Ελλαδικοί προϊστορικοί πίθοι: αποθηκευτικά αγγεία στη νότια ηπειρωτική Ελλάδα

Abstract

The purpose of this study is to investigate every aspect of pithoi and large storage jars in southern mainland Greece, during the Bronze Age. The study of this particular ceramic shape goes as follows: 1. Creation of morphological and chronological sequences 2. Technology of manufacture 3. Parameters of consumption 4. Patterns of distribution 5. Social implications, in which the pithos is associated with economy and so constitutes a potential indicator of social power. Based on what is mentioned, the body of data was divided in each of the sub-periods of Early, Middle and Late Bronze Age, based on context. The analysis of the available sample has led to the creation of typologies, based on their shape and decoration accordingly, as an important first step on research procedure and a general reference tool. In order to study the aspects of pithoi, were used methods that refer equally to processual and post-processual archaeology, which include (apart from the archaeological data) a number of approaches such as clay-composition analysis, pot-firing technology, ethnography, analysis of economical and social patterns etc. The research has revealed some interesting remarks observations regarding dating and the shape’s evolution, despite certain obstacles emerging mainly from its longevity. Certain aspects were clarified regarding its construction techniques, clay performance, craft specialization and features of the final product. Regarding the consumption of pithoi, besides its expected applications (primary and secondary), there exist some special cases which -if nothing else- reveal its significance as an object. A pithos can be used as an indicator of social differentiation on two occasions: as a product of specialized labor and as an indicator of wealth and social display. An important factor in determining the function of surplus, is the distinction between personal and communal storage. Cases of financial centralization from the Early (e.g. “Corridor Houses”, “Rundbau”), Middle and Late Helladic period are being presented. In L.H. period, particular attention is given to the palatial system, whose function is being examined through the storage of surplus. The role which a pithos seems to have been playing in a society is complex and multidimensional. Apart from its obvious contribution on storage of various products, which constitutes its basic application, there seems to be underlined a more symbolical meaning to its use or even its simple presence in a cultural context.

Σκοπός της μελέτης είναι η διερεύνηση του συνόλου των εκφάνσεων των πίθων και μεγάλων αποθηκευτικών αγγείων στη νότια ηπειρωτική Ελλάδα κατά την Εποχή του Χαλκού και η ανάδειξη του σχήματος σε ό,τι αφορά στη μελέτη της εν λόγω περιόδου, ως εξής: 1. Δημιουργία ενός μορφολογικού και χρονολογικού πλαισίου 2. Κατασκευαστική τεχνολογία 3. Παράμετροι κατανάλωσης 4. Μοτίβα διακίνησης και 5. Κοινωνικά συμφραζόμενα, στα οποία το σχήμα σχετίζεται με την οικονομία και κατ’ επέκταση αποτελεί εν δυνάμει δείκτη ισχύος. Με βάση τα παραπάνω έγινε ένας διαχωρισμός που μελετά ξεχωριστά την κάθε έκφανση στην εκάστοτε υποπερίοδο της πρώιμης, μέσης και ύστερης Εποχής του Χαλκού, με βάση το εκάστοτε πολιτισμικό πλαίσιο. Η ανάλυση του συνόλου του διαθέσιμου δείγματος οδήγησε στη δημιουργία τυπολογιών, τόσο του σχήματος όσο και της διακόσμησης, ως σημαντική πρωταρχική διαδικασία της έρευνας και ως γενικότερο πλαίσιο αναφοράς. Για τη μελέτη του συνόλου των εκφάνσεων των πίθων, χρησιμοποιήθηκαν μέθοδοι που βασίζονται στη διαδικαστική και μεταδιαδικαστική αρχαιολογία και περιλαμβάνουν πέραν των αρχαιολογικών δεδομένων, ένα σύνολο προσεγγίσεων όπως αυτές που βασίζονται σε αναλυτικές μεθόδους που αφορούν στους πηλούς και την πυροτεχνολογία, παράλληλα με την εθνογραφία, την ανάλυση οικονομικών και κοινωνικών μοτίβων κ.λπ.. Η έρευνα οδήγησε στην παρατήρηση κάποιων μορφολογικών και χρονολογικών ακολουθιών, παρά τις ιδιαιτερότητες του σχήματος που λειτουργούν ανασταλτικά ως προς αυτή την κατεύθυνση όπως η μεγάλη διάρκεια ζωής. Δημιουργήθηκε ένα -επιπλέον- μέσο περιγραφής και αναφοράς (τυπολογίες) σε ότι αφορά στα μεγάλα αποθηκευτικά αγγεία της περιόδου. Αποσαφηνίστηκαν οι χρησιμοποιούμενες τεχνικές κατασκευής πίθων, το είδος της πρώτης ύλης, η συμπεριφορά αυτής κατά την όπτηση, η δυνατότητα ύπαρξης ειδίκευσης επί της όλης διαδικασίας, καθώς και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του τελικού προϊόντος. Σε ότι αφορά στην κατανάλωση πίθων, πέραν των αναμενόμενων εφαρμογών (πρωτεύουσες /δευτερεύουσες), υφίσταται ένα σημαντικό σύνολο ιδιαίτερων περιπτώσεων, οι οποίες αν μη τι άλλο αναδεικνύουν τη σημασία του σχήματος. Ως αντικείμενο ο πίθος, είναι σε θέση να χρησιμοποιηθεί ως δείκτης κοινωνικής διαφοροποίησης σε δύο τομείς: Ως προϊόν εξειδικευμένης εργασίας και ως φορέας πλούτου και κοινωνικής προβολής. Σημαντικό παράγοντα στον καθορισμό της λειτουργίας του πλεονάσματος αποτελεί η διάκριση ανάμεσα στην ατομική και τη συλλογικού χαρακτήρα αποθήκευση. Παρουσιάζονται περιπτώσεις οικονομικού συγκεντρωτισμού, οι οποίες περιλαμβάνουν την αποθήκευση πλεονάσματος κατά την Πρωτοελλαδική (π.χ. «Οικίες με διαδρόμους», «Κυκλικό κτήριο» της Τίρυνθας), τη Μεσοελλαδική και Υστεροελλαδική περίοδο, όπου εξετάζεται μεταξύ άλλων το ανακτορικό σύστημα διοίκησης μέσα από το πλεόνασμα και την αποθήκευση. Ο ρόλος που φαίνεται να έπαιζε ένας πίθος σε μια κοινωνία είναι σύνθετος και πολυδιάστατος. Πέραν από τον προφανή του ρόλο στην αποθήκευση προϊόντων, ο οποίος είναι κατά βάση χρηστικός, συχνά υποδηλώνεται παράλληλα ένας συμβολικός χαρακτήρας στη λειτουργία ή και απλή ακόμη παρουσία του πίθου σε ένα σύνολο.