Εικόνες εγκλήματος στην Ελλάδα του Μεσοπολέμου: «Ρεμπέτικο» και κοινωνικός έλεγχος

Abstract

The 1.2 million refugees, the poverty, the degradation in the refugee dwellings of Athens and Piraeus, the unemployment and the oppressive working hours, the use of psychotropic substances, the forced prostitution, the corruption and the black economy in a state which - even then - was seeking to modernise itself, the violence in interpersonal relations and relations between the state and its citizens: all these show that the interwar period in Greece is not a story of a bygone age for the criminology researcher but an opportunity to understand the nature of crime today through tracing its roots in the recent past. An important aid to gaining this understanding is the ‘living’ musical culture of the poor working classes: the so-called ‘rebetiko’ song. The study of the interaction between popular culture and social control constitutes a contemporary trend in criminological thought, one which seeks to gain an understanding of the criminal phenomenon through the cultural creations of a (sub)culture. The aims of this thesis are therefore: a) to decode, through ‘crime analysis’, the messages conveyed by the ‘crime songs’ of the ‘manges’ circle’; b) to note the official and unofficial social reactions to ‘rebetiko’ song, as recorded in written sources from the interwar period, in order to show the stigmatism as well as the popularity of popular song; c) to ascertain whether ‘rebetiko’ song ‘authentically’ portrays the criminal reality of the interwar period; d) to investigate the relationship between the ‘rebetiko’ musicians, their public and the criminal ‘underworld’ and to determine the factors that engendered crime in interwar Greece. The study of the factual material confirmed the working hypothesis that the integration of poor working classes, particularly refugees, into a nascent urban environment characterised by poverty, severe economic and political problems, lawlessness and a readiness to turn to crime, is also undermined by the deontological model of a violent machismo . This model lies at the heart of the system of communal values - a system for facilitating coexistence and the settlement of differences - which at this time characterised the working classes, who resisted the transition to the institutionalised expression of sovereign violence displayed by the modern bourgeois rule-of-law state. The cultural conflict was exacerbated by the social control of victimless crimes: a) vagrancy (a peculiar kind of lifestyle owing to its unique conditions); b) the use of psychotropic drugs, a means of alleviating the mental pain and personal alienation caused by a distressing and hostile social environment; c) prostitution, a means of survival for poor and socially excluded women

Το 1.2 εκατομμύρια πρόσφυγες, η φτώχεια, η εξαθλίωση στις προσφυγικές κατοικίες της Αθήνας και του Πειραιά, η ανεργία και τα εξοντωτικά ωράρια εργασίας, η χρήση ψυχοτρόπων ουσιών, η καταναγκαστική πορνεία, η διαφθορά και η μαύρη οικονομία σε ένα κράτος που αναζητούσε - από τότε- τον εκσυγχρονισμό , η βία στις διαπροσωπικές σχέσεις και στις σχέσεις κράτους- πολιτών, όλα τα ανωτέρω καταδεικνύουν ότι ο Ελληνικός Μεσοπόλεμος δεν είναι μια ιστορία-ρετρό για τον εγκληματολόγο ερευνητή αλλά συνιστά μία ευκαιρία να κατανοήσει τη σημερινή περί εγκλήματος πραγματικότητα αναζητώντας την απαρχή της στο χθες. Κι αυτό μπορεί να επιτευχθεί με τη σημαντική βοήθεια του «ζωντανού» μουσικού πολιτισμού των φτωχών λαϊκών στρωμάτων, του «ρεμπέτικου» τραγουδιού. Η μελέτη της διαντίδρασης λαϊκής κουλτούρας και κοινωνικού ελέγχου αποτελεί μια σύγχρονη τάση της εγκληματολογικής σκέψης, η οποία στοχεύει στην κατανόηση του εγκληματικού φαινομένου μέσω των πολιτιστικών δημιουργημάτων μιας (υπο)κουλτούρας Επιδιώξεις λοιπόν της διατριβής αποτελούν: α) η αποκωδικοποίηση μέσω της «ανάλυσης εγκλήματος» των μηνυμάτων που εξέπεμπαν τα «τραγούδια για εγκλήματα» του «κύκλου της μαγκιάς», β) η επισήμανση της επίσημης και ανεπίσημης κοινωνικής αντίδρασης ενάντια στο «ρεμπέτικο»- όπως καταγράφεται σε γραπτές συγχρονικές του μεσοπόλεμου πηγές προκειμένου να καταδειχθεί ο στιγματισμός αλλά και η δημοφιλία του λαϊκού τραγουδιού-, γ) η διακρίβωση εάν το «ρεμπέτικο» τραγούδι αναπαριστά «αυθεντικά» την εγκληματική πραγματικότητα της εποχής του Μεσοπολέμου, δ) η διερεύνηση της σχέσης των «ρεμπετών» μουσικών με το κοινό τους και τον εγκληματικό «υπόκοσμο» και ο προσδιορισμός των παραγόντων εγκληματογένεσης στην Ελλάδα του μεσοπολέμου. Από την μελέτη του πραγματολογικού υλικού προέκυψε η επαλήθευση της υπόθεσης εργασίας ότι: Η ένταξη φτωχών λαϊκών στρωμάτων, κυρίως προσφύγων, σε ένα εν τη γενέσει του αστικό περιβάλλον φτώχειας, οικονομικής, πολιτικής κρίσης, ανομίας και εκμάθησης του εγκλήματος υπονομεύεται και από το δεοντολογικό πρότυπο ενός βίαιου ανδρισμού. Το εν λόγω πρότυπο βρίσκεται στον πυρήνα του κοινοτικού αξιακού συστήματος συμβίωσης και επίλυσης διαφορών εκείνης της εποχής, που χαρακτηρίζει τα λαϊκά στρώματα, τα οποία ανθίστανται στην μετάβαση στην θεσμοποιημένη έκφραση της κυρίαρχης βίας του σύγχρονου αστικού Κράτους Δικαίου . Η πολιτισμική σύγκρουση επιδεινώνεται από τον κοινωνικό έλεγχο των εγκλημάτων χωρίς θύμα: α) της αλητείας, ενός ιδιότυπου λόγω συνθηκών τρόπου ζωής β) της χρήσης ψυχοτρόπων ουσιών, ενός μέσου απάλυνσης του ψυχικού πόνου και της αλλοτρίωσης του ανθρώπου εξαιτίας ενός οδυνηρού και εχθρικού κοινωνικού περιβάλλοντος γ) της πορνείας, μιας καταφυγής επιβίωσης των φτωχών και κοινωνικά αποκλεισμένων γυναικών.