Η κακοποίηση στην παιδική ηλικία: επιδημιολογική διερεύνηση του φαινομένου βάσει ιατροδικαστικών εκθέσεων και ευρημάτων

Abstract

The phenomenon of child abuse is undoubtedly a major social problem, which occurs in all societies, with tragic consequences for the child. Scientists mobilized during the last century to approach and highlight the problem, as well as to protect children’s rights. In Greece, the number of the studies that have been carried out so far are limited, especially in northern Greece, with small samples, difficult to present the whole populationObjectives of the studyThe aim of the present study includes the collection and the analysis of epidemiological data related to child abused, that have been investigated by both the Laboratory of Forensic Medicine and Toxicology of the Aristotle University of Thessaloniki and the Forensic Service of the Thessaloniki, 2005 through 2015. It is a retrospective study and attempts to evaluate the data by comparing the results to the current literature and to propose solutions for the management of the problemResultsPhysical abuse90 cases of children were recorded during the period 2005- through 2015, of which 49 males (54.4%) and 41 females (45.6%). The mean age was 9 (SD: ± 4.9) for both sexes.The majority of cases (82.7%, N: 62) revealed the incident within 5 days , AND 69.0% (N:29) of the incidents had been abused again in the past.The offenders were mainly male adults (68.2%, N: 60). In the majority of cases, was one of the parents (77.7%) with the father (54.4%, N: 49) to appear more often. Regarding the characteristics of the families of the victims 55.0% of the children lived with one of the two parents (N: 33) and 40% with both parents (N: 24).In 82.2% (N: 74) of children that undergoing forensic examination, lesions were identified, which could be due to possible maltreatment, while no apparent injury was found in 17.8% (N: 16). Based on forensic findings, the majority of incidents refer to simple / mild lesions (53.3%, N: 48), while all the serious injuries led to the death of the victims (62.5%, N: 5) As was expected, the child's death as a result of physical abuse is related to his age (p = 0.002 Mann-Whitney Test). In addition, the psychiatric profile of the abuser and the use of prohibited substances was related to fatal outcome (p = 0.023 Fishers Exact Test, Chi-Square).In addition, there was an important relation between the sex of the offender and the abuse of the other members of the family (p = 0.037 Fishers Exact Test, Chi-Square), with male offenders to abuse to death more frequently (77.5%) and also to abuse and the other members of the family (brother / mother).Sexual abuse229 children were identified as victims of maltreatment from the Archives of Forensic Medicine of the Prefecture of Thessaloniki and the Department of Forensic Medicine of AUTH , 2005 through 2015. 165 (72.1%) were girls and 64 (27.9%) were boys. The highest number of victims (N = 111, 49.8%) was teen agers (13-18 years), while 36.3% (N = 81) and 13.9% (N = 31) refers to school-aged children (6-12 years) and preschool (5 years or younger), respectively. The age of the victims of maltreatment appears to differ statistically significantly in sexes (p <0.001, Mann-Whitney test), Mean age for boys was 9 (SD = 4.3 and Median = 8.5) and girls 12.8 (SD = 3.7 and Median = 14) years.The majority, of the children were known to the offender (93.0% and N = 185). It is important to mention that most perpetrators were men (98%, N = 194) and that in 29 (14.6%) cases, the perpetrator of the abuse was a juvenile. The manners that the perpetrators use to come close to their victims for the purpose of abuse are diverse. The most common way is the exploitation of the child's (47.3%, N = 88) from relatives or other close family members. The child's acquaintance with the offender prior to the incidence of abuse appears to be significantly related to the time of the child's complaint (p = 0.005 Pearson Chi square). Most children, who did not know and had not previously developed relationships with the offender, revealed sooner the incident (76.9%).The forensic examination of children for physical injuries, in a large percentage (79% and N = 181), was negative, as well as for any findings, indicative of sexual abuse of any form (51,3%, N = 115). Biological material (semen, saliva, etc.) to identify the potential abuser was only taken at 58 (25.3%), while in the other cases, no biological material was taken, either because more than 72 hours had elapsed since the last incident, or the forensic examination was negative for child abuse. In the majority of samples (76.7% and N = 46), the laboratory test for detecting genetic material of the offender was negative. Additionally, sexual abuse of the child with the completion of sexual act-rape appears to be significantly related to the child's previous sexual activity, with the same or another person (p <0.003 Fisher's Exact Test).DiscussionMany things need to be done to study and handle the phenomenon of child abuse in Greece. Emphasis needs to be given on investigating the causal factors and the specific characteristics of the children that have been abused so measures and policies to be taken to the early detection of the children that are at great risk. It is a need for a holistic approach to the phenomenon of child abuse based on the prevention of child abuse and protection of the children’s.

Το φαινόμενο της παιδικής κακοποίησης αποτελεί αδιαμφισβήτητα ένα μείζον κοινωνικό πρόβλημα, το οποίο κάνει την εμφάνισή του σε όλες τις εποχές και τις κοινωνίες, με τραγικές συνέπειες για το παιδί και την εξέλιξή του. Η οξύτητα και η έκταση του προβλήματος κινητοποίησε φορείς και επιστήμονες, από τα μέσα του περασμένου αιώνα, στην προσέγγιση και την ανάδειξή του και κυρίως στην κατοχύρωση των δικαιωμάτων της παιδικής ηλικίας. Στην Ελλάδα, ο αριθμός των ερευνών που έχουν πραγματοποιηθεί μέχρι σήμερα είναι περιορισμένος, ιδιαίτερα στην περιοχή της βόρειας Ελλάδας, τα δείγματα μικρά και η γενίκευση των αποτελεσμάτων τους στο γενικό πληθυσμό δύσκολη. Σκοπός της μελέτηςΟ σκοπός της μελέτης περιλαμβάνει τη συγκέντρωση και την ανάλυση επιδημιολογικών δεδομένων που αφορούν σε κακοποιημένα παιδιά, από το Εργαστήριο Ιατροδικαστικής και Τοξικολογίας του Α.Π.Θ. και την Ιατροδικαστική Υπηρεσία του νομού Θεσσαλονίκης, για το χρονικό διάστημα 2005-2015 και η ανάδειξη της έκτασης του φαινομένου και των επιμέρους μορφών του στη βόρεια Ελλάδα. Μεθοδολογία και πληθυσμός μελέτηςΣχεδιάσθηκε μια αναδρομική μελέτη, συλλέγοντας στοιχεία από τα αρχεία του Εργαστηρίου Ιατροδικαστικής και Τοξικολογίας του Α.Π.Θ. και της Ιατροδικαστικής Υπηρεσίας του νομού Θεσσαλονίκης. Τα υπό μελέτη αρχεία, αφορούν σε καταγγελίες σεξουαλικής και σωματικής κακοποίησης παιδιών από το τέλος του 2004 έως και το έτος 2015, βρίσκονται σε έντυπη μορφή και περιλαμβάνουν το σύνολο των νομών της Περιφέρειας της Κεντρικής Μακεδονίας. ΑποτελέσματαΣωματική κακοποίησηΣυνολικά καταγράφηκαν 90 περιστατικά κατά την περίοδο 2005-2015, από τα οποία τα 49(54,4%) αφορούν σε αγόρια και τα 41(45,6%) σε κορίτσια, με τον μέσο όρο των ηλικιών τα 9 έτη(SD:±4,9). Στην πλειοψηφία των περιπτώσεων (82,7%, Ν:62) το συμβάν καταγγέλθηκε εντός 5 ημερών από την ημέρα του συμβάντος και οι καταγγελίες αφορούν κυρίως σε αναφερόμενες κακώσεις, οι οποίες προήλθαν από χειροδικία του δράστη σε βάρος του παιδιού(52,2%, Ν:47). Παράλληλα, στο 69,0% των περιστατικών(Ν:29) αναφέρεται κακοποίηση και σε προηγούμενο χρόνο, συνήθως μη σαφώς καθοριζόμενο.Αναφορικά με τους δράστες της κακοποίησης, ο μεγαλύτερος αριθμός των καταγγελιών αφορά σε ενήλικους άνδρες(68,2%, Ν:60). Στην πλειοψηφία των περιπτώσεων, ως δράστης φέρεται να είναι ο ένας από τους δύο γονείς(77,7%) με τον πατέρα (54,4%, Ν:49) να εμφανίζεται συχνότερα. Όσον αφορά στα χαρακτηριστικά των οικογενειών των θυμάτων σωματικής κακοποίησης, το 55,0% των παιδιών ζούσε με τον έναν από τους δύο γονείς(Ν:33), ενώ το 40% και με τους δύο γονείς(Ν:24). Στο 82,2%(Ν:74 ) των παιδιών που προσήλθαν για ιατροδικαστικό έλεγχο εντοπίσθηκαν βλάβες, οι οποίες θα μπορούσαν να οφείλονται σε πιθανή κακοποίηση, ενώ στο 17,8%(Ν:16) δεν διαπιστώθηκε κάποια εμφανής κάκωση. Βάσει των ιατροδικαστικών ευρημάτων, η πλειοψηφία των περιστατικών αφορά σε απλές/ήπιες βλάβες(53,3%, Ν:48), ενώ το σύνολο των σοβαρών κακώσεων οδήγησαν στο θάνατο των θυμάτων (62,5%,Ν:5) και τα παιδιά που επέζησαν εμφάνισαν βαρύτατες υπολειμματικές βλάβες. Όπως ήταν αναμενόμενο, ο θάνατος του παιδιού ως αποτέλεσμα σωματικής κακοποίησής σχετίζεται με την ηλικία του (p=0,002 Mann-Whitney Test). Επιπλέον, το ψυχιατρικό προφίλ του δράστη και η χρήση απαγορευμένων ουσιών είχε σχέση με τη θανατηφόρα ή μη έκβαση της κακοποίησης (p=0,023 Fishers Exact Test, Chi-Square). Επιπρόσθετα, φαίνεται να υπάρχει σημαντική σχέση ανάμεσα στο φύλο του δράστη και της κακοποίησης και άλλων μελών της οικογένειας(p=0,037 Fishers Exact Test, Chi-Square), με τους άρρενες δράστες να κακοποιούν συχνότερα(77,5%) και άλλα άτομα εντός του οικογενειακού πλαισίου (αδερφός/ή-μητέρα).Σεξουαλική κακοποίησηΑπό τα 229 παιδιά που εντοπίσθηκαν ως θύματα κακοποίησης από τα αρχεία της Ιατροδικαστικής Υπηρεσίας του νομού Θεσσαλονίκης και του Εργαστηρίου της Ιατροδικαστικής του ΑΠΘ κατά τα έτη 2005-2015, τα 165(72,1%) ήταν κορίτσια και τα 64(27,9%) αγόρια. Ο μεγαλύτερος αριθμός των θυμάτων (Ν=111, 49,8%) αφορά σε παιδιά εφηβικής ηλικίας (13-18 ετών), ενώ το 36,3% (Ν=81) και το 13,9% (Ν=31) αφορά σε παιδιά σχολικής ηλικίας (6-12 ετών) και προσχολικής ηλικίας (5 ετών ή μικρότερα), αντίστοιχα. Η ηλικία των θυμάτων κακοποίησης φαίνεται να διαφέρει στατιστικά σημαντικά στα δύο φύλα (p<0,001, Mann-Whitney test), με τα αγόρια ο μέσος όρος των ηλικιών τους να είναι τα 9 (SD=4,3 και Median=8,5) έτη και των κοριτσιών τα 12,8 (SD=3,7 και Median=14) έτη.Μόνο το 19,2% (Ν=33) των περιστατικών καταγγέλθηκε εντός του πρώτου 24ώρου, ενώ η πλειοψηφία πέραν του χρονικού διαστήματος των τριών ημερών (59,9%, Ν=103). Ο μεγαλύτερος όγκος των καταγγελιών κακοποίησης (65,2% και N=122) αφορά σε περιστατικά, στα οποία τα θύματα ή οι φροντιστές τους ισχυρίζονται ότι είχε πραγματοποιηθεί, με κάποιο τρόπο, ολοκληρωμένη σεξουαλική πράξη με το δράστη, ενώ σε μικρότερο ποσοστό (34,8% και Ν=65) αυτές αφορούν σε θωπείες, φιλιά κ.τ.λ. Στη συντριπτική πλειοψηφία τα παιδιά γνώριζαν τον δράστη (93,0% και Ν=185). Είναι σημαντικό να αναφερθεί, ότι στο σύνολό τους οι δράστες είναι άντρες(98%, Ν=194) και πως σε 29 (14,6%) περιπτώσεις ο υπαίτιος της κακοποίησης είναι ανήλικος. Οι τρόποι που χρησιμοποιούνται από τους δράστες για να προσεγγίσουν τα θύματά τους με σκοπό την κακοποίηση είναι ποικίλοι. Συχνότερος τρόπος αποτελεί η εκμετάλλευση της εμπιστοσύνης του παιδιού(47,3%,Ν=88) από συγγενικά του άτομα ή άλλα άτομα του στενού οικογενειακού περιβάλλοντός του. Η γνωριμία του παιδιού με το δράστη πριν από το περιστατικό της κακοποίησης φαίνεται να σχετίζεται σημαντικά με το χρόνο καταγγελίας του συμβάντος από το παιδί (p=0.005 Pearson Chi square). Τα περισσότερα παιδιά, που δεν γνώριζαν και δεν είχαν αναπτύξει προηγουμένως σχέσεις με το δράστη, κατήγγειλαν άμεσα το γεγονός (76,9%). Παιδιά τα οποία κακοποιούνταν κατ’ επανάληψη φαίνεται να καθυστερούσαν να αποκαλύψουν το συμβάν, σε σχέση με αυτά που κακοποιήθηκαν μία φορά (P=0.002>0.05). Η ιατροδικαστική εξέταση των παιδιών για σωματικές κακώσεις, σε ένα μεγάλο ποσοστό (79% και Ν=181) απέβη αρνητική, όπως επίσης και για τυχόν ευρήματα, ενδεικτικά σεξουαλικής κακοποίησης οποιασδήποτε μορφής(51,3%, Ν=115). Βιολογικό υλικό (σπέρμα, σίελος κτλ) για την ταυτοποίηση του πιθανού δράστη λήφθηκε μόνο στις 58 (25,3%) ,ενώ στις υπόλοιπες περιπτώσεις δεν χρειάστηκε να γίνει λήψη βιολογικού υλικού, είτε γιατί είχε μεσολαβήσει χρονικό διάστημα μεγαλύτερο των 72 ωρών από το τελευταίο συμβάν, είτε γιατί οι καταγγελίες αφορούν σε ασέλγεια και η ιατροδικαστική εξέταση ήταν αρνητική για τυχόν κακοποίηση του παιδιού. Στην πλειοψηφία των δειγμάτων(76,7% και N=46), ο εργαστηριακός έλεγχος για την ανίχνευση γενετικού υλικού του δράστη ήταν αρνητικός. Επιπρόσθετα, η σεξουαλική κακοποίηση του παιδιού με ολοκλήρωση της σεξουαλικής πράξης-βιασμός φαίνεται να σχετίζεται σημαντικά με την προηγούμενη σεξουαλική δραστηριότητα του παιδιού, με το ίδιο ή άλλο άτομο( p<0.003 Fisher’s Exact Test).ΣυζήτησηΓίνεται εύκολα φανερό πως πολλά είναι εκείνα που χρειάζεται να γίνουν για την πλήρη μελέτη και την αντιμετώπισή του φαινομένου της παιδικής κακοποίησης στον ελλαδικό χώρο. Απαιτείται να δοθεί έμφαση στη διερεύνηση των αιτιολογικών παραγόντων, καθώς και των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών των παιδιών που κακοποιούνται, έτσι ώστε με την κινητοποίηση της πολιτείας να ληφθούν στοχευμένα τα απαραίτητα μέτρα και οι πολιτικές, για την έγκαιρη και πρώιμη ανίχνευση των παιδιών που κινδυνεύουν. Σε κάθε περίπτωση, είναι σημαντικό να υπάρξει μια ολιστική προσέγγιση του φαινομένου της παιδικής κακοποίησης, που θα βασίζεται στην πρόληψη και την προστασία του παιδιού και των δικαιωμάτων του.