Κοινωνικές ανισότητες στην ανώτατη εκπαίδευση: οι εμπειρίες των φοιτητών από τις σπουδές στο Πανεπιστήμιο

Abstract

The thesis investigates the relationship between social class background and student experience in Greek higher education. Although globally, there is a good deal of research about the relationship between social class and student experience, this study represents the first comprehensive examination of the issue in Greece. Issues surrounding social class are often overlooked and rarely discussed in higher education; however, they affect students and institutions in critical ways. Although research in Greece has demonstrated that social class is a predictor of access to college, little is known about the effect of social class on students retention, academic performance, overall undergraduate and graduate experience, college completion and transition to the labor market. Understanding the relationship between social class and student experience is important for two reasons. Firstly, increasing access and widening participation to higher education has led to a diversified student body, suggesting that conceptualising the ‘student experience’ as homogeneous is no longer viable. Secondly, despite the wider thought of equal opportunities, social inequalities are maintained and reproduced in various forms and ways of discrimination and selection in higher education. Based on a mixed method of using quantitative and qualitative interview data both collected at university of Ioannina, this study aims to provide an overview of student experience in Greek higher education and to explore the impact of students’ socioeconomic background on it. Data was analysed in four thematic and time-based research axes, representing all three stages of the academic journey: (a) access to higher education: aspirations and choice of studies, (b) student experience (performance, teaching and learning, academic and social integration), (c) preparation for the transition to the labor market, and (d) students’ prior expectations and final experiences. Theoretically, this study constructs an integrated analytical framework of university students’ experience in Greece based on Bourdieu’s framework and conception of capital and habitus (Bourdieu, 1993 ̇Bourdieu & Passeron, 2014). Empirically, the literature review and data analysis reveal a common sense which connect the cultural capital and other aspects like as gender and place of residence, with socioeconomic status and has profoundly influenced the university students’ experiences and aspirations before post-university transition. Students from low socioeconomic backgrounds work more often to cover the living costs, have difficulties in integrating into academic and social activities, are generally less satisfied with academic life, have lower levels of overall satisfaction as well as different aspirations for the transition to the labor market. The study adds to the general understanding of social inequalities in higher education, provides direction for universities, and offers specific insight into the experiences of their graduates. Based on the findings, recommendations for policy and practice additions and modifications are outlined. Opportunities for future research are suggested.

Η παρούσα διατριβή ασχολείται με το ζήτημα των κοινωνικών ανισοτήτων στις εμπειρίες των φοιτητών από τις σπουδές στο πανεπιστήμιο. Απώτατος σκοπός της έρευνας ήταν να συγκεντρωθούν αντικειμενικά στοιχεία και εμπειρικά δεδομένα, προκειμένου να χαρτογραφηθεί η υφιστάμενη πραγματικότητα για τις εμπειρίες των φοιτητών από τις σπουδές και να ανιχνευθεί η επίδραση που ασκεί σε αυτές η κοινωνική τάξη. Ειδικότερα, το αντικείμενό της εντάσσεται στην ευρύτερη προβληματική σχετικά με την ανάδειξη των διαφορετικών εμπειριών από τις σπουδές μεταξύ των εχόντων διαφορετική κοινωνική καταγωγή. Η προβληματική αυτή διευρύνεται διαρκώς μετά τη γενική διαπίστωση σε όλες τις χώρες ότι δεν επιτεύχθηκε η ισότητα παρά τη διεύρυνση της συμμετοχής στην ανώτατη εκπαίδευση. Αντίθετα, οι κοινωνικές ανισότητες συντηρούνται και αναπαράγονται με ποικίλες μορφές και τρόπους διάκρισης και επιλογής. Η ανάδειξη αυτή είναι σημαντική, γιατί τεκμηριώνει τη συμβολή της ανώτατης εκπαίδευσης στη συντήρηση και αναπαραγωγή των κοινωνικών ανισοτήτων που αποτελεί ένα σοβαρό πρόβλημα, γιατί καθορίζει, σε μεγάλο βαθμό, τις μετέπειτα ακαδημαϊκές, επαγγελματικές και κοινωνικές διαδρομές των ατόμων. Το κύριο ερώτημα της έρευνας είναι: Ποιες είναι οι εμπειρίες των φοιτητών από τις σπουδές στο πανεπιστήμιο και σε ποιο βαθμό επηρεάζονται από το κοινωνικό και οικονομικό τους υπόβαθρο; Από τα επιμέρους βασικά ερευνητικά ερωτήματα που τίθενται, συγκροτούνται τέσσερις θεματικοί και με χρονική αλληλουχία ερευνητικοί άξονες, που αντανακλούν και τα τρία στάδια της ακαδημαϊκής διαδρομής: α) πρόσβαση στο πανεπιστήμιο, σε σχέση με τις προσδοκίες και την επιλογή σπουδών, β) συμμετοχή σε σχέση με τις εμπειρίες από τις σπουδές στο πανεπιστήμιο ως προς την επίδοση, τη μάθηση και την ενσωμάτωση στην πανεπιστημιακή ζωή, γ) σχέδια και προετοιμασία για τη μετάβαση στην αγορά εργασίας και δ) σύγκριση ανάμεσα στις αρχικές προσδοκίες και τις τελικές εμπειρίες από τις σπουδές. Πρόκειται για μια έρευνα που πραγματοποιήθηκε κατά το έτος 2015 στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, αξιοποιώντας την ποσοτική και ποιοτική μέθοδο. Η μελέτη θεμελιώνεται στη θεωρία του πολιτισμικού κεφαλαίου του Bourdieu, ο οποίος τοποθετεί το πολιτισμικό κεφάλαιο στο κέντρο της ανάλυσής του και το οποίο συνδέεται με το οικονομικό και κοινωνικό υπόβαθρο των φοιτητών στην παρούσα έρευνα. Σύμφωνα με αυτόν, οι ανισότητες συντηρούνται με έμμεσους τρόπους και κυρίως με τον πληθωρισμό των πτυχιούχων και την υποβάθμιση των σπουδών (Bourdieu, 1993 ̇Bourdieu & Passeron, 2014). Ένα από τα βασικά ευρήματα της έρευνας είναι ότι υπάρχει σχέση ανάμεσα στο οικονομικό και κοινωνικό υπόβαθρο των φοιτητών και τις εμπειρίες από τις σπουδές, η οποία παρέχει ενδείξεις ότι αναπαράγονται οι κοινωνικές ανισότητες. Οι φοιτητές που προέρχονται από οικογένειες με χαμηλό κοινωνικό και οικονομικό υπόβαθρο εργάζονται πιο συχνά για να καλύψουν το κόστος των σπουδών, παρουσιάζουν χαμηλά επιτεύγματα, δυσκολίες ενσωμάτωσης στην ακαδημαϊκή ζωή, παρουσιάζουν χαμηλότερα επίπεδα συνολικής ικανοποίησης από τις σπουδές και για τις προοπτικές ένταξης στην αγορά εργασίας. Από τα ευρήματα αυτά συμπεραίνεται ότι το θέμα των κοινωνικών ανισοτήτων στην ελληνική ανώτατη εκπαίδευση χρειάζεται να αποτελέσει αντικείμενο ερευνών για να καλύψει το μεγάλο και με πολλαπλές επιπτώσεις ερευνητικό έλλειμμα.