Κεραμική και ταφικά έθιμα από δημοτικά και οικογενειακά νεκροταφεία στη Μεσογαία: συμβολή στη μελέτη των νεκροταφείων της Ανατολικής Αττικής

Abstract

The basic targets and the main focus of the dissertation can be summarized as follows:A.The study of the unpublished pottery from five cemeteries and the chronological conclusions that arise from it,B.The analysis of the excavation data so as to make inferences regarding the burial customs of these five sites in Mesogeia,C.The detection of their relations with the broader Mesogeia area and Eastern Attica, in general, in respect of the burial customs of the historical times. Volume A of the dissertation is divided in three big parts: part A includes the description of the excavation data of the five cemeteries under consideration and the discussion of each one of the objects that are included in the catalogue of volume B. In part B, comprehensive study of the pottery from the cemeteries categorized in groups of vases takes place and decoration and style issues are examined. In part C, the broader geographical context is presented through the study of burial finds from the ancient demoi of Mesogeia and Eastern Attica; conclusions on burial customs in total follow.The five burial sites of Mesogeia that are examined are the following: 1. Konstantinos Toulas plot in contemporary Koropi, 2. The site where the natural gas duct was opened in Patima, Koropi, 3. St. Andreas in Koropi, 4. The sites Pousi Ledi I and Pousi Ledi II in Paiania, and 5. The site opposite Peristeropoulos factory near the contemporary Paiania – Markopoulo Avenue, in the area of Paiania. Of these cemeteries, it is possible that the four are related to the ancient demos of Oe, whereas the periboloi in Pousi Ledi can be connected with the ancient demos of Paiania. Moreover, the cemetery in Toulas plot has been identified as part of the demotic cemetery of Oe, while the other four, which involve funeral enclosures (periboloi), are considered family cemeteries. In the study of ancient demoi, the case of the cemetery in Toulas plot was the most interesting in comparison to the other four, thanks to the inscriptions that came to light during its excavation, which led to secure, so far, conclusions on the location and dating of the ancient demos of Oe and to the reversal of older identifications.Through the meticulous study of all the excavation and bibliographical data available concerning five neighboring cemeteries and their integration in the broader frame of Eastern Attica, there are no features that differentiate them from the broader picture, on the one hand of the burial pottery of the periods under consideration (and particularly from the 6th to the 4th century B.C.) and on the other hand of the ancient burial customs that are so far known in the area. In contrast, an impression of a “common language” is attested and the generally accepted view that the burial customs have always been a conservative and relatively slowly developing sector of human life is supported. One can observe, however, elements that are differentiated in the countryside customs compared to the urban customs, due to the different circumstances that prevailed in these regions.It is interesting to detect the differences, as well as the similarities between the so called demotic, on the one hand, and family cemeteries on the other, which are presented in detail in the corresponding chapters; it is also evident that the need of individuals and families to show off increased through time, reaching its peak in the monumental periboloi and pedestals, which appear in the case of Pousi Ledi in Paiania, of the 4th century B.C., until the banning of such luxurious constructions in 317 or 307 B.C. by Demetrius Falireus’ decree.

Οι βασικοί στόχοι και το κέντρο βάρους της διατριβής συνοψίζονται στα εξής: Α. στη μελέτη της αδημοσίευτης κεραμικής πέντε νεκροταφείων και τα χρονολογικά συμπεράσματα που προκύπτουν από αυτήν, Β. στην αξιοποίηση των ανασκαφικών δεδομένων ώστε να εξαχθούν συμπεράσματα σχετικά με τα ταφικά έθιμα των πέντε αυτών θέσεων των Μεσογείων, και Γ. στην ανίχνευση της σχέσης τους με την ευρύτερη περιοχή των Μεσογείων, ειδικότερα, και της Ανατολικής Αττικής, γενικότερα, όσον αφορά στα ταφικά έθιμα των ιστορικών χρόνων. Ο τόμος Α΄ της διατριβής διαιρείται σε τρία μεγάλα μέρη: το μέρος Α΄ περιλαμβάνει την περιγραφή των ανασκαφικών δεδομένων των πέντε υπό εξέταση νεκροταφείων και τον σχολιασμό καθενός ξεχωριστά από τα αντικείμενα που περιλαμβάνονται στον κατάλογο του τόμου Β΄. Στο μέρος Β΄ γίνονται συνολικές αποτιμήσεις της κεραμικής από τα νεκροταφεία ανά ομάδες αγγείων και εξετάζονται θέματα εικονογραφικά και τεχνοτροπικά. Στο μέρος Γ΄ δίνεται το ευρύτερο γεωγραφικό πλαίσιο μέσω της εξέτασης των ταφικών ευρημάτων από τους αρχαίους δήμους της Μεσογαίας και της Ανατολικής Αττικής και ακολουθούν τα συμπεράσματα επί των ταφικών εθίμων στο σύνολο. Οι πέντε θέσεις των νεκροταφείων των Μεσογείων που εξετάζονται είναι οι εξής: 1. το οικόπεδο του Κωνσταντίνου Τούλα στο σημερινό Κορωπί, 2. η θέση όπου διανοίχθηκε ο αγωγός φυσικού αερίου στο Πάτημα Κορωπίου, 3. ο Άγιος Ανδρέας Κορωπίου, 4. οι θέσεις Πούσι Λέδι Ι και Πούσι Λέδι ΙΙ στην Παιανία, και 5. η θέση έναντι του εργοστασίου Περιστερόπουλου παρά την σημερινή λεωφόρο Παιανίας – Μαρκοπούλου, στην περιοχή της Παιανίας.Από αυτά τα νεκροταφεία, θεωρείται πιθανό ότι τα τέσσερα σχετίζονται με τον αρχαίο δήμο της Όης ενώ οι περίβολοι στο Πούσι Λέδι μπορούν να συνδεθούν με τον αρχαίο δήμο της Παιανίας. Εξάλλου το νεκροταφείο στο οικόπεδο Τούλα έχει θεωρηθεί τμήμα του δημοτικού νεκροταφείου της Όης ενώ τα τέσσερα υπόλοιπα, που περιλαμβάνουν ταφικούς περιβόλους, θεωρούνται οικογενειακά νεκροταφεία. Στη μελέτη των αρχαίων δήμων, η περίπτωση του νεκροταφείου στο οικόπεδο Τούλα, ήταν η πιο χρήσιμη έναντι των τεσσάρων υπολοίπων, εξαιτίας των επιγραφικών μαρτυριών που ήρθαν στο φως κατά την ανασκαφή του και οδήγησαν σε ασφαλή πλέον συμπεράσματα για την τοποθέτηση αλλά και τη χρονολόγηση του αρχαίου δήμου της Όης και στην ανατροπή παλαιότερων ταυτίσεων. Μέσα από την λεπτομερή μελέτη όλων των διαθέσιμων ανασκαφικών και βιβλιογραφικών πληροφοριών για πέντε κοντινά μεταξύ τους νεκροταφεία και την ένταξή τους στο ευρύτερο πλαίσιο της περιοχής της Ανατολικής Αττικής δεν προκύπτουν γενικώς δεδομένα που να τα διαφοροποιούν ιδιαίτερα από τη γενικότερη εικόνα, αφενός της ταφικής κεραμικής της περιοχής, των περιόδων που εξετάζουμε, (και ιδίως από τον 6ο έως και τον 4ο αι. π.Χ.), και αφετέρου των αρχαίων ταφικών εθίμων που είναι έως σήμερα γνωστά για την περιοχή. Αντιθέτως, επιβεβαιώνεται μέσω αυτών η εικόνα μίας «κοινής» στους τομείς της κεραμικής και των ταφικών πρακτικών, και ενισχύεται η γενικότερα αποδεκτή άποψη ότι τα ταφικά έθιμα αποτελούσαν ανέκαθεν έναν συντηρητικό και σχετικά αργά εξελισσόμενο τομέα της ανθρώπινης ζωής. Παρατηρούνται όμως στοιχεία διαφοροποιημένα στα έθιμα της υπαίθρου σε σχέση με τα έθιμα του άστεως, που οφείλονται στις διαφορετικές συνθήκες που επικρατούσαν στις περιοχές αυτές. Ενδιαφέρουσα είναι η ανίχνευση των διαφορών αλλά και των ομοιοτήτων ανάμεσα στα χαρακτηριζόμενα ως δημοτικά, αφενός, και οικογενειακά, αφετέρου, νεκροταφεία, που αναλύονται λεπτομερώς στα οικεία κεφάλαια, και η διαπίστωση ότι η ανάγκη προβολής ατόμων και οικογενειών μέσα από τις ταφικές κατασκευές αυξανόταν με την πάροδο του χρόνου, με αποκορύφωμα μνημειακούς περιβόλους και βάθρα της μορφής που απαντούν στην περίπτωση του Πούσι Λέδι στην Παιανία, του 4ου αι. π.Χ., και έως την απαγόρευση τέτοιων πολυτελών κατασκευών το 317 ή το 307 π.Χ. με διάταγμα του Δημητρίου του Φαληρέως.