Ταξιδεύοντας στον Πόντο: μια ιδιότυπη μορφή τουρισμού της νοσταλγίας

Abstract

During the last years visitations of Pontian Greeks in their historical homeland have been increased. The organization of a journey in Pontos region is one of the main priorities of pontian accosiations all over Greece. The journey is mainly defined as a worship one, however comprehends the element of nostalgy, as a motive and as an experience as well. It’s a symbolical “reversion” to the ancestral land, a resultant of many kinds of tourism which are summarized to the tourism of nostalgy, a journey of mnemonic and sentimental gravity. Informers of the present thesis are the travellers of the above journey. Research questions involve the perception of the meaning “homeland”, as a legend place and as a special travelling experience as well, the symbolization of the place of origin, the quest of the ancestral villages and in general the definition of the contemporary pontian (etho-regional and local) identity. Quality research methods were selected (biographical, semi-structured interview, field with participatory observation). Travellers are looking for answers from “Pontos”, by trying to intergrate their individual identity into the place, covering “gaps” of the family narrations and creating new, compositional biomes. Informers experience strong emotions while they match “Pontos” with favorite persons. Historical homeland is being materialized and the undetermined image becomes determined. The need of soil and water transportation and their placement to ancestors’ graves in Greece is a narrative motif, a “material” which symbolically repeats refuges’ course. Generally, the visit at Pontos region comes across as an abatement of the time passed since the exchange of populations (1923), covering it by the descendance’s presence to the same place. Moreover, pontian identity returns from ethno-regional to local dimension as well, due to the local determination of the travellers, in Pontos. Meeting local population talking the pontian dialect is a pleasant surprise for both sides. Pontian dialect gains again functional usage. Travellers develop interpersonal relations and experience local hospitality. Apart from the dialect, there is an intense feeling of cultural tourism, as an attraction for Greek visitors. “Lyra” is the main musical instrument which exists at all celebrations. Visitors have the chance to co-celebrate with local population. Meeting native population transfers travellers’ interest from monumental civilization to local people and their communication extends to internet contact. The visit and the reopening of “Panagia Soumela” was a happy coincidence for the visitors but not the main reason to accomplish the voyage. Most of the travellers affirmed that they would not change the life they have created in Greece in order to settle in Pontos region. The elimination of hostility and a real approach to their historical homeland were their unanimous wishes. A combination of the monumental civilization and the present residents of Pontos give a material aspect to the meaning of homeland from which they do not want to be absent any more.

Τα τελευταία χρόνια οι επισκέψεις των Ελλήνων του Πόντου στην ιστορική τους πατρίδα έχουν πολλαπλασιαστεί και οι ποντιακοί σύλλογοι ανά την Ελλάδα θέτουν ως προτεραιότητα στις δραστηριότητές τους τη διοργάνωση ενός ταξιδιού στον Πόντο. Το ταξίδι χαρακτηρίζεται κυρίως ως προσκυνηματικό, εμπεριέχει, όμως, έντονο το στοιχείο της νοσταλγίας, ως έναυσμα και κύριο βίωμα. Πρόκειται για τη συμβολική «επιστροφή» στον προγονικό τόπο, τη συνισταμένη πολλών ειδών τουρισμού που συνοψίζονται στον τουρισμό της νοσταλγίας, ένα ταξίδι με έντονη μνημονική διάσταση και συναισθηματική βαρύτητα. Οι πληροφορητές της παρούσας διατριβής είναι οι ίδιοι οι ταξιδιώτες. Τα ερευνητικά ερωτήματα αφορούν την πρόσληψη της έννοιας της «πατρίδας», ως τόπου του θρύλου και ως ιδιάζουσας ταξιδιωτικής εμπειρίας, τη συμβολοποίηση του τόπου καταγωγής, την αναζήτηση των προγονικών χωριών και γενικά τον προσδιορισμό της σύγχρονης ποντιακής ταυτότητας, εθνοτοπικής και τοπικής. Επιλέχθηκαν ποιοτικές μέθοδοι έρευνας (βιογραφική, ημι-κατευθυνόμενη συνέντευξη, επιτόπια έρευνα, συμμετοχική παρατήρηση), καθώς πρόκειται για την έρευνα κοινωνικών φαινομένων. Ο ταξιδιώτης αναζητά απαντήσεις από τον «Πόντο», προσπαθώντας να εντάξει την ατομική του ταυτότητα στον τόπο, να καλύψει κενά στις οικογενειακές αφηγήσεις και να δημιουργήσει νέα, συνθετικά βιώματα. Οι πληροφορητές δοκιμάζουν έντονη συγκίνηση καθώς ταυτίζουν τον Πόντο με προσφιλή τους πρόσωπα. Η ιστορική πατρίδα υλικοποιείται και η αόριστη εικόνα συγκεκριμενοποιείται. Αποτελεί μοτίβο η ανάγκη μεταφοράς χώματος και νερού από την πατρίδα και η εναπόθεσή τους σε τάφους προγόνων στην Ελλάδα, επαναλαμβάνοντας συμβολικά η ύλη την προσφυγική πορεία. Γενικά, η επίσκεψη στον Πόντο δίνει την εντύπωση στους επισκέπτες πως μειώνει και τη χρονική απόσταση από την Ανταλλαγή των πληθυσμών (1923), καλύπτοντάς την με τη σημερινή παρουσία των απογόνων των ξεριζωμένων, στον ίδιο τόπο. Παράλληλα, η ποντιακή ταυτότητα, από την εθνοτοπική διάσταση επανέρχεται και στην τοπική, στον τοπικό προσδιορισμό των ταξιδιωτών, από τον Πόντο. Η συνάντηση με τους ντόπιους πληθυσμούς που μιλούν την ποντιακή διάλεκτο βιώνεται ως μια ευχάριστη έκπληξη και για τις δύο πλευρές και η ποντιακή διάλεκτος αποκτά και πάλι χρηστική αξία. Οι ταξιδιώτες καλλιεργούν διαπροσωπικές σχέσεις και βιώνουν την τοπική φιλοξενία. Εκτός από την ποντιακή διάλεκτο, παρατηρούνται ποικίλα στοιχεία πολιτισμικού τουρισμού, ως πόλος έλξης των Ελλήνων επισκεπτών. Η λύρα είναι το βασικό μουσικό τους όργανο, ακούγεται σε κάθε γλέντι και υπάρχουν πολλές ευκαιρίες να συνδιασκεδάσει ένας επισκέπτης με τους ντόπιους κατοίκους. Η συνεύρεση με ντόπιους πληθυσμούς μετατοπίζει το ενδιαφέρον του ταξιδιώτη από το μνημειακό πολιτισμό στους κατοίκους του Πόντου και η επικοινωνία εκτείνεται και στο διαδίκτυο. Η επίσκεψη στην Παναγία Σουμελά και η επαναλειτουργία της Μονής χαρακτηρίστηκε από τους πληροφορητές ως μία ευτυχής συγκυρία για το ταξίδι τους, δεν αποτέλεσε, όμως, τον κύριo λόγο της πραγματοποίησής του. Η πλειοψηφία των ταξιδιωτών δήλωσε πως δε θα άλλαζε τη ζωή που έχει δημιουργήσει στην Ελλάδα, για να εγκατασταθεί σήμερα στον Πόντο. Καθολική ευχή είναι να εκλείψει η εχθρότητα και να υπάρξει αληθινή προσέγγιση προς την ιστορική πατρίδα. Η σύνθεση του μνημειακού πολιτισμού με τους σημερινούς κατοίκους του τόπου, δίνει υλική υπόσταση στην έννοια της πατρίδας, από την οποία οι πληροφορητές δεν επιθυμούν να είναι πλέον απόντες.