Η έκφραση του χιούμορ των παιδιών μέσω των λεκτικών (γλωσσικών) παιχνιδιών στο σχολικό περιβάλλον στην Ελλάδα

Abstract

Humor is considered to be “a unique and puzzling psychological phenomenon” (Berlyne, 1972). The purpose of the present study is to investigate the ways children express humor through speech (verbal/language) play, in the Greek school environment. Case studies of four public school classes are presented (a kindergarten class, a 1st grade elementary school class, a 6th grade elementary school class, and a 1st grade junior high school class). Spontaneous humorous speech play was studied through non-participant observation. Provoked humorous speech play was studied through participant observation, during scheduled special classroom activities, where verbal encouragement and picture presentations were used as cues, aiming at provoking verbal humor. Moreover, semi-structured individual interviews, concerning children’s verbal humor, as well as popular humorists, were conducted. Written reports were additionally requested from older children. Socimetric tests were used for tracing the most popular children, while the most popular humorists were traced through children’s answers to an individual question about that subject, as well as through their relevant to the topic reports, during the interviews. Teachers, parents, and schoolchildren provided useful information about the most popular humorists’ personal profile. Eight categories of humorous speech play –common for all four classes– were traced by using content analysis. Additionally, interobsever agreement that concerned the classification of the humorous reports was tested in 40% of the data and exceeded 86% in all categories and in all classes. The eight categories that were traced are: Nicknames/epithets/characterizations, comments/remarks, short phrases/individual words/exclamations, improvised stories/descriptions, parodies/imitations, popular jokes/popular short stories, verbal controversies/conflicts/simple dialogical games, and popular standardized phrases. Differences in children’s preferences and expressions of verbal humor are traced in these categories, according to their developmental level, but there are also similarities, as well as preferences that concern individual differences. The reports with taboo elements were limited, but characterize children’s developmental level and interests. In all four classes, the most popular humorists were found to be boys, verifying previous research results. Most of the popular humorists were proved to be popular children, in general. Humor seems to be a very positive personality characteristic for these extremely creative children.

Το χιούμορ θεωρείται ως ένα «μοναδικό και αινιγματικό ψυχολογικό φαινόμενο» (Berlyne, 1972). Ο σκοπός της παρούσας μελέτης είναι η διερεύνηση των τρόπων έκφρασης του χιούμορ των παιδιών, μέσω των λεκτικών (γλωσσικών) παιχνιδιών, στο σχολικό περιβάλλον στην Ελλάδα. Παρουσιάζονται μελέτες περίπτωσης τεσσάρων τμημάτων σχολικών τάξεων δημόσιων σχολείων (νηπιαγωγείου, Α’ δημοτικού, ΣΤ’ δημοτικού και Α’ γυμνασίου). Το αυθόρμητο χιουμοριστικό λεκτικό παιχνίδι μελετήθηκε μέσω μη συμμετοχικής παρατήρησης. Το προκαλούμενο χιουμοριστικό λεκτικό παιχνίδι μελετήθηκε μέσω συμμετοχικής παρατήρησης, κατά τη διάρκεια ειδικά διαμορφωμένων προγραμματισμένων δραστηριοτήτων, που διεξήχθησαν μέσα στις τάξεις, με παρότρυνση των παιδιών, μέσω λεκτικής καθοδήγησης και παρουσίασης εικόνων, με σκοπό την πρόκληση λεκτικού χιούμορ. Επιπλέον, διεξήχθησαν ατομικές ημι-δομημένες συνεντεύξεις, που αφορούσαν τόσο στο λεκτικό χιούμορ των παιδιών, όσο και στους δημοφιλείς χιουμορίστες. Από τα μεγαλύτερα παιδιά ζητήθηκαν επιπρόσθετα και γραπτές αναφορές. Για τον εντοπισμό των δημοφιλέστερων παιδιών, χορηγήθηκαν κοινωνιομετρικά τεστ, ενώ οι δημοφιλέστεροι χιουμορίστες εντοπίστηκαν μέσω των απαντήσεων των παιδιών σε αντίστοιχο ανεξάρτητο ερώτημα, αλλά και μέσω των σχετικών αναφορών τους, κατά τη διάρκεια των συνεντεύξεων. Εκπαιδευτικοί, γονείς και μαθητές παρείχαν χρήσιμες πληροφορίες για τη διαμόρφωση της εικόνας για το προφίλ των δημοφιλέστερων χιουμοριστών. Με την αξιοποίηση της ανάλυσης περιεχομένου, εντοπίστηκαν οκτώ –κοινές και για τα τέσσερα τμήματα– κατηγορίες χιουμοριστικού λεκτικού παιχνιδιού. Πραγματοποιήθηκε επίσης και έλεγχος του ποσοστού συμφωνίας μεταξύ των αξιολογητριών που κωδικοποίησαν το 40% των δεδομένων, το οποίο ξεπέρασε το 86%, σε όλες τις κατηγορίες και σε όλα τα τμήματα. Οι οκτώ κατηγορίες που εντοπίστηκαν είναι οι εξής: Παρατσούκλια/επίθετα/χαρακτηρισμοί, σχόλια/επισημάνσεις, σύντομες φράσεις/μεμονωμένες λέξεις/επιφωνήματα, αυτοσχέδιες ιστορίες/περιγραφές, παρωδίες/μιμήσεις, γνωστά ανέκδοτα/γνωστές σύντομες ιστορίες, λεκτικές «μάχες»/αντιπαραθέσεις/απλά διαλογικά παιχνίδια και γνωστές τυποποιημένες φράσεις. Σε αυτές διαπιστώνονται διαφορές στις προτιμήσεις και στην έκφραση του λεκτικού χιούμορ των παιδιών, ανάλογα με το αναπτυξιακό τους επίπεδο, αλλά εντοπίζονται και ομοιότητες, καθώς και προτιμήσεις που σχετίζονται με τις ατομικές διαφορές. Οι αναφορές με στοιχεία ταμπού ήταν περιορισμένες, αλλά χαρακτηρίζουν το ηλικιακό επίπεδο των παιδιών και τα αντίστοιχα ενδιαφέροντά τους. Και στα τέσσερα τμήματα οι δημοφιλέστεροι χιουμορίστες ήταν αγόρια, εύρημα που βρίσκεται σε συμφωνία με τις διαπιστώσεις και άλλων ερευνητών. Οι περισσότεροι δημοφιλείς χιουμορίστες αποδείχθηκαν και δημοφιλείς μαθητές, γενικότερα. Το χιούμορ φαίνεται να αποτελεί ένα ιδιαίτερα θετικό χαρακτηριστικό της προσωπικότητας των παιδιών αυτών, τα οποία είναι εξαιρετικά δημιουργικά.