Το μουσείο ως πολιτιστικό επιφαινόμενο: οι δυνάμεις μετασχηματισμού του και η γέννηση των σύγχρονων αρχιτεκτονικών παραδειγμάτων

Abstract

The present doctoral thesis attempts to describe the conditions for the formation and transformation of museum examples during the historical period from the Italian Renaissance to our days by associating their transformation with parallel significant changes in the broader cultural environment and the particular every time "ethos" of the Western societies in which the modernist museum was born.The aim is to detect and understand those forces that shape the representative each time museum examples by identifying transition thresholds from one museum example to another and the architectural solutions where data from the character of the respective era are recorded.The methodological approach followed is determined by the integration of each museum example in the cultural context of its time and the wider cycle of important periods of culture, as defined by Michel Foucault in his work “Words and Things”, namely the Renaissance, the Classical and the Modern. The study ends with the investigation of the conditions that gave birth to the modern museum creations.A foundational premise of the research is that cultural periods constitute a field where different systems of thought, opposing ideologies, and competing examples meet. So a necessary condition for the identification of thresholds from one museum example to another is the investigation of bipolar shapes, sometimes powerful, sometimes outdated or hybridized, such as civilization and culture, rationality and emotion, Enlightenment and anti-Enlightenment, Apollonian and Dionysian spirit, nation and universality, local and global. These are forces which, by their intrinsic duality and complex interaction, saturate the roots of Western civilization and cause permanent shifts in the fundamental codes of culture and civilization. In this way the level of investigation shifts from considering the museum as a central object of investigation in the sense of the recording of its general history, to its examination through the multilevel formation of culture.The conclusion reached is that the museum is society’s special and highly critical expression of culture and civilization, a central element of indicating and understanding the particular every time"ethos" of the societies that form it.

Η παρούσα διδακτορική διατριβή επιχειρεί να περιγράψει τους όρους συγκρότησης και μετασχηματισμού των μουσειακών παραδειγμάτων κατά την ιστορική περίοδο από την Ιταλική Αναγέννηση έως τις ημέρες μας συσχετίζοντας τον μετασχηματισμό τους με τις παράλληλες σημαντικές μεταβολές στο ευρύτερο πολιτιστικό περιβάλλον και στο ιδιαίτερο κάθε φορά «ήθος» των Δυτικών κοινωνιών μέσα στις οποίες γεννήθηκε το νεωτερικό μουσείο. Στόχος είναι η ανίχνευση και κατανόηση των δυνάμεων εκείνων που διαμορφώνουν τα αντιπροσωπευτικά κάθε φορά μουσειακά παραδείγματα εντοπίζοντας τα κατώφλια μετάβασης από το ένα μουσειακό παράδειγμα στο άλλο και τις αρχιτεκτονικές λύσεις στις οποίες εγγράφονται στοιχεία από το χαρακτήρα της αντίστοιχης εποχής.Η μεθοδολογική προσέγγιση που ακολουθείται προσδιορίζεται από την ένταξη κάθε μουσειακού παραδείγματος στο πολιτιστικό πλαίσιο της εποχής του και στον ευρύτερο κύκλο σημαντικών περιόδων του πολιτισμού, όπως αυτές ορίζονται από τον Michel Foucault στο έργο του Οι λέξεις και τα πράγματα, δηλαδή της Αναγεννησιακής, της Κλασικής και της Μοντέρνας, για να καταλήξει η έρευνα στην εξέταση των συνθηκών που γέννησαν τις σύγχρονες μουσειακές δημιουργίες. Θεμελιακή παραδοχή της έρευνας είναι ότι στο εσωτερικό των πολιτισμικών περιόδων συναντώνται διαφορετικά συστήματα σκέψης, αντίπαλες ιδεολογίες, ανταγωνιστικά παραδείγματα. Γι’ αυτό και ως αναγκαία συνθήκη για τον εντοπισμό των κατωφλιών μετάβασης από το ένα μουσειακό παράδειγμα στο άλλο εκλαμβάνεται η διερεύνηση διπολικών σχημάτων, άλλοτε ισχυρών και άλλοτε παρωχημένων ή υβριδοποιημένων, όπως civilization και culture, ορθολογισμός και συναίσθημα, Διαφωτισμός και αντι-Διαφωτισμός, Απολλώνιο και Διονυσιακό πνεύμα, έθνος και οικουμενικότητα, τοπικό και παγκόσμιο. Πρόκειται για δυνάμεις που με την εγγενή δυικότητά τους και την πολύπλοκη διεπίδρασή τους διαποτίζουν τις ρίζες του δυτικού πολιτισμού και προκαλούν διαρκείς μετατοπίσεις στους θεμελιώδεις πολιτιστικούς και πολιτισμικούς κώδικες. Με τον τρόπο αυτό το επίπεδο διερεύνησης μετατίθεται από την εξέταση του μουσείου ως κεντρικού αντικειμένου διερεύνησης, με την έννοια της καταγραφής μιας γενικής ιστορίας του, στην εξέτασή του μέσα από την πολυεπίπεδη συγκρότηση του πολιτισμού. Το συμπέρασμα που συνάγεται είναι ότι το μουσείο αποτελεί μια ιδιάζουσα και ιδιαίτερα κρίσιμη πολιτιστικά και πολιτισμικά έκφραση της κοινωνίας, ένα κεντρικό στοιχείο υπόδειξης και κατανόησης του ιδιαίτερου κάθε φορά «ήθους» των κοινωνιών που το συγκροτούν.