Το φάσμα της τρέλας: ζητήματα γραφής και αναπαράστασης στην ελληνική πεζογραφία του 19ου και 20ου αιώνα

Abstract

This thesis examines the representation of certain aspects of literary madness in Greek prose texts from mid-19th to mid-20th century, approximately. Based on the assumption that the madness attributed to a fictional character carries a particular semantic weight, and that literary madness reflects the author’s ideological as well as aesthetic orientation, we have chosen to analyze six common images of literary madness in texts belonging to different periods, in order to assess the semantic diversity of literary madness, following its changing historical context and the author’s worldview. The six aspects of literary madness examined in the respective chapters of the present study are: a) the quaintness of madness; the peculiar behavior of «the village idiot» is contrasted with the «normality» of sane people underline the difference between the madman and normal people, thus endowing madness with a critical function; b) the (over)sensibility of madness; the image of the madman in love, in which sentiment prevails over logic, is either praised or degraded, according to the shift of literary paradigm; c) the estrangement of madness; the representation of madness in terms of alienation is linked with social and psychological factors that can lead a person to social isolation to self-destruction; d) the utopia and dystopia of the asylum; the positive or negative connotations of this «privileged» space of madness are related to the viewpoint of the narrator and the intention of the author; e) the eccentricity of women’s madness; the stereotyped representation of women’s madness is often due to notions that see in women a «natural» tendancy towards insanity; f) the rhetoric of madness; the speech of a mad narrator can express the author’s view about society, or about the very act of writing.

Η παρούσα εργασία εξετάζει την αναπαράσταση ορισμένων όψεων της λογοτεχνικής τρέλας σε κείμενα της ελληνικής πεζογραφίας από τα μέσα περίπου του 19ου αιώνα έως τα μέσα του 20ού. Στηριζόμενοι στην παραδοχή ότι η τρέλα που αποδίδεται σε έναν μυθοπλαστικό χαρακτήρα διαθέτει ένα συμβολικό βάρος, καθώς και ότι η αναπαράσταση της τρέλας αντανακλά έναν ιδεολογικό και έναν αισθητικό προσανατολισμό από την πλευρά του συγγραφέα, απομονώσαμε ορισμένες οικείες εικόνες «λογοτεχνικών τρελών», τις οποίες και αναλύουμε σε κείμενα διαφορετικής εποχής, προκειμένου να διαπιστώσουμε πώς διαφοροποιείται το σημασιολογικό φορτίο της τρέλας ανάλογα με τα ιστορικά συμφραζόμενα και την ιδιαίτερη κοσμοθεωρία του συγγραφέα. Οι έξι όψεις της τρέλας που διερευνώνται στα αντίστοιχα κεφάλαια της εργασίας είναι οι εξής: α) η γραφικότητα της τρέλας. η ιδιαιτερότητα που χαρακτηρίζει τον «τρελό του χωριού» αντιπαραβάλλεται με την «κανονικότητα» των λογικών ανθρώπων, με στόχο την κοινωνική κριτική. β) η (υπερ)ευαισθησία της τρέλας. η εικόνα του «τρελού από έρωτα», που προτάσσει το συναίσθημα έναντι της λογικής, εξαίρεται ή υποβαθμίζεται, ανάλογα με τη μεταβολή του λογοτεχνικού παραδείγματος. γ) η αποξένωση της τρέλας. η αναπαράσταση της τρέλας ως «αλλοτρίωσης» του ατόμου συνάπτεται με ψυχολογικούς και με κοινωνικούς παράγοντες, που εξωθούν το άτομο στην απομόνωση και την αυτοκαταστροφή. δ) η ουτοπία και η δυστοπία του ασύλου. η θετική ή η αρνητική χροιά που μπορεί να έχει η συμβολική διάσταση του ασύλου ως προνομιακού χώρου της τρέλας σχετίζεται άμεσα με την οπτική του αφηγητή και με την πρόθεση του συγγραφέα. ε) η «εκκεντρικότητα» της γυναικείας τρέλας. η στερεοτυπική αναπαράσταση της γυναικείας τρέλας στη λογοτεχνία αντλεί σε μεγάλο βαθμό από ιδεολογήματα που αποδίδουν στη γυναίκα μια «φυσική» ροπή στην ψυχική αστάθεια. στ) η ρητορική της τρέλας. ο λόγος του τρελού αφηγητή μπορεί να εκφράζει την άποψη του συγγραφέα για την εξωλογοτεχνική κοινωνική πραγματικότητα, αλλά και για την ίδια την πράξη της γραφής.