Γνώσεις και στάσεις των επαγγελματιών υγείας σχετικά με τη χορήγηση αντιβιοτικών σε παιδιατρικούς ασθενείς

Abstract

Η καταχρηστική χρήση των αντιβιοτικών αποτελεί σημαντικό πρόβλημα δημόσιας υγείας, συμβάλλοντας στην ανάπτυξη βακτηριακής αντοχής σε κοινά παθογόνα μικρόβια. Παρά το γεγονός ότι οι αρχές ορθής χρήσης των αντιμικροβιακών παραγόντων έχουν προσδιοριστεί εδώ και πολλά χρόνια, τα αντιμικροβιακά είναι ανάμεσα στα πιο συχνά συνταγογραφούμενα φάρμακα τόσο στο νοσοκομείο, όσο και στην κοινότητα και συχνά συνταγογραφούνται για αυτοπεριοριζόμενες καταστάσεις οι οποίες έχουν ιογενή μη λοιμώδη αιτιολογία. Διεθνώς υπολογίζεται ότι το 20%-50% των αντιβιοτικών που χορηγούνται στον άνθρωπο, είναι αμφίβολης ωφελιμότητας ή ακατάλληλα. Ειδικά στην παιδιατρική, τα αντιβιοτικά συγκαταλέγονται μεταξύ των πιο συχνά συνταγογραφούμενων φαρμάκων. Η συνταγογράφηση των αντιβιοτικών ευρέως φάσματος υπολογίζεται στο 50% για επείγουσα παιδιατρική χρήση καθώς και για αναπνευστικές καταστάσεις για τις οποίες τα αντιβιοτικά δεν ενδείκνυνται. ΣΚΟΠΟΣ: Σκοπός της παρούσας διδακτορικής διατριβής είναι η καταγραφή των γνώσεων και στάσεων των ιατρών, νοσηλευτών και φαρμακοποιών των δημοσίων νοσοκομείων της Ελλάδας, σχετικά με τη συνταγογράφηση αντιβιοτικών, τη μικροβιακή αντοχή και τη φαρμακοεπαγρύπνηση σε παιδιατρικούς ασθενείς. ΥΛΙΚΟ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΣ: Για τη μέτρηση των στάσεων και των γνώσεων διεξήχθη συγχρονική πανελλαδική έρευνα από Ιανουάριο έως Ιούλιο του 2012. Ο πληθυσμός αναφοράς ήταν εργαζόμενοι ιατροί, νοσηλευτές και φαρμακοποιοί σε δημόσια νοσοκομεία τα οποία παρέχουν δευτεροβάθμια και τριτοβάθμια παιδιατρική περίθαλψη στην Ελλάδα. Στην έρευνα συμμετείχαν συνολικά 3 από τα 4 εξειδικευμένα παιδιατρικά νοσοκομεία και 33 από τα 59 παιδιατρικά τμήματα των γενικών νοσοκομείων. Βάσει των διαθέσιμων στοιχείων σχετικά με το προσωπικό των υπό μελέτη νοσοκομείων, την περίοδο διεξαγωγής της έρευνας, εστάλησαν συνολικά 813 ερωτηματολόγια από τα οποία συλλέχθηκαν 625 (RR=77%). Το ερωτηματολόγιο, εκτός των κοινωνικο-δημογραφικών χαρακτηριστικών, περιλάμβανε ερωτήσεις για τις γνώσεις και στάσεις σχετικά με: α) τη χορήγηση-συνταγογράφηση αντιβιοτικών, β) τη μικροβιακή αντοχή και γ) τη φαρμακοεπαγρύπνηση. Οι στατιστικές αναλύσεις που χρησιμοποιήθηκαν για τη διεξαγωγή των αποτελεσμάτων ήταν: ανάλυση αξιοπιστίας του ερωτηματολογίου, περιγραφική και επαγωγική στατιστική, ανάλυση συσχέτισης και λογιστική παλινδρόμηση. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ: Η πλειοψηφία των επαγγελματιών υγείας 93,9% των φαρμακοποιών, 93,1% των ιατρών και 91,9% των νοσηλευτών αναγνωρίζει τη σημαντική συμβολή της καταχρηστικής συνταγογράφησης αντιβιοτικών στην ανάπτυξη της μικροβιακής αντοχής την οποία, οι γιατροί και νοσηλευτές αντιλαμβάνονται περισσότερο ως εθνικό πρόβλημα παρά ως πρόβλημα της καθημερινής τους πρακτικής (62,9% και 74,9% αντίστοιχα). Το 77,6% των φαρμακοποιών, το 72,4% των παιδιάτρων και το 55,5% των νοσηλευτών θεωρεί τη διαγνωστική αβεβαιότητα ως σημαντική αιτία συνταγογράφησης αντιβιοτικών. Ποσοστό 61,2% των φαρμακοποιών αναφέρει ως μια αιτία συνταγογράφησης την έλλειψη ελέγχου συνταγογράφησης, άποψη με την οποία συμφωνεί το 46,8% των νοσηλευτών και μόλις το 19,3% των παιδιάτρων, αντίθετα για ένα σημαντικό ποσοστό παιδιάτρων (41%), η ικανοποίηση γονέων και ασθενών αποτελεί σημαντικό παράγοντα καταχρηστικής συνταγογράφησης. Σχετικά με τα μέτρα μείωσης της συνταγογράφησης, η τήρηση πρωτοκόλλων εθνικών/διεθνών οδηγιών αναφέρθηκε ως μέτρο περισσότερο σημαντικό και από τις τρεις ομάδες επαγγελματιών υγείας (97,9% φαρμακοποιοί, 94,4% νοσηλευτές, 92,3% παιδίατροι), ακολουθούμενο από την εκπαίδευση στη συνταγογράφηση με ποσοστά 93,8%, 88,4% και 78,3% αντίστοιχα. Το υψηλό οικονομικό κόστος της καταχρηστικής συνταγογράφησης αναγνωρίζεται από το 78% των νοσηλευτών, το 1,4% των φαρμακοποιών και το 63,4% των παιδιάτρων. Μεγαλύτερο ήταν το ποσοστό των φαρμακοποιών (82,8%) το οποίο θεωρεί ότι τα τελευταία χρόνια η χορήγηση των αντιβιοτικών έχει αυξηθεί, σε σύγκριση με το 68,2% των νοσηλευτών και το 37,7% των παιδιάτρων. Ως προς την αναφορά ανεπιθύμητων ενεργειών στα αντιβιοτικά, το 41,5% των παιδιάτρων αναφέρει ότι σπάνια τις δηλώνει, ενώ το 63% των νοσηλευτών δεν έχει προβεί ποτέ σε δήλωσή τους. Το επίπεδο γνώσης σχετικά με το ποιους αφορά η αναφορά των ανεπιθύμητων ενεργειών μέσω της κίτρινης κάρτας, ήταν καλύτερο μεταξύ των παιδιάτρων με ποσοστό 64,3%, ακολουθούμενοι από τους νοσηλευτές με 51,2% και τους φαρμακοποιούς με ποσοστό 43,8%. Τα αποτελέσματα της λογιστικής παλινδρόμησης έδειξαν ότι το είδος και ο τύπος του νοσοκομείου, το φύλο, η ηλικία, η εκπαίδευση, η θέση όπως και τα έτη προϋπηρεσίας, αποτελούν στατιστικά σημαντικούς παράγοντες όσον αφορά τις γνώσεις και τις στάσεις των συμμετεχόντων επαγγελματιών υγείας, σχετικά με τη συνταγογράφηση αντιβιοτικών, τη μικροβιακή αντοχή και τη φαρμακοεπαγρύπνηση. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ: Η διαγνωστική αβεβαιότητα αποτελεί βασικό παράγοντα μη σωστής χορήγησης αντιβιοτικών και συνδέεται με την μειωμένη εμπειρία στην παιδιατρική. Οι επαγγελματίες υγείας υποεκτιμούν τη μικροβιακή αντοχή ως πρόβλημα της καθημερινής τους πρακτικής, όπως επίσης και πολλούς από τους σημαντικούς παράγοντες οι οποίοι συμβάλλουν στην ανάπτυξη αυτής. Παρόλα αυτά αναγνωρίζουν την καταχρηστική συνταγογράφηση ως την κυριότερη αιτία της μικροβιακής αντοχής και τάσσονται υπέρ των εκπαιδευτικών μέτρων και παρεμβάσεων για τη μείωσή της. Το εύρημα αυτό δηλώνει ότι υπάρχει πρόσφορο έδαφος για το σχεδιασμό και την εφαρμογή εκπαιδευτικών προγραμμάτων σε όλες τις κατηγορίες των εμπλεκομένων στη χορήγηση αντιβιοτικών επαγγελματιών υγείας. Οι παρεμβάσεις για τον περιορισμό της συνταγογράφησης αντιβιοτικών στην παιδιατρική κλινική πρακτική, πρέπει να λάβουν προτεραιότητα δεδομένου του ότι οι παιδιατρικοί ασθενείς αποτελούν συχνούς χρήστες αντιβιοτικών. Σημαντικό εργαλείο στον έλεγχο αυτό θα προσδώσει η αυστηρή εφαρμογή θεραπευτικών πρωτοκόλλων και η ηλεκτρονική ελεγχόμενη διαδικασία συνταγογράφησης και αποτύπωσης των διαδικασιών. Η επικαιροποίηση και η αλλαγή του νομοθετικού πλαισίου θεωρείται μονόδρομος εάν πραγματικά η Πολιτεία επιθυμεί τον έλεγχο της υπερκατανάλωσης αντιβιοτικών ιδιαίτερα στην ευαίσθητη αυτή ομάδα του πληθυσμού. Ο σχεδιασμός επίσης και η εφαρμογή συστηματικών προγραμμάτων ενημέρωσης και εκπαίδευσης των επαγγελματιών υγείας, του γονεϊκού περιβάλλοντος και της κοινότητας ευρύτερα, θα συμβάλλει σημαντικά στον περιορισμό της κατανάλωσης αντιβιοτικών.