Από τον πρώιμο αναρχισμό στην κοινωνική οικολογία του Μάρρεϋ Μπούκτσιν: η αλληλεπίδραση αναρχισμού και περιβαλλοντικής ηθικής

Abstract

The aim of this paper is to present and critically reflect on environmental views from antiquity to our times. As ecological problems are acute, we will identify and present the positions that could be proposals for Environmental Ethics, a field of Applied Philosophy that emerged from the need to shift human ethics from humans to the environment, as some of parts of his existence or his fellow human beings is threatened with extinction unless dealt in a different way. Starting from Greece and the positions of the ancient Greeks on the environment and the deification of nature; which was thought to be a whole that contains man and it is characterized by logic and intelligence. An attempt will be made to record the views of philosophers and philosophical schools on Nature and the relationship between man and the environment. It will follow a presentation of the beliefs from Religion and in particular those representatives from Christianity, as well as its proposals for solving environmental issues. Then, it will follow a discussion of the relationship between man and nature in the 18th and 19th centuries, as societies gradually enter the stage of exploration and urbanization, considering the performance of this relationship through Art. Furthermore, it is commented the demand for equality and exchange of species, the theory of Mutualism, as formulated by Pierre Joseph Proudhon and also the proposals of Michael Bakunin for the abolition of institutions and the regeneration of the natural order, as nature is primarily a natural necessity as well as the impact of their positions on the modern ecological problem. In addition, the elanaric philosophy of Elisse Rekly, including the preposition of rural culture towards anthropocentrism. The positions of P. Kropotkin of a prominent decentralizing thinker, whom M. Bookchin considers an initiator of social ecology, which embraces the creation of an anarchist community which will be self-sufficient, beyond socio-economic interests resulting from the abolition of the State and its replacement by voluntary associations. At the same time we will identify his positions on solidarity between organizations and his belief in the existence of morality in nature as well as his belief that mutual aid is the first source of moral feelings among humans. Moreover, it will follow an analysis of E. Malatesta's positions on anarchy as a natural order and the need for love and solidarity among all. There is also a reference of the Spanish Community Current (1936-1938) as well as to other movements as in Latin America and throughout the world with a view to collectivization. In the second part we will deal with the basic positions of the Social Ecology as they derive from the work of the founder of this movement, M. Bookchin, who, through his basic theory, Communalism proposes a non-hierarchical society. We will try to locate the moral message we can extract from nature through Social Ecology and to identify the positive effects of this movement on the environment. There will also be presented views that have been puzzled and questioned as they criticize Culture and Technology, such as Zerzan’s Protogonation and S. Latouche Dean Development.Finally, in the third part, an attempt is made to critically evaluate these positions and to search those elements that could be a way of dealing directly with the ecological problem nowadays, as we are today more than ever required to establish ethical relations that have not been studied so far and to re-examine our duties towards nature.

Η παρούσα εργασία σκοπό έχει την παρουσίαση και την κριτική ενασχόληση με τις απόψεις αναφορικά με το Περιβάλλον από την αρχαιότητα ως και την εποχή μας. Καθώς τα οικολογικά προβλήματα είναι οξύτατα θα αναζητήσουμε και θα παρουσιάσουμε τις θέσεις εκείνες που θα μπορούσαν να αποτελέσουν προτάσεις για την Περιβαλλοντική Ηθική, έναν κλάδο της Εφαρμοσμένης Φιλοσοφίας, ο οποίος προέκυψε από την ανάγκη μετατόπισης της ηθικής θεώρησης από τον άνθρωπο στο περιβάλλον καθώς κάποια μέρη ή ολότητές του θα πρέπει να τυχόν ηθικής αντιμετώπισης από τον άνθρωπο γιατί διαφορετικά απειλείται ο ίδιος με εξαφάνιση. Με αφετηρία την Ελλάδα και τις θέσεις των αρχαίων Ελλήνων για το περιβάλλον και τη θεοποίηση της φύσης, η οποία θωρήθηκε ένα όλον που εμπεριέχει τον άνθρωπο και χαρακτηρίζεται από λογική και ευφυΐα, θα καταβληθεί προσπάθεια να καταγραφούν οι απόψεις των φιλοσόφων αλλά και των φιλοσοφικών σχολών για τη Φύση και τη σχέση ανθρώπου και περιβάλλοντος. Στη συνέχεια θα παρουσιαστούν οι πεποιθήσεις, οι προερχόμενες από τη Θρησκεία και συγκεκριμένα αυτές των εκπροσώπων της χριστιανικής θρησκείας αλλά και οι προτάσεις Αυτής για την επίλυση των περιβαλλοντικών ζητημάτων. Ακολούθως θα σχολιασθεί η σχέση ανθρώπου και φύσης κατά το 18ο και 19ο αιώνα καθώς σταδιακά οι κοινωνίες εισέρχονται στο στάδιο της εκτεχνίκευσης και της αστικοποίησης λαμβάνοντας υπόψη και την απόδοση της σχέσης αυτής μέσα από την Τέχνη. Καταγράφεται επίσης το αίτημα για ισότητα και ανταλλαγή ειδών, η θεωρία του Μουτουελισμού, όπως αυτή διατυπώθηκε από τον Πιερ Ζοζέφ Προυντόν, αλλά και οι προτάσεις του Μιχαήλ Μπακούνιν για την κατάργηση των θεσμών και την αναγέννηση τη φυσικής τάξης πραγμάτων καθώς η φύση είναι πρωτίστως μια φυσική αναγκαιότητα αλλά και ο αντίκτυπος των θέσεων τους στο σύγχρονο οικολογικό πρόβλημα. Επιπρόσθετα παρουσιάζεται η οικοαναρχική Φιλοσοφία του Ελιζέ Ρεκλύ, η πρόταξη δηλαδή του αγροτικού πολιτισμού έναντι του ανθρωποκεντρισμού, αλλά και οι θέσεις του Π. Κροποτκιν, ενός εξέχοντα αποκεντρωτιστή στοχαστή, τον οποίο ο Μ. Μπούκτσιν θεωρεί εμπνευστή της κοινωνικής οικολογίας, αναφορικά με τη δημιουργία μιας αναρχικής κοινότητας η οποία θα είναι αυτάρκης ,πέρα από οικονομικοκοινωνικά συμφέροντα και θα προκύψει από την κατάργηση του Κράτους και την αντικατάστασή του από εθελοντικές ενώσεις. Παράλληλα θα εντοπίσουμε τις θέσεις του για την αλληλεγγύη μεταξύ των οργανισμών και την πεποίθησή του για την ύπαρξη ηθικότητας στη φύση καθώς και την πίστη του ότι η αλληλοβοήθεια είναι η πρώτη πηγή ηθικών αισθημάτων στον άνθρωπο. Θα αναλυθούν επίσης οι θέσεις του Ε. Μαλατέστα για την αναρχία ως φυσική τάξη καθώς και την αναγκαιότητα ύπαρξης αγάπης και αλληλεγγύης μεταξύ των όντων. Θα γίνει αναφορά στο κοινοτικό ρεύμα στην Ισπανία το 1936-1938 καθώς και σε κινήματα στη Λατινική Αμερική αλλά και σε ολόκληρο τον κόσμο με στόχο την κολεκτιβοποίηση. Στη συνέχεια, στο δεύτερο μέρος θα ασχοληθούμε με τις βασικές θέσεις της Κοινωνικής Οικολογίας όπως αυτές απορρέουν από το έργο του ιδρυτή του κινήματος Μ. Μπούκτσιν, ο οποίος μέσα από την βασική του θεωρία, τον Κομμουναλισμό προτείνει μια μη ιεραρχική κοινωνία. Θα προσπαθήσουμε εδώ να προσδιορίσουμε το ηθικό μήνυμα που μπορούμε να εξάγουμε από τη φύση μέσω της Κοινωνικής Οικολογίας και να προσδιορίσουμε τις θετικές επιδράσεις του κινήματος αυτού για το περιβάλλον. Θα παρουσιαστούν επίσης και απόψεις- προτάσεις οι οποίες προβλημάτισαν και προβληματίζουν διαχρονικά καθώς ασκούν κριτική στον Πολιτισμό και την Τεχνολογία όπως ο Πρωτογονισμός του Τ. Ζερζάν και η Αποανάπτυξη του Σ. Λατούς. Τέλος στο τρίτο μέρος γίνεται μια προσπάθεια κριτικής αποτίμησης των θέσεων αυτών και μια αναζήτηση των στοιχείων εκείνων που θα μπορούσαν να αποτελέσουν τρόπους άμεσης αντιμετώπισης του οικολογικού προβλήματος στις μέρες μας καθώς σήμερα περισσότερο από ποτέ καλούμαστε να θεμελιώσουμε ηθικές σχέσεις, να επανεξετάσουμε δηλαδή τα καθήκοντά μας απέναντι στη φύση.