Η εξέλιξη του θεσμού της διπλωματικής προστασίας στο διεθνές δίκαιο

Abstract

Changes in public international law have an impact on the legal regime of diplomatic protection. The current trend in using the traditional institution as a vehicle before the International Court of Justice with a view to protecting individual rights argues for its revival. Against this background, this study reassesses the legal nature of the institution on the basis of the International Law Commission’s Draft Articles on State Responsibility and on Diplomatic Protection, as well as the jurisprudence of international judicial bodies. The First Chapter of Part I explores the way towards the “humanization” of the institution. The relationship between States involved and the injured person is being transformed. Exercising diplomatic protection is not entirely subject to the discretion of States. Nevertheless, the State’s right is not transformed to State’s obligation to exercise diplomatic protection. In the Second Chapter – Part I, it becomes evident that the conditions for exercising diplomatic protection are modernised. The Third Chapter-Part I shows the limited protection of shareholders under the traditional regime of diplomatic protection, in contrast with the protection provided for under bilateral and multilateral investment treaties. The First Chapter-Part II analyses diplomatic protection as a mechanism for the implementation of state responsibility. The traditional institution is affected by the evolution of the concepts of erga omnes obligations and jus cogens. The impact of erga omnes obligations is evident in the horizontal relationship between the injured national and the State: third States, acting as omnes may invoke responsibility on behalf of a non-national. In the same way, jus cogens reassesses the vertical relationship between a State and its national and may lead to a State’s duty to act in protection of its national in case of serious violations of human rights. The Second Chapter- Part II explores the relation between diplomatic protection and the competing convention-based mechanisms for human rights protection. The question whether human rights mechanisms are to be seen as leges speciales vis-à-vis the traditional regime is discussed. The answer to this question is crucial for the survival of diplomatic protection. However, even in the “closest” self-contained regimes, it is permitted to act in diplomatic protection as ultima ratio, in case the special contractual mechanisms have failed. The proliferation of contemporary human rights mechanisms serves as a major argument for those criticizing the classical institution of diplomatic protection. The Third Chapter-Part II shows that even the most advanced human rights system of the European Convention on Human Rights is not without shortcomings and weaknesses. Following the rejection of the individual complaint before an international judicial or quasi-judicial human rights body, a State resorting to diplomatic protection “corrects” the weaknesses of the special regime and gives the individual the opportunity to have its case considered in the inter-state level. Thus, the traditional inter-state institution provides the individual with indirect procedural capacity.

Τα φαινόμενα αλλαγής στο διεθνές δημόσιο δίκαιο δεν αφήνουν ανεπηρέαστους τους κλασικούς θεσμούς, όπως η διπλωματική προστασία. Η πρόσφατη χρήση του θεσμού ως οχήματος ενώπιον του Διεθνούς Δικαστηρίου Ο.Η.Ε. για την επίκληση ατομικών δικαιωμάτων από τα κράτη συνηγορεί υπέρ της αναβίωσης της διπλωματικής προστασίας. Σε αυτό το πλαίσιο, η μελέτη έχοντας ως βάση τα Σχέδια Άρθρων της Επιτροπής Διεθνούς Δικαίου για τη διπλωματική προστασία και τη διεθνή ευθύνη των κρατών, καθώς και τη σχετική νομολογία των κυριότερων διεθνών δικαιοδοτικών σωμάτων, ξεκινά στο Πρώτο Μέρος με τη συζήτηση για τη φύση του θεσμού στο διεθνές δίκαιο. Το Α’ Κεφάλαιο του Πρώτου Μέρους παρουσιάζει την πορεία προς τον εξανθρωπισμό του θεσμού. Η σχέση των εμπλεκομένων κρατών και του θιγέντος ατόμου μετεξελίσσεται. Ωστόσο, ο περιορισμός της διακριτικής ευχέρειας του κράτους ιθαγένειας ως προς την άσκηση διπλωματικής προστασίας δεν φτάνει μέχρι το σημείο να γίνουν αποδεκτές θεωρίες περί αναγνώρισης ατομικού δικαιώματος σε διπλωματική προστασία. Στο Β’ Κεφάλαιο του Πρώτου Μέρους, ο εκσυγχρονισμός του θεσμού είναι ιδιαίτερα εμφανής στη σχετικοποίηση των όρων άσκησης της διπλωματικής προστασίας. Στο Γ’Κεφάλαιο του Πρώτου Μέρους, η περιορισμένη προστασία των μετόχων νομικών προσώπων υπό το εθιμικό καθεστώς της διπλωματικής προστασίας έρχεται σε αντίθεση με την αποτελεσματική προστασία που παρέχουν οι διμερείς αλλά και οι πολυμερείς συμβάσεις επενδύσεων. Στο Ά Κεφάλαιο του Δεύτερου Μέρους, η διπλωματική προστασία ως μηχανισμού ενεργοποίησης της διεθνούς ευθύνης του κράτους εύλογα επηρεάζεται από την ανάπτυξη των εννοιών erga omnes και jus cogens. Οι υποχρεώσεις erga omnes, όπως έχουν αναπτυχθεί υπό το φως του δικαίου των δικαιωμάτων του ανθρώπου, επιδρούν τόσο στην εσωτερική σχέση κράτους-υπηκόου όσο και στην εξωτερική διάσταση της σχέσης αυτής με τα τρίτα κράτη-omnes, αφού τα τελευταία δύνανται πλέον να επικαλεστούν σοβαρή παραβίαση κανόνα jus cogens και να ασκήσουν έτσι προστασία υπέρ του θιγέντος ιδιώτη. Αντίστοιχα, η εμπέδωση των κανόνων jus cogens δύναται να επηρεάσει την εσωτερική σχέση κράτους-υπηκόου και υπό προϋποθέσεις να υποστηριχθεί υποχρέωση του κράτους ιθαγένειας σε άσκηση διπλωματικής προστασίας σε παραβίαση κανόνα αναγκαστικού δικαίου. Στο Β’Κεφάλαιο του Δεύτερου Μέρους, τίθεται το ζήτημα εάν οι διάφοροι συμβατικοί μηχανισμοί προστασίας Δικαιωμάτων του Ανθρώπου αποτελούν leges speciales ως προς το εθιμικό δίκαιο της διπλωματικής προστασίας. Το ζήτημα αυτό αποτελεί κομβικό σημείο της διαμάχης για την «επιβίωση» της διπλωματικής προστασίας. Ωστόσο, ακόμα και στα πιο «κλειστά» καθεστώτα, είναι δυνατή η προσφυγή στο μηχανισμό της διπλωματικής προστασίας και στα αντίμετρα του γενικού διεθνούς δικαίου ως ultima ratio μετά την εξάντληση των μηχανισμών του συμβατικού συστήματος και υπό προϋποθέσεις. Οι επικριτές της διπλωματικής προστασίας προβάλλουν ως κύριο λόγο περιθωριοποίησης του θεσμού την εξάπλωση των σύγχρονων μηχανισμών προστασίας δικαιωμάτων του ανθρώπου. Η ανάλυση στο Γ’Κεφάλαιο του Δεύτερου Μέρους αποδεικνύει ότι ακόμα και το προηγμένο σύστημα της ΕΣΔΑ παρουσιάζει εγγενείς αδυναμίες. Ως εκ τούτου, η κρατική ενέργεια σε διπλωματική προστασία σε συνέχεια απόρριψης της ατομικής προσφυγής μπορεί να θεωρηθεί το μέσο που «διορθώνει» τις αδυναμίες του συστήματος δίνοντας την ευκαιρία στην αξίωση του ιδιώτη να καταλήξει σε λύση στο διακρατικό πλέον επίπεδο. Κατ’αυτόν τον τρόπο, ο κλασικός θεσμός διακρατικών αξιώσεων προσδίδει στον ιδιώτη έμμεση δικονομική ικανότητα.