Σχέση νοσηλείας, ψυχανάλυσης και λογοτεχνίας: ανάλυση των έργων νοσηλευομένων συγγραφέων από την πλευρά της νοσηλευτικής, της γλωσσολογίας και της ψυχανάλυσης: η ψύχωση του Μιχαήλ Μητσάκη: συγγραφική δημιουργία και συνθήκες νοσηλείας

Abstract

Initially, we insisted οn a review of the hospitalization conditions in the early last century hospitals, since Michael Mitsakis had to be hospitalized four times inhis lifetime, with the last hospitalization rendering him an inmate of the Greek psychiatric hospitals. The main research focused on the circumstances of the triggering of his psychosis. This is because in the psychoanalytic clinic it is always important to investigate the triggering circumstances, since psychosis never occurs without a cause.There is a structural reason, a structural inadequacy: when it emerges, the possibility of a breakdown of the psychotic structure becomes a reality. And it is only in retrospect that we can attribute this destabilizing effect to specific circumstances. The hypothesis, the research question that we have been asked to answer in this dissertation, is to what degree writing and artistic creation in general constitute for the psychotic subjects a factor that stabilizes and links them to the social bond.This ascertainment would not be feasible if scientists inspired by psychoanalysis did not attempt -within the framework of a qualitative research process and not by the quantitative analysis methods applied in the field of organic psychiatry- to study the biographies of a great number of artists in conjunction with their creative path.In order to illustrate how, as Collette Soler tells us, "the effect of the real on the real of enjoyment whose exemplary form is the work of art, identifies the disorganized enjoyment and is a psychosis stabilizing factor. The work of art, whose status as a result of enjoyment highlights the fact that it is the object of a trade exchange since it provides the creator with the guarantee of a symbolic identification within the framework of thesocial bond.In this thesis, using the Lacanian psychoanalytic tools (Name-of-the-Father,desire, object α, fantasy, drive) in the conceptual status they have acquired in the constantly regenerating and evolving Lacanian teaching that fits into the framework of the Freudian field, we tried to examine and analyze Michael Mitsakis’ works, his general literary course, and the circumstances of his life. The author was one of the greatest and most misunderstood figures of the Greek Letters. His life operated between his exquisite literary style and his disease, his unique travel tours and his commitment to psychiatric institutions, between literary birth and creation and literary death. Mitsakis oscillated between life and madness.The events and circumstances which led this distinguished author, critic and journalist, after sixteen years of significant artistic creation, to his hospitalization in both of the psychiatric institutions that existed in Greece at the end of the 19th century arehere presented.According to the bibliographical references, this is the first time a doctoral dissertation attempting to study the triggering conditions of Michael Mitsakis’ psychosisis undertaken in Greece, since it is a question that has not been answered by philological and psychiatric circles.The researcher’s inspection and study of the archives of the Psychiatric Hospital ofCorfu and of the archives of Dromokaitio Hospital illuminate an aspect of the causes of Michael Mitsakis’ destabilization, which led him to his first hospitalization in the Psychiatric Hospital of Corfu (20/12/1894 - 05/01/1895), a second one in Dromokaitio for five months (16/04/1896 - 29/09/1896), a third one in the same hospital, almost a year after his mother’s death (09/08/1911 until the summer of 1912), and a fourth -and final one- in Dromokaitio, from the autumn of 1912 until his death in 1916 due to pleuropneumonia.Through the analysis of Michael Mitsakis’ life circumstances and writings, through his life and work, his writing and living circumstances, as they were found to be operating prior to his hospitalization, we tried to investigate the question of his own interpretation regarding the order of the subjective and to reveal the role that his writings bear with respect to that interpretation.At the meeting point of psychoanalysis and literature, we examine the symptom as creation and we attempt to grasp the subjective basis, dimension and substance of thework, while also approaching it from the perspective of linguistics.Based on the Lacanian teaching, we sought the role his work played in the life course of the psychotic subject Michael Mitsakis.Underlining the importance of this attempt, we can say that it is not only the conceptual conception of the value of the work of art in stabilizing psychosis via thesinthome that was made possible through the study of a number of artists and their work. Most of the concepts of both psychoanalytic psychopathology and therapeutics were constructed through the in-depth study of historical clinical cases and biographies,which were, then, examined in turn revealing the indelible structural characteristics of the subjectivity of this suffering being that speaks, namely the person whom we encounter in everyday clinical practice.The Spartan Michael Mitsakis, ever since his first writing activity, the publishingof the student newspaper Taygetos, and for twenty years, not only remained stabilized but also enjoyed recognition and, to some degree, fame.He solidified his place in the Greek Letters with the writing of “Athenaikes Selides”(Athenian Pages) and “Taxidiotikes Semeioseis” (Travel Notes), which were published in newspapers and magazines of his time. His recognition as a bellwether of the Greek Letters led to the stabilization of his psychosis and the non-manifestation of delusional ideas and hallucinations.The systematic study of his correspondence, in addition to that of his short storiesand newspaper articles, led us to consider his failure to publish his works in book-formand eventually his conflict with another intellectual of the time, the national poet Kostis Palamas, as what led to his breakdown and first hospitalization. What followed was twenty tragic years during which Mitsakis plunged into artistic darkness and madness.From his status of a bellwether of the Greek Letters he ended up an inmate in Dromokaitio, a clochard and an object of taunting by the street-urchins of the capital.When the psychoanalytic speculation turns to a text, it does not seek to interpret the creator of the work, but rather to meet in the literary expression bright examples that will highlight the value and importance of the structural approach. Thus, in our case there are structural characteristics in the writing style of Michael Mitsakis, such as his writing peculiarity regarding the selection of the appropriate rare word and the particular style that arises from this desperate seeking that contributed to the triggering of his psychosis and promote our way of thinking and by extension the guidance of the treatment of suffering subjects for whom the art of writing is a sinthomatic factor for the stabilization of their disease. After all, the thesis highlights the importance of literary creation, and by extension of any artistic creation, to the stabilization of the psychotic subjects. As pointed out, when this literary or artistic work is challenged, wavers, does not, in general, enjoy social recognition, this can lead these specific subjects to manifest delirium and hallucinations, can namely lead to the triggering of their psychosis.

Αρχικά, επιμείναμε σε μία αναφορά στις συνθήκες νοσηλείας στα νοσηλευτικά ιδρύματα των αρχών του προηγούμενου αιώνα, αφού ο Μιχαήλ Μητσάκης χρειάστηκε να νοσηλευτεί τέσσερις φορές κατά τη διάρκεια του βίου του, με την τελευταία του νοσηλεία να τον καθιστά τρόφιμο των ελληνικών ψυχιατρείων. Η κυρίως έρευνα επικεντρώθηκε στις συνθήκες της έκλυσης της ψύχωσης. Και αυτό γιατί στην ψυχαναλυτική κλινική είναι πάντα σημαντικό να διερευνώνται οι συνθήκες της έκλυσης,η οποία δεν επέρχεται αναίτια. Υπάρχει ένας δομικός λόγος, μία δομική ανεπάρκεια που όταν έλθει στην επιφάνεια, το ενδεχόμενο του κλονισμού της ψυχωσικής δομής καθίσταται πραγματικότητα. Και είναι μόνο εκ των υστέρων που μπορούμε να αποδώσουμε στις συγκεκριμένες συνθήκες αυτή την αποσταθεροποιητική δράση. Η υπόθεση, το ερευνητικό ερώτημα στο οποίο κληθήκαμε να απαντήσουμε στη συγκεκριμένη διατριβή είναι το κατά πόσον η συγγραφική δημιουργία και εν γένει η καλλιτεχνική δημιουργία αποτελεί για τα ψυχωσικά υποκείμενα παράγοντα σταθεροποίησης και σύνδεσης τους στον κοινωνικό δεσμό.Η διαπίστωση αυτή δεν θα μπορούσε να γίνει εφικτή εάν, οι επιστήμονες που εμπνέονται από την ψυχανάλυση, δεν επιχειρούσαν, στο πλαίσιο της ποιοτικής ερευνητικής διαδικασίας και όχι με μεθόδους ποσοτικής ανάλυσης που εφαρμόζονται στο πεδίο της οργανικής ψυχιατρικής, να μελετήσουν τις βιογραφίες ενός μεγάλου αριθμού καλλιτεχνών σε συνάρτηση με τη δημιουργική τους διαδρομή. Με σκοπό να αναδείξουν με ποιο τρόπο, όπως μας λέει η Κολέτ Σολέρ, «η επενέργεια του πραγματικού πάνω στο πραγματικό της απόλαυσης», της οποίας η παραδειγματική μορφή είναι το έργο τέχνης, εντοπίζει τη αποδιοργανωμένη απόλαυση και αποτελεί παράγοντα σταθεροποίησης της ψύχωσης. Το έργο τέχνης του οποίου το καθεστώς ως αποτέλεσμα απόλαυσης αναδεικνύει εξάλλου το γεγονός ότι γίνεται αντικείμενο στο πλαίσιο της εμπορικής ανταλλαγής τη στιγμή που παρέχει στον δημιουργό το εχέγγυο της συμβολικής ταύτισης στο πλαίσιο του κοινωνικού δεσμού. Στην παρούσα διδακτορική διατριβή, χρησιμοποιώντας τα λακανικά ψυχαναλυτικά εργαλεία (Όνομα του Πατρός, επιθυμία, αντικείμενο α, φαντασίωση, ενόρμηση) με το εννοιολογικό καθεστώς που έχουν προσλάβει στην επί χρόνια, διαρκώς ανανεούμενη και εξελισσόμενη λακανική διδασκαλία που εντάσσεται εντός των πλαισίων του Φροϋδικού πεδίου, επιχειρήσαμε να μελετήσουμε και να αναλύσουμε το έργο, την εν γένει φιλολογική πορεία και τις συνθήκες της ζωής του Μιχαήλ Μητσάκη. Ο συγγραφέας αποτέλεσε μία από τις πιο μεγάλες και παρεξηγημένες μορφές των ελληνικών γραμμάτων. Η ζωή του κινήθηκε ανάμεσα στο απαράμιλλο λογοτεχνικό ύφος και την ασθένεια, τις μοναδικές ταξιδιωτικές περιηγήσεις του και τον εγκλεισμό σε ψυχιατρεία,ανάμεσα στη λογοτεχνική γέννηση και δημιουργία και τον λογοτεχνικό θάνατο. Ο Μητσάκης κινήθηκε ανάμεσα στη ζωή και την τρέλα.Παρουσιάζονται τα δεδομένα και οι συνθήκες που οδήγησαν τον διακεκριμένο συγγραφέα, κριτικό και δημοσιογράφο, μετά από δεκαέξι χρόνια σημαντικής καλλιτεχνικής δημιουργίας, στη νοσηλεία του και στα δύο ψυχιατρικά ιδρύματα που υπήρχαν στην Ελλάδα στο τέλος του 19ου αιώνα.Με βάση τις βιβλιογραφικές αναφορές είναι η πρώτη φορά που εκπονείται στην ελληνική επικράτεια διδακτορική διατριβή που επιχειρεί να μελετήσει τις συνθήκες της έκλυσης της ψύχωσης του Μιχαήλ Μητσάκη καθώς είναι ένα ερώτημα που δεν έχει απαντηθεί από τους φιλολογικούς και ψυχιατρικούς κύκλους.Η μετάβαση του ερευνητή εκεί και η μελέτη των αρχείων του Ψυχιατρικού Νοσοκομείου Κέρκυρας, καθώς και η μελέτη των αρχείων στο Δρομοκαΐτειο Νοσοκομείο φωτίζουν μια πλευρά των αιτιών της αποσταθεροποίησης του Μιχαήλ Μητσάκη, η οποία τον οδήγησε στην πρώτη του νοσηλεία, στο Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Κέρκυρας (20/12/1894-05/01/1895), τη δεύτερη, στο Δρομοκαΐτειο, για πέντε μήνες(16/04/1896-29/09/1896), την τρίτη, στο ίδιο νοσοκομείο, έναν χρόνο σχεδόν μετά τον θάνατο της μητέρας του (08/09/1911 έως το καλοκαίρι του 1912) και την τέταρτη - και τελευταία – νοσηλεία στο Δρομοκαΐτειο, από το φθινόπωρο 1912 έως τον θάνατό του, το 1916, από περιπνευμονία. Μέσα από την ανάλυση των συνθηκών της ζωής και της συγγραφικής δραστηριότητας του Μιχαήλ Μητσάκη, μέσα από τη ζωή και το έργο του, τις συνθήκες της γραφής του και τις συνθήκες της ζωής του, όπως αυτές φαίνεται να διαμορφώθηκαν πριν τη νοσηλεία του, προσπαθήσαμε να διερευνήσουμε το ζήτημα της δικής του εκδοχής για την τάξη του υποκειμενικού και να βρούμε ποιον ρόλο έπαιξε σε αυτήν το συγγραφικό του έργο.Στη συνάντηση της ψυχανάλυσης με τη λογοτεχνία, εξετάζουμε το σύμπτωμα ως δημιουργία και επιχειρούμε να συλλάβουμε στο έργο την υποκειμενική βάση, διάσταση και υπόστασή του, σε συνδυασμό με τη θεώρησή του από την πλευρά της γλωσσολογίας.Με βάση τη λακανική διδασκαλία, αναζητήσαμε τον ρόλο που έπαιξε το έργο του στην πορεία της ζωής του ψυχωσικού υποκειμένου Μιχαήλ Μητσάκη. Υπογραμμίζοντας τη σπουδαιότητα του εγχειρήματος μπορούμε να πούμε ότι δεν είναι ωστόσο μόνο η εννοιολογική σύλληψη της αξίας του έργου τέχνης για την σταθεροποίηση της ψύχωσης μέσω της οδού του συνθώματος που έγινε εφικτή με τη μελέτη μιας σειράς καλλιτεχνών και του έργου τους. Το πλείστον των εννοιών τόσο της ψυχαναλυτικής ψυχοπαθολογίας όσο και της θεραπευτικής κατασκευάστηκαν μέσα από την ενδελεχή μελέτη του ιστορικού κλινικών περιπτώσεων όσο και βιογραφιών, οι οποίες στη συνέχεια εξεταζόμενες εν σειρά ανέδειξαν τα ανεξίτηλα δομικά χαρακτηριστικά της υποκειμενικότητας αυτού του πάσχοντος όντος που μιλάει, του ανθρώπου δηλαδή που συναντάμε στην καθημερινή κλινική πρακτική.Ο εκ Σπάρτης ορμώμενος Μιχαήλ Μητσάκης, από την πρώτη του συγγραφική δραστηριότητα, που ήταν η έκδοση της μαθητικής εφημερίδας Ταΰγετος,και επί είκοσι χρόνια, παρέμεινε όχι μόνο σταθεροποιημένος αλλά αναγνωρισμένος και ως έναν βαθμό διάσημος.Εδραίωσε τη θέση του στα ελληνικά γράμματα με τη συγγραφή των «Αθηναϊκών Σελίδων» και των «Ταξιδιωτικών Σημειώσεων», που δημοσιεύονταν στις εφημερίδες και τα περιοδικά του καιρού του. Η αναγνώρισή του ως ταγού των ελληνικών γραμμάτων οδήγησε στη σταθεροποίηση της ψύχωσής του και τη μη εκδήλωση παραληρήματος και ψευδαισθήσεων.Η συστηματική μελέτη της αλληλογραφίας του, πέραν των διηγημάτων του και των άρθρων του στις εφημερίδες, μας κατευθύνει να σκεφτούμε ότι η αποτυχία της έκδοσης των έργων του σε βιβλίο και τελικά η σύγκρουσή του με έναν άλλο διανοούμενο της εποχής, τον εθνικό ποιητή Κωστή Παλαμά, τον οδήγησαν στον κλονισμό και την πρώτη νοσηλεία. Ακολούθησε μια τραγική εικοσαετία κατά την οποία ο Μητσάκης βυθίστηκε στο καλλιτεχνικό σκότος και την τρέλα. Από ταγός των ελληνικών γραμμάτων κατέληξε τρόφιμος στο Δρομοκαΐτειο, κλοσάρ και αντικείμενο κοροϊδίας των χαμινιών της πρωτεύουσας.Όταν η ψυχαναλυτική εικασία στρέφεται σε ένα γραπτό, δεν επιδιώκει να ερμηνεύσει τον δημιουργό του έργου, αλλά να συναντήσει φωτεινά παραδείγματα στη λογοτεχνική έκφραση που θα αναδείξουν την αξία και τη σημασία της δομικής προσέγγισης. Στην περίπτωσή μας δηλαδή υπάρχουν δομικά χαρακτηριστικά στον τρόπο γραφής του Μιχαήλ Μητσάκη, όπως η συγγραφική του ιδιαιτερότητα για την ανάδειξη της κατάλληλης σπάνιας λέξης και του ιδιαίτερου ύφους που απορρέει από αυτήν την αγωνιώδη αναζήτηση που συντέλεσαν στην έκλυση της ψύχωσής του και που προάγουν τον τρόπο σκέψης μας και κατ’ επέκταση την καθοδήγηση της θεραπείας πασχόντων υποκειμένων για τα οποία η τέχνη της γραφής αποτελεί συνθωματικό παράγοντα σταθεροποίησης της νόσου τους. Σε τελική ανάλυση, η διατριβή αναδεικνύει τη σημασία της συγγραφικής δημιουργίας, και κατ’ επέκταση της κάθε καλλιτεχνικής δημιουργίας, για τη σταθεροποίηση των ψυχωσικών υποκειμένων. Υπογραμμίζεται πως όταν αυτό το συγγραφικό ή καλλιτεχνικό έργο αμφισβητηθεί, κλονιστεί, δεν τύχει, εν γένει, κοινωνικής αναγνώρισης, μπορεί να οδηγηθούμε στην εκδήλωση παραληρήματος και ψευδαισθήσεων στα συγκεκριμένα υποκείμενα, δηλαδή στην έκλυση της ψύχωσής τους.