Το επιστημονικό και τεχνολογικό μουσείο ως " κείμενο ": εκπαιδευτική και επικοινωνιακή ανάλυση

Abstract

This doctoral thesis presents a theoretical language and a theoretical frame in order to describe the pedagogic practices embodied in the science exhibit, in its conceptual, structural and operational features. Social semiotic and socio-epistemic approaches are combined in this approach. The science exhibit is approached as a pedagogic ‘text’, as a multi-semiotic representation with a conventional character and signification qualities. The proposed theoretical language combines concepts and methodology from social semiotic and particularly multimodal analysis, along with the socio-epistemic concerns of Bernstein’s theory of cultural codes. The concepts of classification, framing and formality are employed in order to analyse the science exhibit as an instance of ‘recontextualized’ scientific knowledge. This theoretical framework allows the exploration, in a systematic way, of issues such as the relation between the way scientific knowledge is recontextualized into science exhibit knowledge, the pedagogic relation constructed between the science exhibit and the visitor, and the type of ‘reader’ constructed by the science exhibit. This thesis wishes to contribute to the effort for targeted development of pedagogical material, that would respect pedagogical specifications and communicative conventions, and, more significantly, that would take into consideration the social characteristics and pedagogical needs of the visitor. A variety of fields with a similar pedagogic function can be expected to benefit from this approach: these include museum education and curating, user-centred development of science exhibits as well as other educational materials based on language, on visual, or other semiotic systems.

Στόχος της παρούσας διατριβής είναι η ανάπτυξη μιας κοινής θεωρητικής γλώσσας και ενός αναλυτικού πλαισίου για την περιγραφή των εκπαιδευτικών πρακτικών, που βρίσκονται ενσωματωμένες στο σχεδιασμό, στα δομικά και λειτουργικά χαρακτηριστικά του επιστημονικού εκθέματος. Διερευνάται ο τρόπος με τον οποίο σημειωτικά συστήματα και τρόποι (modalities) χρησιμοποιούνται και συνδυάζονται για τη δημιουργία νοήματος στην μουσειακή πρακτική, μέσω του επιστημονικού εκθέματος. Το επιστημονικό έκθεμα θεωρείται ως σύνθετο «κείμενο», το οποίο εκφέρεται με μια ποικιλία εκφραστικών μέσων και κωδίκων. Η διάταξη του μουσειακού χώρου, ο εξοπλισμός, το ενημερωτικό υλικό που χρησιμοποιείται και, ειδικότερα, τα ίδια τα εκθέματα, μέσα από το πλαίσιο της κοινωνικής σημειωτικής αποκαλύπτουν μια πληθώρα «μηνυμάτων». Τα μηνύματα αυτά δεν αφορούν μόνον το εκθεσιακό περιεχόμενο, δηλαδή το θέμα που πραγματεύεται το έκθεμα. Πέραν από την «ορατή», ή «προφανή» επικοινωνιακή λειτουργία του εκθέματος, η οποία αφορά στην παρουσίαση επιστημονικών εννοιών και φαινομένων, αναδύονται θέματα όπως η σχέση και τα όρια που διαμορφώνονται μεταξύ επιστημονικής γνώσης και καθημερινής / βιωματικής γνώσης, οι συνθήκες επαφής εκθέματος – επισκέπτη και το είδος της παιδαγωγικής και επικοινωνιακής σχέσης που διαμορφώνεται μέσα από το λόγο των εκθεμάτων και των λοιπών παιδαγωγικών πρακτικών που εφαρμόζονται στο επιστημονικό μουσείο. Μέσα από το πλαίσιο ανάλυσης που συγκροτείται για την περιγραφή των παιδαγωγικών πρακτικών, τη μεθοδολογία και τα παραδείγματα εφαρμογών που παρουσιάζονται, η διατριβή εντάσσεται στην ευρύτερη προβληματική για το σχεδιασμό σύγχρονου παιδαγωγικού υλικού με εφαρμογή σε μαθησιακά περιβάλλοντα πέραν από την τυπική εκπαίδευση, όπως το επιστημονικό μουσείο.Προτείνονται μέθοδοι και τρόποι ανακατασκευής του παιδαγωγικού μηνύματος του επιστημονικού εκθέματος, προκειμένου να επιτευχθούν με μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα μαθησιακοί στόχοι. Οι επαγγελματίες των μουσείων θα μπορέσουν να υποστηρίξουν την ανάπτυξη αποτελεσματικών επιστημονικών εκθεμάτων, εκπαιδευτικού και λοιπού συνοδευτικού υλικού και συναφών στοιχείων με συμβολικό δυναμικό (φυλλάδια, επιγραφές, σχεδιασμός χώρου και εκθεμάτων κ.ο.κ.). Παράλληλα, οι επαγγελματίες της εκπαίδευσης, θα μπορέσουν να ανιχνεύσουν παιδαγωγικές πρακτικές, οι οποίες βρίσκονται ενσωματωμένες σε περιβάλλοντα μη-τυπικής εκπαίδευσης, να αναπτύξουν μια κριτική, αλλά και δημιουργική στάση απέναντι στα περιβάλλοντα αυτά, να αξιοποιήσουν με το βέλτιστο τρόπο τα επί μέρους στοιχεία τους και τις προσφερόμενες συνθήκες μάθησης και να αναπτύξουν περαιτέρω δικές τους εφαρμογές.