαιο των συμπερασμάτων και της αξιολόγησης των δεδομένων (Κεφάλαιο 5), όπου γίνεται η ανακεφαλαίωση των σημαντικότερων παρατηρήσεων που προηγήθηκαν.