Γυναικεία δυναστικά πορτρέτα αυτοκρατορικής περιόδου από την Ελλάδα (τέλη 1ου αι. π.Χ. - 5ος αι. μ.Χ.)

Abstract

This doctoral thesis aims at the collection and presentation of all surviving evidence regarding the female dynastic portraits of the Roman imperial period, found within the limits of the current Greek state. The text is divided into ten sections (the Introduction, five Chapters, the General Conclusions, two Annexes, and the Catalogue). In the Introduction, an attempt is made to define the methodological approach for the identification of the female dynastic portraits of the Roman imperial period from Greece (which are ultimately included in the Catalogue), while attempting to briefly elucidate the various "difficulties" that the prevailing methodological approach entails. This effort is complemented by a short presentation of selected exemplary cases of private portraits from Greece that have been erroneously – at different time periods – identified as dynastic (in Annex A). Other portrait types extant in Greece - and M. Asia - during the chronological period under examination are also presented. Subsequently, a separate chapter is devoted to each one of the individual parts that formed a portrait in antiquity. Chapter A deals with the typology, iconography and stylistic analysis of the surviving heads, while Chapter B is a corresponding effort for the surviving bodies. Chapter C deals with the monuments’ bases. After their classification in typological categories, issues such as cost, recycling of monuments, the various information extracted from the relevant inscriptions (titulature, damnatio memoriae, mention of dedicators, cause, procedure and selection of sites for the erection of the monuments, language of inscriptions and related issues, etc.) are meticulously analyzed. In addition, a technical analysis of the various ways portraits where fixed on top of their bases is also included. Chapter D undertakes a comprehensive presentation of the monuments according to geographical area of erection, with parallel analysis of their dating, and, in some cases, of their identification. Furthermore, presentation of all extant information regarding priests and temples dedicated exclusively to the worship of female members of the imperial family is also included. In Annex B, gathered at tables, are all extant local coins of cities (within the designated geographical study area) with representations of female members of the imperial house. Chapter E is – essentially - a brief overview of the artistic activity within the concerned geographical area during the Roman imperial period, presented per individual region. Artistic interaction and mobility of artists and workshops within and beyond each area are meticulously presented. The study is completed by General Conclusions, and an exhaustive Catalogue of extant material (with a minute technical analysis of each individual piece).

Στόχος της παρούσας μελέτης είναι η συγκέντρωση και παρουσίαση όλων των σωζόμενων μαρτυριών σχετικά με τα ολόγλυφα γυναικεία δυναστικά πορτρέτα αυτοκρατορικής περιόδου, που βρέθηκαν μέσα στα όρια του σημερινού ελληνικού κράτους. Το κείμενο διαρθρώνεται σε δέκα τμήματα (την Εισαγωγή, πέντε Κεφάλαια, τα Γενικά Συμπεράσματα, δύο Παραρτήματα, και τον Κατάλογο). Στην Εισαγωγή γίνεται προσπάθεια να οριοθετηθεί η μεθοδολογική προσέγγιση αναγνώρισης των ολόγλυφων δυναστικών γυναικείων πορτρέτων αυτοκρατορικής περιόδου από την Ελλάδα (τα οποία και εν τέλει συμπεριλήφθηκαν στον Κατάλογο), με παράλληλη προσπάθεια να φωτιστούν συνοπτικά οι επιμέρους «δυσκολίες» που η επικρατούσα αυτή μεθοδολογική προσέγγιση εμπεριέχει. Η προσπάθεια αυτή συμπληρώνεται από τη σύντομη παρουσίαση τόσο χαρακτηριστικών περιπτώσεων ιδιωτικών πορτρέτων – με την παράλληλη αντιδιαστολή τους με τα αντίστοιχα δυναστικά, τα οποία αποτελούν τα σημεία αφετηρίας για τη δημιουργία τους (στο Παράρτημα Α), όσο και των άλλων κατηγοριών πορτρέτων που εμφανίζονται στον ελλαδικό χώρο – και τη Μ. Ασία - κατά τη χρονολογική περίοδο που εξετάζουμε. Στη συνέχεια, από ένα ξεχωριστό κεφάλαιο αφιερώνεται σε έκαστο των επιμέρους τμημάτων ενός εικονιστικού έργου της αρχαιότητας (πορτρέτου). Στο Κεφάλαιο Α παρουσιάζονται διαχρονικά τα σωζόμενα από τον ελλαδικό χώρο πορτρέτα (εικονιστικές κεφαλές) εκάστου γυναικείου μέλους της αυτοκρατορικής οικογένειας, με ταυτόχρονη εικονογραφική και στιλιστική τους ανάλυση, ενώ στο Κεφάλαιο Β αντίστοιχη προσπάθεια γίνεται για τους σωζόμενους κορμούς των έργων. Το Κεφάλαιο Γ αναφέρεται στις βάσεις των μνημείων. Μετά την ταξινόμησή τους σε τυπολογικές κατηγορίες, αναλύονται θέματα κόστους, ανακύκλωσης των μνημείων, καθώς και των επιμέρους πληροφοριών που εξάγονται από τις σχετικές επιγραφές (τιμητικοί τίτλοι των εικονιζόμενων προσώπων, αναθέτες των έργων, αφορμές ανάθεσης, αναφορά στα ίδια τα έργα, τόποι ανάθεσης, γλώσσα των επιγραφών και σχετικά ζητήματα, καταδίκη μνήμης κ.ά.), αλλά και τα εκάστοτε σωζόμενα τεχνικά στοιχεία (τεχνική στήριξης των υπερκείμενων ανδριάντων). Στο Κεφάλαιο Δ επιχειρείται μια συνολική παρουσίαση των μνημείων κατά γεωγραφικές περιοχές ανίδρυσής τους, με ταυτόχρονη ανάλυση των επιμέρους προτάσεων χρονολόγησής τους, αλλά και, σε ορισμένες περιπτώσεις, των προτάσεων αναγνώρισης των τιμώμενων προσώπων. Επιπλέον, γίνεται αναφορά σε επιπρόσθετα αμφιλεγόμενα έργα, σε κατά τόπους μέλη του ιερατείου και σε προτάσεις ταύτισης ναϊκών κτισμάτων αφιερωμένων αποκλειστικά σε γυναικεία μέλη της αυτοκρατορικής οικογένειας. Στο Παράρτημα Β συγκεντρώνονται σε πίνακες οι σχετικές μαρτυρίες για νομισματικές κοπές πόλεων του υπό εξέταση γεωγραφικού χώρου, με παραστάσεις γυναικείων μελών του αυτοκρατορικού οίκου. Στο Κεφάλαιο Ε παρουσιάζονται συνοπτικά τόσο το καλλιτεχνικό περιβάλλον δημιουργίας των έργων (με αναφορά στις σωζόμενες επιγραφικές μαρτυρίες για ονόματα καλλιτεχνών), ενώ, παράλληλα, γίνεται προσπάθεια επισκόπησης της ευρύτερης καλλιτεχνικής δραστηριότητας του υπό εξέταση γεωγραφικού χώρου κατά την αυτοκρατορική περίοδο, ανά επιμέρους περιοχές, καθώς και της καλλιτεχνικής αλληλεπίδρασης και μετακίνησης καλλιτεχνών και εργαστηρίων την ίδια περίοδο εντός και πέρα από αυτόν. Η μελέτη συμπληρώνεται από Γενικά Συμπεράσματα και Κατάλογο των υπό εξέταση έργων (γλυπτών και βάσεων), όπου περιγράφονται ενδελεχώς, με ταυτόχρονη μελέτη των τεχνικών τους χαρακτηριστικών.