Ο πολιτικός ρόλος των μεγάλων οικογενειών κατά την παλαιολόγεια περίοδο: τα πρόσωπα και τα κείμενα: 1258-1453

Abstract

This thesis aims to explore and examine, through the intertextuality, total approach and in the context, the political role of the great families. First of all, the political role of the great families is the result from the features of late Byzantium (1258-1453). Furthermore, the political role used to have a strongly centralized system to the functions in the members of their families. This tension is more intense during the first half of 15th century. Primarily, the great families with political role are classified as Constantinopolitan and provincial families. Moreover, the first are classified as imperial families (Palaiologues, Kantacuzenoi) as families, whose their origin are localized in the komnenian period, as families from the Nicean period and as new families, who appear on the political stage during palailogan era. Finally, there are families who tend to be marginalized in authority like the Laskarides or Skleroi. In addition, the political role is determined by the political action of the provincial families and their connection with the central authority or their encouragement of the development of resistance. The provincial families are classified as hegemonic, Angeloi-Doukes in Epirus, Great-Komnenoi in Trabzon, who develop relations with the imperial families. Moreover, members of the families of the capital take functions in province, after assuming his post. However, provincial families, whose their political action is determined in the limits of a region, are present. The special features of the families correspond to finance, military, ecclesiastical, judiciary, spiritual, foreign affairs and ideological domain. The political role is established on the network, which is developed between the house of Palaiologues and the other great families. The network is presented as thick and simultaneously wide with a concentric character. There are two major pillars: Palaiologues and Kantacuzenoi. The close family relationship and the friendship support the network of the paleologan era. The centripetal powers are created and reinforced by the network of relations. About the evaluation of texts, these of administration, reflecting the hierarchy in the court, constitute a precise source for the political role. The narrative sources, both in prose and in verse, declare, describe and interpret, in the light of the author, the political action of persons. The documents of monasteries and the correspondence aid on the research of the network of relationships, of the favorable or unfavorable position of a family or a member of her. The rhetorical texts reflect the political ideology and the persons who maintain her. In the hagiological texts, from the house of Palaiologues, Andronikos II and Manuel II are glorified, while Michael VIII is stigmatized. Finally, in Mazaris’ Journey to Hades, the author light the political action of the local authorities and the alliances with the central power.

Στόχος της παρούσας διατριβής είναι να διερευνήσει μέσω της διακειμενικότητας, της πολύπλευρης προσέγγισης και με συνθετικό τρόπο, τον πολιτικό ρόλο των μεγάλων οικογενειών κατά την παλαιολόγεια περίοδο. Πρώτα απ' όλα, ο πολιτικός ρόλος είναι απότοκος της φυσιογνωμίας του ύστερου Βυζαντίου (1258-1453). Επιπροσθέτως, διέπεται από έναν έντονο συγκεντρωτισμό πολιτικών καθηκόντων στα μέλη των οικογενειών. Μάλιστα, η τάση αυτή ενισχύεται κατά το πρώτο ήμισυ του 15ου αιώνα. Χάρη στη διεξαχθείσα έρευνα, οι μεγάλες οικογένειες με πολιτική δράση, δύναται να κατηγοριοποιηθούν σε κωνσταντινουπολίτικες και σε επαρχιακές. Περαιτέρω, οι πρώτες, σε αυτοκρατορικές, σε αναβαθμισμένες που προέρχονται από την κομνήνεια περίοδο και την περίοδο της Νίκαιας, σε νέες, που εμφανίζονται στο πολιτικό προσκήνιο κατά την παλαιολόγεια εποχή και σε υποβαθμισμένες, που περιθωριοποιούνται από την πολιτική εξουσία. Με τη σειρά τους, οι επαρχιακές κατηγοριοποιούνται σε ηγεμονικές (Άγγελοι-Δούκες στην Ήπειρο, Μεγαλοκομνηνοί στην Τραπεζούντα) οι οποίες συνήπταν σχέσεις με τις αυτοκρατορικές. Επιπλέον, μέλη των οικογενειών της πρωτεύουσας αναλαμβάνουν καθήκοντα στην επαρχία, ενώ απαντούν και οικογένειες, των οποίων η δράση περιορίζεται στα όρια μιας περιοχής. Η δράση των οικογενειών είναι πολύπλευρη και εκτείνεται στον οικονομικό, στρατιωτικό, εκκλησιαστικό, δικαστικό τομέα, σε εκείνον της εξωτερικής πολιτικής και της ιδεολογίας. Ο πολιτικός ρόλος θεμελιώνεται σε ένα δίκτυο σχέσεων, το οποίο υφαίνεται ανάμεσα στους Παλαιολόγους και στις άλλες μεγάλες οικογένειες. Το δίκτυο διέπεται από πυκνότητα, ευρύτητα και συγκεντρωτικό χαρακτήρα. Εντοπίζονται δύο μεγάλοι πυλώνες, οι Παλαιολόγοι και οι Καντακουζηνοί, γύρω από τους οποίους πλέκεται το δίκτυο. Οι συγγενικές και φιλικές σχέσεις επικουρούν στην οικοδόμηση του δικτύου, όπως και οι κεντρομόλες δυνάμεις. Σχετικά με την αποτίμηση των κειμένων, τα κείμενα της διοίκησης, αντικατοπτρίζοντας την ιεραρχική κατάταξη των αξιωμάτων, συνιστούν πολύτιμη πηγή για τον πολιτικό ρόλο. Οι αφηγηματικές πηγές, πεζές ή έμμετρες, δηλώνουν, περιγράφουν και αναλύουν, υπό την οπτική εκάστου συγγραφέα, την πολιτική δράση των προσώπων. Τα μοναστηριακά έγγραφα και η αλληλογραφία συμβάλλουν στον εντοπισμό του δικτύου των σχέσεων, στην ευνοϊκή ή δυσμενή θέση μιας οικογένειας ή ενός μέλους αυτής. Επίσης, τα ρητορικά κείμενα αντανακλούν την πολιτική ιδεολογία και τα πρόσωπα που συντηρούν αυτή. Τα αγιολογικά, επαινούν από τον οίκο των Παλαιολόγων, τον Ανδρόνικο Β΄και τον Μανουήλ Β΄, ενώ στηλιτεύουν τον Μιχαήλ Η΄.Τέλος, από τα σατιρικά, η Επιδημία Μάζαρη φωτίζει τις σχέσεις κέντρου- περιφέρειας, όπως και την πολιτική δράση των κατά τόπους οικογενειών. Εν κατακλείδι, ο πολιτικός ρόλος των μεγάλων οικογενειών καταδεικνύει τον αγώνα του Βυζαντίου για επιβίωση ενόψει των αντίξοων εσωτερικών και εξωτερικών συνθηκών.

Cette thèse essaie de prouver que le rôle politique que les grandes familles jouent, est le résultat de la physionomie de Byzance pendant la période tardive. D’un côté, il est caractérisé par une concentration de devoirs à une famille ou à un de ses représentants. Certes, ce phénomène est plus fort pendant la moitié du 15ème siècle. De l’autre côté, il est caractérisé par l’apparition des forces régionales et l’action politique des familles régionales, leur liaison avec le pouvoir central et leur résistance.Les familles, qui jouent un rôle politique, peuvent être divisées à des familles Constantinopolitains et des familles régionales. Ces premières sont classifiées à des familles impériales (Paléologues, Cantacuzènes,) à des familles qui existaient déjà à l’avant scène avant 1204, soit à des familles dans l’État de Nicée (voir Acropolitès) Ensuite, il y a des familles marginalisées, comme les Laskarides. Le caractère des familles est économique, militaire, ecclésiastique, juridique, spirituel et intellectuel. De plus, le réseau des relations qui se développe entre les Paléologues et les autres grandes familles, lequel est soutenu dans la parenté de sang ou la parenté d’alliance ou dans toute sorte d’amitié, c’est ce par lequel le rôle politique se réalise. Le réseau est épais et en même temps vaste avec un caractère concentratif. Les forces centripètes sont créées et renforcées par le réseau des relations que les Paléologues essaient de construire. Concernant l’évaluation des textes, on remarque que ceux de l’administration, qui reflètent la classe des dignités de la cour ainsi que le service de chacun, constituent une source précieuse pour le rôle politique des grandes familles. Les textes historiques offrent une abondance des renseignements avec une matière précieuse et analytique, à travers le prisme de chaque historien. Les archives des couvents contribuent aussi à faire apparaître un représentant d’une grande famille au rôle politique, à reconnaître le réseau des relations avec l’empereur. De plus, les textes rhétoriques constituent une matière précieuse pour l’idéologie politique de Byzance tardif et d’habitude ils décrivent d’une matière indirecte et littéraire ce qui reste des événements historiques. La correspondance de l’époque certifie leurs relations entre les grandes familles et dévoile le réseau entre les représentants des grandes familles. Les textes hagiologiques ont aussi des renseignements concernant le rôle politique des représentants des grandes familles. Enfin, les textes satyriques peuvent constituer une source pour la mauvaise image politique existante dans la cour de Constantinople et dans le Péloponnèse, mais aussi donner des renseignements sur les autorités locales et leur relation avec le pouvoir central. À la clé, l’action politique des grandes familles de la période paléologue exprime d’une manière exceptionnelle combien Byzance a essayé de survivre devant les conditions extrêmement difficiles intérieures et extérieures.