Η παλαιά μητρόπολη της Βέροιας στο πλαίσιο της βυζαντινής αρχιτεκτονικής

Abstract

Τhe research is in connection with the Old Metropolitan church of Veroia, a monument that characterizes the Byzantine city. Built in the vicinity of the acropolis of Veroia, in an area where the city was restricted during the Middle Byzantine period and where the ecclesiastic centre was transferred. The church was for centuries the seat of the local bishop. Today the monument is found among the streets Kentrikis, Perikleous and Antoniou Camara.The church belongs to the type of three-aisled basilica with transept aisle. Despite the fact that it is not known by the Byzantine sources it can be placed in the category of the bishopric churches, due to the size, the typology and the architecture characteristics, the paintings, the operating equipment and the name of Eski Metropol during the Ottoman period.The research studies the church within the Byzantine architecture, having as an aim to describe as much as possible the given fact of architecture in the study of typological and morphological elements, the separation of the building phases and the time they happened.As far as the presentation, the research is organized in twelve chapters: the first one represents the history of research for the monument. Following, is the synoptic presentation of the political history of Veroia and its area as well as the ecclesiastic organization. In a separate chapter you can find information about the Byzantine churches of Veroia and their typology. The next chapter gathers the whole of the excavation and restoration works that took place on the monument from 1971 to 2008. Next comes the description of the current condition before the beginning of the restoration works. A separate chapter deals with the name of the church and develops the problems in connection with the persons that honored. Within the framework of the research of the monument it is tried the chronology of five inscriptions that are connected directly or indirectly with the church. A long chapter explains, analyzes and give evidence in different parts all the building phases that were recognized on the monument. The next chapter describes the history of the old Metropolis after the liberation of the city, though the changes that the monument received during the 20th century. Following the resent restoration and excavation works of the period 2010-2015 are found, when the monument was restored within the NSRF (National Strategic Reference Framework) program. In conclusion all that was deduced by the study of the monument is mentioned. Finally in the annex a list of marble architectural parts of the church are included. The second part of the research is connected with the drawings and the photographic evidence of the monument. It includes drawings of the current condition (ground plans, elevations, longitudinal and cross sections), detailed drawings, drawings (ground plans, elevations, longitudinal and cross sections) and 3D images of the building phases of the monument, as well as a perspective view of the internal of the church where all the iconographic program of the church is represented and explained.

Τo αντικείμενο της εργασίας αφορά στον ναό της Παλιάς Μητρόπολης Βέροιας, ένα μνημείο εμβληματικό της βυζαντινής πόλης. Χτισμένος κοντά στην ακρόπολη της Βέροιας, σε μια περιοχή όπου φαίνεται ότι περιορίστηκε η πόλη κατά τη μέση βυζαντινή περίοδο και μεταφέρθηκε το εκκλησιαστικό της κέντρο, ο ναός αποτέλεσε επί αιώνες την έδρα του τοπικού επισκόπου. Σήμερα βρίσκεται στη μεταξύ των οδών Κεντρικής, Περικλέους και Αντωνίου Καμάρα. Ο ναός ανήκει στον τύπο της τρίκλιτης βασιλικής με εγκάρσιο κλίτος. Παρότι δεν ταυτίζεται από τις βυζαντινές πηγές, εντάσσεται με ασφάλεια στην κατηγορία των επισκοπικών, λόγω του μεγέθους, της τυπολογίας και των αρχιτεκτονικών χαρακτηριστικών, του ζωγραφικού διακόσμου, του λειτουργικού εξοπλισμού, αλλά και της ονομασίας του ως Eski Metropol κατά την οθωμανική περίοδο. Η εργασία μελετά το ναό στο πλαίσιο της βυζαντινής αρχιτεκτονικής, στοχεύοντας στην κατά το δυνατόν πληρέστερη καταγραφή των δεδομένων της αρχιτεκτονικής, στη μελέτη των τυπολογικών και μορφολογικών στοιχείων, στην αποσαφήνιση των οικοδομικών φάσεων και στη χρονολόγησή τους. Ως προς τη δομή, η εργασία οργανώνεται σε δώδεκα κεφάλαια: Το πρώτο ανασυνθέτει το ιστορικό της έρευνας για το μνημείο. Ακολουθεί η συνοπτική παρουσίαση της πολιτικής ιστορίας της Βέροιας και της ευρύτερης περιοχής, καθώς και της εκκλησιαστικής οργάνωσης. Σε ξεχωριστό κεφάλαιο, παρέχονται στοιχεία για τους ναούς της Βέροιας και την τυπολογία τους. Το επόμενο κεφάλαιο συγκεντρώνει το σύνολο των ανασκαφικών και αναστηλωτικών εργασιών που πραγματοποιήθηκαν στο μνημείο από το 1971 έως και το 2008. Ακολουθεί η περιγραφή της υφιστάμενης κατάστασης, πριν από την έναρξη των εργασιών αποκατάστασης. Ένα ξεχωριστό κεφάλαιο πραγματεύεται την ονομασία του ναού και αναπτύσσει την προβληματική σχετικά με τα πρόσωπα τα οποία τιμούσε. Στο πλαίσιο της μελέτης του μνημείου επιχειρείται και η χρονολόγηση πέντε επιγραφών που σχετίζονται άμεσα ή έμμεσα με τον ναό. Ένα εκτενές κεφάλαιο αποσαφηνίζει, αναλύει και τεκμηριώνει σε ξεχωριστές ενότητες όλες τις οικοδομικές φάσεις που αναγνωρίστηκαν στο μνημείο. Το επόμενο κεφάλαιο σκιαγραφεί την ιστορία της Παλιάς Μητρόπολης, μετά την απελευθέρωση της πόλης, μέσα από τις επεμβάσεις που δέχτηκε το μνημείο κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα. Ακολούθως παρουσιάζονται οι πρόσφατες αναστηλωτικές και ανασκαφικές εργασίες της περιόδου 2010-2015, όταν το μνημείο αποκαταστάθηκε στο πλαίσιο του προγράμματος ΕΣΠΑ. Στον Επίλογο κωδικοποιούνται όλα τα συμπεράσματα που προέκυψαν από τη μελέτη του μνημείου. Τέλος, στο Παράρτημα περιλαμβάνεται κατάλογος μαρμάρινων αρχιτεκτονικών μελών του ναού.Το Β’ τεύχος της εργασίας αφορά στη σχεδιαστική και φωτογραφική τεκμηρίωση του μνημείου. Περιλαμβάνει σχέδια της υφιστάμενης κατάστασης (κατόψεις, όψεις, τομές), σχέδια λεπτομερειών, σχέδια (κατόψεις, όψεις, τομές) και τρισδιάστατες απεικονίσεις των οικοδομικών φάσεων του μνημείου, όπως και προοπτικό του εσωτερικού με καταγεγραμμένο και υπομνηματισμένο όλο το εικονογραφικό πρόγραμμα του ναού.