Οι τοιχογραφίες του Αγίου Γεωργίου του Βουνού στην Καστοριά: συμβολή στη μελέτη της ζωγραφικής του δεύτερου μισού του 14ου αιώνα στην ευρύτερη περιοχή της Μακεδονίας

Abstract

The aim of the present thesis was to study the frescoes of the main church of Saint George tou Vounou in Kastoria. We examined the historical events during the second half of the 14th century in the broader area of Macedonia, and mainly in Kastoria, the architecture of the church, its iconographical program and the state of preservation of its frescoes. Then we presented in detail the iconography of the scenes of the Eucharistic-Liturgical cycle and the Dodekaorton, the iconographical types of the saints in full length and in medallions, as well as the ornamental decoration. In a dedicated chapter, we examined the style of the church's frescoes. Furthermore, we dealt with the questions of dating the frescoes and identifying the murals' painter. We also discussed the place of the Saint George tou Vounou frescoes within the mural painting of Kastoria, and the broader area of Macedonia and Southern Albania, in the second half of the 14th century. From the above we concluded that the depiction of Saint Gregory Palamas with a nimbus is a terminus post quem for dating the church's frescoes after 1368. Moreover, we excluded the attribution of the frescoes to the period of Serbian rule in Kastoria, which continued till circa 1371, due to the absence of the «Gorgos» epithet from the name of the patron saint George. Contrary to what has been supposed previously, we ascertained that the frescoes are not the work of a painter, named Michael, who painted the Lesnovo narthex (1349), but rather the work of an anonymous painter who collaborated with at least one assistant. Finally, we concluded that the frescoes were created after 1371 and, most likely, before 1385, the year when Kastoria was probably conquered by the Ottomans. It was this event that maybe obliged the anonymous painter to abandon Kastoria and seek resort in Korytsa, where we believe him to have painted the church of Saint Demetrious in Boboštica (last quarter of the 14th century).

Σκοπός της διατριβής ήταν η μελέτη των τοιχογραφιών του κυρίως ναού του Αγίου Γεωργίου του Βουνού στην Καστοριά. Εξετάσαμε τα ιστορικά γεγονότα κατά το δεύτερο μισό του 14ου αιώνα στην ευρύτερη περιοχή της Μακεδονίας και κυρίως στην Καστοριά, την αρχιτεκτονική του ναού, το εικονογραφικό του πρόγραμμα και την κατάσταση διατήρησης των τοιχογραφιών του. Στη συνέχεια παρουσιάσαμε αναλυτικά την εικονογραφία των σκηνών του Ευχαριστιακού-Λειτουργικού κύκλου, του Δωδεκαόρτου, τους εικονογραφικούς τύπους των μεμονωμένων ολόσωμων μορφών και των αγίων σε μετάλλια, όπως και τα διακοσμητικά θέμα. Ιδιαίτερο κεφάλαιο αφιερώσαμε στην διεξοδική εξέταση της τέχνης των τοιχογραφιών του ναού. Ασχοληθήκαμε επιπλέον με το ζήτημα της χρονολόγησης των τοιχογραφιών και του καλλιτέχνη του διακόσμου του. Ακόμη αναφερθήκαμε στη θέση των τοιχογραφιών του Αγίου Γεωργίου του Βουνού στη μνημειακή ζωγραφική της Καστοριάς και της ευρύτερης περιοχής της Μακεδονίας και νοτίου Αλβανίας κατά το δεύτερο μισό του 14ου αιώνα. Από τα παραπάνω βγάλαμε το συμπέρασμα ότι η απεικόνιση του αγίου Γρηγορίου του Παλαμά με φωτοστέφανο, αποτελεί terminus post quem για την χρονολόγηση των τοιχογραφιών του ναού μετά το 1368. Αποκλείσαμε την ένταξη των τοιχογραφιών στην περίοδο της σερβικής κυριαρχίας στην Καστοριά, η οποία εκτείνεται περίπου έως το 1371, λόγω της απουσίας της προσωνυμίας «Γοργός» από τον προστάτη άγιο Γεώργιο. Επιπλέον, διαπιστώσαμε ότι οι τοιχογραφίες δεν αποτελούν έργο ενός καλλιτέχνη, ονομαζόμενου Μιχαήλ, όπως υποστηρίχθηκε, ο οποίος διακόσμησε τον νάρθηκα του Lesnovo (1349), αλλά είναι έργο ενός ανώνυμου καλλιτέχνη, ο οποίος συνεργάστηκε με άλλον ένα τουλάχιστον βοηθό του. Συμπεραίναμε τελικά ότι οι τοιχογραφίες εκτελέστηκαν την περίοδο μετά το 1371 και πριν από το 1385, έτος κατά το οποίο η Καστοριά πιθανότατα κυριεύεται από τους Τούρκους και αυτός ίσως είναι ο λόγος ο ανώνυμος καλλιτέχνης να υποχρεώνεται να εγκαταλείψει την Καστοριά και να προσφύγει στην Κορυτσά, όπου, έχουμε την γνώμη, ότι διακόσμησε τον Άγιο Δημήτριο στη Boboštica (τελευταίο τέταρτο του 14ου αι.).