Η μουσική δραματουργία της ελληνικής όπερας: αναλυτικές και ερμηνευτηκές προσεγγίσεις της δραματουργίας και των τεχνικών σύνθεσης σε επιλεγμένες όπερες των συνθετών Νικόλαου Χαλικιόπουλου Μάντζαρου, Παύλου Καρρέρ, Σπυρίδωνος Φιλίσκου Σαμαρά και Μάριου Βάρβογλη

Abstract

This PhD thesis focuses on the analytical and interpretative approaches of dramaturgy and on the composition techniques of Greek opera. It is based on the concept of musical dramaturgy and, in particular, on the coexistence of the elements of the literary text, of the dramatic text and of their reflections through music. The thesis investigates the musical dramaturgy in the operas of Nikolaos Halikiopoulos Mantzaros and Marios Varvoglis, and in specific operas of Spyridon Filiskos Samaras and Pavlos Carrer. The aim of this study is to offer an understanding of the individuality of these composers through a subjective analytical attitude of their compositional techniques and personal idiosyncrasy. The subjective way of analysis is achieved only when sentimentalism gives way to an inspired, but still consistent, attitude of analysis. The basic methodological reflection concerns the starting point of the analysis of this complex, interdisciplinary field. In the methodology employed, the starting point of the analysis is the contribution of music to the formation and constitution of drama. The libretto is the skeleton or frame on which the musical construction is based and the drama is structured though musical parameters. The musical - dramaturgical analysis, because of its interdisciplinary nature, needs, in the first place, to be systematized in two ways: in a structural, morphological analysis of the musical text and in an analysis of the poetic text. A combination of these two types leads to the so-called music - poetic analysis which offers a thorough insight into the relation of linguistic and musical structures. This complex relation has to be examined in two basic levels: the relation of music and language in a sound - musical level and in a semantic level. The next step concerns the examination of the relation of language and music at the level of words, phrases and, of course, of the piece as a whole. The music - poetic analysis offers the basic structure for the next step, that is the musical - dramaturgical analysis. This, in turn, takes into consideration the outcomes of the music - poetic analysis and combines them with the structural analysis of the dramatic text. For the systematization of the information, tables have been employed; they offer an overview of the coordination of tempo, rhythm, measure and meter, harmonic settings, motivic processes, articulation, orchestration, musical structure and form and the way they ascribe to the structure and form of the dramatic text, the parameters of the drama, the scenical directions, the structure of space and time, the dramatic tension and the national elements of the musical composition. This overview is helpful for focusing on the specific parameters which function as unifying elements of the musical drama and which also reveal the dramaturgical intention of the specific Greek composers. The study helps to reveal the diverse influences of the operas, the systematic use of national, traditional musical material as an expression of national element, the dramaturgical intention of each composer but also the attitude each one developed towards the opera traditions of their time. The compositional individuality is to be revealed through a constant comparison with the opera trends in Europe. The listing of the music - dramaturgical features and the conclusions could contribute to the successful scenical presentation of these operas with the hope that they become parts of the current repertoire not only in Greece but abroad as well.

Η διατριβή εστιάζει σε αναλυτικές και ερμηνευτικές προσεγγίσεις της δραματουργίας και των τεχνικών σύνθεσης σε επιλεγμένες όπερες των συνθετών Nικόλαου Χαλικιόπουλου Μάντζαρου, Παύλου Καρρέρ, Σπυρίδωνος Φιλίσκου Σαμάρα και Μάριου Βάρβογλη. Στη διατριβή μελετάται η έννοια της μουσικής δραματουργίας που αφορά στην αλληλεπίδραση παραμέτρων του ποιητικού κειμένου, του δραματικού κειμένου και η αντανάκλασή τους στη μουσική. H έρευνα προτείνει μία μεθοδολογία μελέτης των παραμέτρων της μουσικής δραματουργίας που δεν αποτελεί μία αμετάβλητη και αυστηρά προκαθορισμένη συνταγή ανάλυσης αλλά προκύπτει και εξαρτάται από τις ιδιαιτερότητες του κάθε έργου και το οπερικό πλαίσιο στο οποίο ανήκει. Η μεθοδολογία που χρησιμοποιείται έχει ως αφετηρία τη μελέτη του ρόλου της λειτουργίας της μουσικής στη δημιουργία των διαφόρων μελοποιημένων ειδών. Το λιμπρέτο αποτελεί τον σκελετό ή το πλαίσιο πάνω στο οποίο βασίζεται το μουσικό οικοδόμημα και το δράμα δομείται βάσει μουσικών παραμέτρων. Η διεπιστημονική φύση της μουσικοδραματουργικής ανάλυσης οδήγησε στη συστηματοποίηση του υλικού βάσει δύο κατηγοριών μελέτης: τη δομική-μορφολογική ανάλυση του μουσικού κειμένου και τη μελέτη - ανάλυση του ποιητικού κειμένου. Η δομική-μορφολογική ανάλυση του μουσικού κειμένου αφορά στη μελέτη της μακροδομικής μουσικής διάρθρωσης του μουσικοδραματουργικού οικοδομήματος και στη μελέτη της μορφολογικής διάρθρωσης των επιμέρους μορφών των οποίων η δομή καθορίζεται από την πλοκή του δράματος και την εκάστοτε οπερική παράδοση. Η συνδυαστική - συγκριτική μελέτη των δεδομένων της δομικής - μορφολογικής ανάλυσης του μουσικού κειμένου και της ανάλυσης του ποιητικού κειμένου αφορούν στη μουσικοποιητική ανάλυση. Τα αποτελέσματα της μουσικοποιητικής ανάλυσης αποτελούν τη βάση της μουσικοδραματουργικής ανάλυσης η οποία επιπλέον αφορά και στην ανάλυση των παραμέτρων του δραματικού κειμένου. Για τη συστηματοποίηση των μουσικών, ποιητικών και δραματικών παραμέτρων χρησιμοποιήθηκαν πίνακες που επιτρέπουν τη σύσταση συμπερασμάτων σχετικά με τους τρόπους με τους οποίους οι συγκεκριμένοι συνθέτες χειρίζονται μουσικές παραμέτρους όπως το μουσικό ρυθμό, το μέτρο και τη ρυθμική αγωγή/τέμπο, τις αρμονικές διασυνδέσεις, τα μελωδικά και ρυθμικά δομικά μοτίβα, τα υπενθυμητικά και καθοδηγητικά μοτίβα, τη δυναμική, τις ενδείξεις για τη χροιά του ήχου και την εκφορά του, την ενορχήστρωση, τις μουσικές δομές και μορφές με σκοπό να αποδώσουν μουσικοδραματουργικά: τη δομή, τη μορφή, το περιεχόμενο του ποιητικού κειμένου και τις σκηνικές οδηγίες, την πλοκή, το θέμα και τα μοτίβα του δράματος, τις παραμέτρους του δραματικού κειμένου, την ένταση του λιμπρέτου (dramatic tension), τις δομές του χώρου και του χρόνου, το τοπικά εθνικό παραδοσιακό χρώμα.Η μελέτη των παραμέτρων της μουσικής δραματουργίας αναδεικνύει, σε κάθε έργο ξεχωριστά, τις ιδιαίτερες τεχνικές σύνθεσης οι οποίες ενοποιούν το μουσικοδραματουργικό σύνολο και με τον τρόπο αυτό συμβάλλει στην κατανόηση του προσωπικού ιδιώματος και της μουσικοδραματουργικής τεχνικής των παραπάνω συνθετών καθώς και στην ανάδειξη υφολογικών στοιχείων που δεν έχουν μελετηθεί μέχρι πρότινος. Τα αποτελέσματα της έρευνας συνέβαλαν στην ανάδειξη: (α) της ποικιλομορφίας των επιδράσεων των έργων, (β) της συστηματικής χρήσης εθνικού παραδοσιακού μουσικού υλικού ως έκφραση εθνικού στοιχείου, (γ) των μουσικοδραματουργικών ιδιοτήτων τους για την πρόσληψη του περιεχομένου τους και κατά συνέπεια την εύστοχη σκηνική παρουσίασή τους. Η καταγραφή των γνωρισμάτων και τα συμπεράσματα απώτερο σκοπό έχουν να συνεισφέρουν στην προσπάθεια ένταξης των έργων αυτών στο ρεπερτόριο της Ελλάδας αλλά και όχι μόνο.