Μια λεξικολογική προσέγγιση στο περιθωριακό λεξιλόγιο της Νέας Ελληνικής

Abstract

In this dissertation I make a lexicological analysis of “slang vocabulary” of Modern Greek. So I am deal with the vocabulary used by the marginalized social groups. This vocabulary consists of informal words as well as with words and phrases that have “obscene” meaning and they are used in informal situations. I examine slang vocabulary from various perspectives and in particular, from typological, morphological, semantic and pragmatic aspects. In chapter 2, I present the particular features of slang vocabulary based on the relevant bibliography. I present the thematic and semantic categorizations that have supplicated, mainly, for the English slang vocabulary and I propose some categorizations for slang vocabulary of Modern Greek. Furthermore, I investigate the reasons for using slang vocabulary that seem to differ depending on the user and the independent variables, such as the age, the gender etc. Finally, I record and present the features of nine different slang vocabularies of Modern Greek that actually constitute the scope of my research. In chapter 3, I focus on the origins of slang words and phrases. Specifically, I am interested in loanwords and affixes either from older variation of Greek or from other languages (e.g. English, Italian, Turkish, French). The examination of the data shows that slang vocabularies (e.g. of argot of “rebetes” and of homosexuals) the borrowed items originate, mainly, from Turkish, Italian and French. In contrast, in modern slang vocabularies (e.g. the vocabulary of youth, of drug addicts, of prisoners, of soldiers and sports fans) the loan items -mainly- come from English. In the same chapter, I study cases of borrowing of syntactic structures and pragmatic functions, with emphasis on the influence from English. In chapter 4, I study the morphological processes of derivation, of compounding, of blending and of some special processes of formation of the slang words (e.g. metathesis, truncation, acronymy). As it emerges, the slang vocabulary is formed through the word and phrase pragmatic system. However, it is interesting to mention that blending is a very productive process in slang vocabulary and specially in the vocabulary of youth. Regarding the special processes, clipping is notably productive in all slang vocabularies. The remaining word formation processes are primarily found in modern slang vocabularies. With respect to the phrases used by marginalized groups or include words with of obscene content, I classify them as phrasal compounds, special noun phrases and idiomatic phrases, depending on the structure and their formal features, following Ralli (2013). In chapter 5, I investigate the semantic relations that apply in slang vocabulary and especially, polysemy which seems to be the result of the processes of metaphor and metonymy. By adopting Cruse’s analysis (1986, 2004, 2011), I consider these as cases of non-linear polysemy. Furthermore, I am interested in cases of conceptual metaphor, following the theory of Lakoff & Johnson (1980). Finally, I, also, examine cases of overlapping believe metaphor and metonymy that are found in words and phrases of slang (Goosens 1990, 1995, 2003). In chapter 6, I deal with pragmatic issues concerning slang vocabulary in Modern Greek. At first, I attempt to interpret if and to what extent the use of slang vocabulary can insult the interlocutor in an interaction. This fact seems to depend on subjective criteria and differ according to the cultural beliefs. I adopt “offensiveness”, based on relevant researches and I correlate it with the theory of impoliteness. Also, I examine the linguistic means applied by the speaker-user of slang vocabulary in order to reduce or increase the degree of offensiveness of a word. Among others, I explain the use of evaluative suffixes on obscene bases, the gender change, the literal or figurative use of a word and substitution with orthophemisms, euphemisms and dysphemisms. Similarly, I work with cases of eliminating of offensiveness in slang words of Modern Greek that through time have lost their negative meaning and have become familiarity markers. In this research, my main aim has been to hyalite and analyze the special characteristics of a small part of the Modern Greek lexis that displays expressive, semantic and pragmatic richness.

Στην διδακτορική μου διατριβή επιχειρώ μια λεξικολογική μελέτη του περιθωριακού λεξιλογίου της Νέας Ελληνικής. Ασχολούμαι με το λεξιλόγιο που χρησιμοποιούν περιθωριοποιημένες και μη κοινωνικές ομάδες, ανάλογα με την επικοινωνιακή περίσταση και με λέξεις και φράσεις που έχουν άσεμνο περιεχόμενο ή/και αναφέρονται σε μια έννοια ταμπού. Τα στοιχεία αυτά χαρακτηρίζονται από χαμηλή τυπικότητα και μειωμένη κοινωνική αποδεκτότητα. Εξετάζω το περιθωριακό λεξιλόγιο από διάφορες οπτικές ανάλυσης, και συγκεκριμένα από τυπολογική, μορφολογική, σημασιολογική και πραγματολογική σκοπιά. Αναλυτικότερα, στο πρώτο κεφάλαιο παρατίθενται τα ερευνητικά ερωτήματα που έθεσα, περιέχονται πληροφορίες για τη δομή, τη διάρθωση της διατριβής, τις πηγές των δεδομένων μου και διευκρινίζονται κάποιοι όροι που υιοθετώ στη διατριβή. Στο δεύτερο κεφάλαιο αναφέρομαι στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του περιθωριακού λεξιλογίου, με βάση τη διεθνή βιβλιογραφία. Παρουσιάζω τις θεματικές και σημασιολογικές κατηγοριοποιήσεις που έχουν προταθεί, κυρίως για το περιθωριακό λεξιλόγιο της αγγλικής και προτείνω πιθανές κατηγοριοποιήσεις για το περιθωριακό λεξιλόγιο της Νέας Ελληνικής. Στη συνέχεια, αναζητώ τους λόγους χρήσης του περιθωριακού λεξιλογίου, οι οποίοι φαίνεται να διαφέρουν ανάλογα με τον χρήστη και ανεξάρτητες μεταβλητές, όπως η ηλικία, το φύλο κ.ά.. Τέλος, καταγράφω και παρουσιάζω τα ιδιαίτερα γνωρίσματα εννέα χαρακτηριστικών περιθωριακών λεξιλογίων της Νέας Ελληνικής, σύγχρονων και μη, τα οποία αποτελούν και το αντικείμενο της έρευνάς μου. Στο τρίτο κεφάλαιο επικεντρώνω την προσοχή μου σε ζητήματα προέλευσης των περιθωριακών λέξεων και φράσεων. Ειδικότερα, ασχολούμαι με δάνειες λέξεις και προσφύματα από πρότερες φάσεις της ελληνικής και από άλλες γλώσσες (μεταξύ άλλων: αγγλική, ιταλική, τουρκική, γαλλική). Όπως προκύπτει από την εξέταση των δεδομένων, στα παλαιότερα περιθωριακά λεξιλόγια (π.χ. λεξιλόγιο της πιάτσας, των ρεμπέτηδων και καλιαρντά) τα δάνεια στοιχεία προέρχονται κυρίως από την τουρκική, ιταλική και γαλλική. Αντίθετα, στα σύγχρονα περιθωριακά λεξιλόγια (π.χ. λεξιλόγιο των νέων, των τοξικομανών, των φυλακισμένων, των φαντάρων και των φιλάθλων) τα δάνεια στοιχεία προέρχονται κυρίως από την αγγλική. Στο ίδιο κεφάλαιο, μελετώ και περιπτώσεις δανεισμού συντακτικής δομής και πραγματολογικής λειτουργίας, με έμφαση στην επιρροή από την αγγλική. Στο τέταρτο κεφάλαιο μελετώ τις μορφολογικές διεργασίες της παραγωγής, της σύνθεσης, της σύμφυρσης και κάποιες ειδικές διεργασίες σχηματισμού των περιθωριακών λέξεων (μεταξύ άλλων, μετάθεση, περικοπή, ακρωνυμία). Όπως προκύπτει, το περιθωριακό λεξιλόγιο αξιοποιεί τις διεργασίες σχηματισμού λέξεων και φράσεων της Νέας Ελληνικής. Ενδιαφέρον, όμως, παρουσιάζει το μεγάλο εύρος συμφυρμών, που εμφανίζεται στο περιθωριακό λεξιλόγιο και ιδίως στο λεξιλόγιο των νέων. Αναφορικά με τις ειδικές διεργασίες, προκύπτει πως ιδιαίτερα παραγωγική σε όλα τα περιθωριακά λεξιλόγια είναι η διεργασία της περικοπής. Οι υπόλοιπες διεργασίες σχηματισμού λέξεων εντοπίζονται πρωτίστως στα σύγχρονα λεξιλόγια. Σχετικά με τις φράσεις που χρησιμοποιούν οι περιθωριακές ομάδες ή περιέχουν λέξεις με άσεμνο περιεχόμενο τις κατηγοριοποιώ σε φραστικά σύνθετα, ειδικές ονοματικές φράσεις και ιδιωματικές φράσεις, ανάλογα με τη δομή και τα τυπικά χαρακτηριστικά τους, ακολουθώντας την Ralli (2013). Στο πέμπτο κεφάλαιο ασχολούμαι με τις σημασιολογικές σχέσεις που εμφανίζονται στο περιθωριακό λεξιλόγιο και συγκεκριμένα με την πολυσημία των περιθωριακών λέξεων που φαίνεται να είναι αποτέλεσμα των διεργασιών της μεταφοράς και της μετωνυμίας. Υιοθετώντας τις προσεγγίσεις του Cruse (1986, 2004, 2011) εντάσσω αυτές τις περιπτώσεις στην κατηγορία της μη γραμμικής πολυσημίας. Στο ίδιο πλαίσιο, ασχολούμαι, με περιπτώσεις εννοιακής μεταφοράς, ακολουθώντας τη θεωρία των Lakoff & Johnson (1980). Τέλος, στο κεφάλαιο αυτό μελετώ και περιπτώσεις επικάλυψης των δύο σχέσεων, της μεταφοράς και της μετωνυμίας, οι οποίες εντοπίζονται σε λέξεις από το άσεμνο λεξιλόγιο και σε φράσεις (Goossens 1990, 1995, 2003). Στο έκτο και τελευταίο κεφάλαιο της διατριβής, ασχολούμαι με πραγματολογικά ζητήματα γύρω από το περιθωριακό λεξιλόγιο της Νέας Ελληνικής. Αρχικά, επιχειρώ να ερμηνεύσω αν και πόσο η χρήση περιθωριακού λεξιλογίου προσβάλλει το συνομιλητή σε μια αλληλεπίδραση και από ποια κριτήρια εξαρτάται. Προσπάθησα να προσεγγίσω αυτό το θέμα εισάγοντας την έννοια της προσβλητικότητας, την οποία ορίζω μέσα από σχετικές έρευνες που έχουν γίνει για τον όρο offensiveness στη διεθνή βιβλιογραφία και υπό το πρίσμα της σχετικής θεωρίας της αγένειας. Στη συνέχεια, εξετάζω τα γλωσσικά μέσα που αξιοποιούνται από τον ομιλητή-χρήστη του ΠΛ, προκειμένου να μειωθεί ή να αυξηθεί ο βαθμός προσβλητικότητας μιας λέξης. Μεταξύ άλλων, ασχολούμαι με τη χρήση αξιολογικών επιθημάτων σε περιθωριακές βάσεις, την αλλαγή του γένους, τη κυριολεκτική ή μεταφορική χρήση της λέξης και την αντικατάστασή της από ορθοφημισμούς, ευφημισμούς και δυσφημισμούς. Στο ίδιο πλαίσιο, ασχολούμαι με περιπτώσεις εξάλειψης της προσβλητικότητας σε λέξεις του περιθωριακού λεξιλογίου της ελληνικής που με το πέρασμα του χρόνου έχουν χάσει την αρνητική τους σημασία και μετατράπηκαν σε μέσα ένδειξης οικειότητας. Απώτερος στόχος μου με την έρευνα αυτή υπήρξε να αναδείξω και να αναλύσω τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά ενός μικρού τμήματος του λεξικού της ΝΕ με μεγάλο εκφραστικό, σημασιολογικό και πραγματολογικό πλούτο.