Η προσέγγιση εννοιών και φαινομένων των φυσικών επιστημών στο πλαίσιο της πολιτισμικής - ιστορικής θεωρίας: τα σύννεφα στη σκέψη παιδιών προσχολικής ηλικίας

Abstract

The Phd Dissertation presented in this document, aims on define, explain and understand the processes through which preschool children experience the natural world and develop their scientific thinking on Natural Science concepts and phenomena as well as on how they are interrelated dialectically with the overall educational, social, cultural and material environment. To study the above processes, the dissertation draws upon and makes use of theoretical concepts from the cultural-historical theory system of theoretical concepts as these are formed mainly from Vygotsky’s theoretical corpus. Under this theoretic framework, a child’s social and cultural reality is conceptualized as the source of children development and not as a factor that affects this development. In parallel to the above, in this Phd thesis, methodological principles and tools coming from the cultural-historical research methodology are utilized. On this methodological framework, the design of the research procedure and the analysis/explanation of the qualitative empirical data of the research are based on a) methodological tools based on dialectical-interactive method and b) the basic principles of the experimental genetic method. Therefore, the Phd Thesis constitutes both a theoretically and methodologically a cultural-historical study.An immediately observable phenomenon in children’s everyday life, the natural phenomenon of clouds, constitutes the natural world phenomenon this study is focused on. The followed research procedure was chosen so that it bares the characteristics of a collective science experience on the concept of clouds approach integrated on everyday educational reality and adapted on the kindergarten educational practice. Access to the research field was guaranteed through the implementation of an education and professional development program for kindergarten teachers. The initial sample of the research involved one hundred and three (113) students from seven (7) kindergarten classes. Based on specific criteria set during the research design framework, there was a choice of specific case studies for research study. The research process was conducted through three discrete phases.The theoretical concepts of perezhivanie and social situation of development were used as basic tools of analysis of the empiric data aiming to highlight the whole experience of a child during the process of approaching the concept of clouds. More specifically, the way a child is dialectically related with his social and cultural reality (his peers, his teacher, his environment characteristics), the way the child live his collective experiences (on a cognitive, emotional and acting level) as well as the way a child manages and promotes his understanding (through different time occurrences and difference contexts) thus achieving dynamic elements of qualitative change on the structuring of the clouds concept and evolving its scientific thinking were analyzed.From this data qualitative analysis, it can be concluded that the natural world experience and the structuring of the clouds concept in children thinking are collectively constructed processes. More specifically, the process of development of scientific thinking of children regarding the concept of clouds follows a transition course from the inter-psychological level to the intra-psychological level. Also, it is observed that through collective science experiences lived by children during their everyday educational reality on the kindergarten they manage to transform specific social situations to social situations of their own development. Furthermore, scientific thinking development is a unique and ongoing process for every child that is defined by the way every child refracts and internalizes his reality. Finally, the Phd Thesis performed research, poses some specific perspectives in the redefinition of the cognition of nature and of the development procedures of small children scientific thinking under the framework of Natural Science teaching and learning on kindergarten since this is made known not in relation with social reality but as a social relation.

Η διατριβή η οποία παρουσιάζεται εδώ αποσκοπεί στον προσδιορισμό, την ερμηνεία και την κατανόηση των διαδικασιών μέσα από τις οποίες τα παιδιά προσχολικής ηλικίας βιώνουν την εμπειρία του φυσικού κόσμου και αναπτύσσουν την επιστημονική τους σκέψη για έννοιες και φαινόμενα των Φυσικών Επιστημών καθώς συσχετίζονται διαλεκτικά με το ευρύτερο εκπαιδευτικό, κοινωνικό, πολιτισμικό και υλικό τους περιβάλλον. Για τη μελέτη των παραπάνω διαδικασιών η διατριβή αντλεί και αξιοποιεί θεωρητικές έννοιες από το σύστημα των θεωρητικών εννοιών της πολιτισμικής-ιστορικής θεωρίας (cultural-historical theory) όπως αυτή σχηματοποιείται κυρίως από το θεωρητικό έργο του Vygotsky. Σε αυτό το θεωρητικό πλαίσιο η κοινωνική και πολιτισμική πραγματικότητα του παιδιού εννοιολογούνται ως η πηγή της ανάπτυξης του παιδιού και όχι ως παράγοντας ο οποίος επηρεάζει την ανάπτυξη. Παράλληλα, αξιοποιούνται μεθοδολογικές αρχές και εργαλεία τα οποία προέρχονται από πολιτισμική-ιστορική ερευνητική μεθοδολογία (cultural-historical research methodology). Σε αυτό το μεθοδολογικό πλαίσιο ο σχεδιασμός της ερευνητικής διαδικασίας και η ανάλυση και ερμηνεία των ποιοτικών εμπειρικών δεδομένων της έρευνας βασίζονται α) στα μεθοδολογικά εργαλεία της διαλεκτικής-διαδραστικής μεθόδου (dialectical-interactive method) και β) τις βασικές αρχές της πειραματικής γενετικής μεθόδου (experimental genetic method). Ως εκ τούτου, η διατριβή αποτελεί τόσο θεωρητικά όσο και μεθοδολογικά μια πολιτισμική-ιστορική μελέτη. Ένα άμεσα παρατηρούμενο φαινόμενο στην καθημερινότητα των παιδιών, το φυσικό φαινόμενο των σύννεφων, αποτελεί το φαινόμενο από τον φυσικό κόσμο στο οποίο εστιάζει η μελέτη. Η ερευνητική διαδικασία η οποία ακολουθήθηκε έγινε η επιλογή να έχει τα χαρακτηριστικά μιας συλλογικής επιστημονικής εμπειρίας (collective science experience) για την προσέγγιση της έννοιας των σύννεφων ενταγμένης στην εκπαιδευτική καθημερινότητα όπως επίσης και προσαρμοσμένης στην παιδαγωγική πρακτική του νηπιαγωγείου. Η πρόσβαση στο ερευνητικό πεδίο εξασφαλίστηκε μέσω της υλοποίησης ενός προγράμματος επαγγελματικής ανάπτυξης και επιμόρφωσης νηπιαγωγών. Το αρχικό δείγμα της έρευνας αποτέλεσαν εκατόν δεκατρείς (113) μαθητές από τα επτά (7) τμήματα νηπιαγωγείου. Βάσει συγκεκριμένων κριτηρίων τα οποία τέθηκαν στο πλαίσιο του ερευνητικού σχεδιασμού έγινε επιλογή συγκεκριμένων περιπτώσεων προς μελέτη (case studies). Τα παιδιά συμμετείχαν στην ερευνητική διαδικασία οργανωμένα σε ζεύγη ή/και μικρές ομάδες. Η ερευνητική διαδικασία υλοποιήθηκε σε τρεις διακριτές φάσεις. Ως βασικά εργαλεία ανάλυσης των εμπειρικών δεδομένων χρησιμοποιήθηκαν η θεωρητική έννοια της perezhivanie και η έννοια της κοινωνικής συνθήκης της ανάπτυξης (social situation of development) με σκοπό την ανάδειξη της συνολικής εμπειρίας του παιδιού κατά τη διαδικασία προσέγγισης της έννοιας του σύννεφου. Ειδικότερα αναλύθηκε ο τρόπος με τον οποίο το παιδί συνδέεται διαλεκτικά με την κοινωνική και πολιτισμική του πραγματικότητα (τους συνομηλίκους του, την εκπαιδευτικό, τα χαρακτηριστικά του ευρύτερου περιβάλλοντος), βιώνει τις συλλογικές εμπειρίες (σε γνωστικό, συναισθηματικό και πραξιακό επίπεδο), διαχειρίζεται και προωθεί την κατανόησή του (μέσα από διαφορετικές χρονικές συγκυρίες και διαφορετικά συγκείμενα) επιτυγχάνοντας δυναμικά σημεία ποιοτικής αλλαγής στη συγκρότηση της έννοιας του σύννεφου και αναπτύσσοντας την επιστημονική του σκέψη.Από την ποιοτική ανάλυση των δεδομένων προκύπτει ότι η εμπειρία του φυσικού κόσμου και η συγκρότηση της έννοιας των σύννεφων στη σκέψη του παιδιού είναι συλλογικά κατασκευασμένες διαδικασίες. Ειδικότερα, η διαδικασία ανάπτυξης της επιστημονικής σκέψης των παιδιών για την έννοια ακολουθεί μια πορεία μετάβασης από το έξω- ψυχολογικό (inter-psychological) επίπεδο στο ένδο- ψυχολογικό (intra-psychological) επίπεδο. Ακόμη, φαίνεται ότι μέσα από συλλογικές επιστημονικές εμπειρίες τις οποίες βιώνουν τα παιδιά στο πλαίσιο της εκπαιδευτικής καθημερινότητας του νηπιαγωγείου καταφέρνουν να μετατρέψουν συγκεκριμένες κοινωνικές συνθήκες στις κοινωνικές συνθήκες της δικής τους ανάπτυξης. Επίσης, η ανάπτυξη της επιστημονικής σκέψης είναι μια μοναδική και εξελισσόμενη διαδικασία για κάθε παιδί η οποία καθορίζεται από τον τρόπο με τον οποίο κάθε παιδί διαθλά (refracts) και εσωτερικεύει (internalizes) την πραγματικότητά του. Τέλος, η έρευνα θέτει ορισμένες προοπτικές για τον επαναπροσδιορισμό της εννοιολόγησης της φύσης και των διαδικασιών ανάπτυξης της επιστημονικής σκέψης των μικρών παιδιών στο πλαίσιο της διδασκαλίας και μάθησης των Φυσικών Επιστημών στο νηπιαγωγείο καθώς αυτή γίνεται κατανοητή όχι σε σχέση με την κοινωνική πραγματικότητα αλλά ως κοινωνική σχέση.