Μηχανισμοί συμμετοχής, αλληλεπίδρασης και συνεργασίας σε ηλεκτρονικές κοινότητες μάθησης εκπαιδευτικών: ο ρόλος της δομής στην ανάπτυξη κοινότητας μάθησης

Abstract

On-line teacher communities constitute a popular and dynamic field in the context of e-Learning and teacher professional development at both levels, research and development and application in practice. Teachers' professional development needs are expected to be covered through peer interaction, knowledge and experience sharing, mutual influence and support as well as their collective efforts towards achieving common learning goals in participatory and social learning environments.The value of online learning communities in educational practice is widely recognised; In addition, there is a growing research interest about the design and deployment of on-line teacher communities in the context of social and connectivist learning and the emergent learning technologies. While Learning Management Systems (LMS) have been significantly evolved and they embody various communicative and collaborative tools, to establish a successful online learning community is not an easy or simple task. Literature suggests that there is a wide range of design, technological and implementation factors that determine an effective and sustainable teacher community.The present thesis proposes an integrated design and implementation framework to support and investigate on-line teacher communities. A pilot study was conducted with the aim a) to develop and finalise the methodological framework of the research and b) to optimize the various technological tools of the community platform in order to provide an integrated environment supporting teachers’ participation, interaction and collaboration (e-portfolio, blog, wiki and video conferencing tools were included). The results of the pilot study revealed important information about critical community indicators, such as participation and engagement, interaction, creativity and cohesion.In the main study, two on-line teacher communities with different organizational-functional characteristics, i.e. an open and a semi-structured one, were implemented and were investigated in order to explore the role of community structure. Data analysis was implemented by using three different methods and types of data: a) descriptive analysis of teachers’ individual contributions to the community platform, b) Social Network Analysis of teachers’ discussion postings topics, and c) analysis of participants’ interviews which revealed teachers’ views and perceptions of the community.The results revealed significant issues regarding the design and support of effective on-line teacher communities. The combination of multiple data sources and analysis methods provided new information about critical learning community factors, such as members’ participation, engagement, interaction and ties, community dynamics and development, community structure, community cohesion, teachers' roles within groups, power and influence of each member had in the community. Teachers’ interviews indicated that they were positive about their experience in the community with regards to their scientific and professional development. They also considered as the main difficulties the lack of a) collaboration culture among teachers, b) expressing their ideas and accepting criticism by peers, c) personal time, and d) motivation and commitment to contribute to the community activities.In addition, the thesis has shown that the community design parameters, such as dialogue and interaction, exchanging ideas, sharing experiences and educational materials were critical factors determining the sustainability of a teacher community. Teachers’ collaborative creation of educational material was also an important design feature. The analysis framework was effective towards depicting the community architecture and the roles undertaken by the members within the teacher communities. As far as the community structure it regards, the analysis of the community activities and teachers’ views and perceptions showed that the structured model was more suitable for the development of effective teacher communities. Teachers’ digital competence and efficiency was not a significant factor towards a successful on-line community. Finally, it appeared that teachers’ participation in an online learning community may result in significant changes to their attitudes, views and teaching practices.The thesis concludes with proposals for a) further investigation and research in the field of learning communities, and b) harnessing the model of online teacher communities in education and taking advantage of the existing human resources in order to enhance teachers’ professional development.

Οι Ηλεκτρονικές Κοινότητες Μάθησης Εκπαιδευτικών αποτελούν έναν πολύ δημοφιλή και δυναμικό τομέα στο πεδίο της ηλεκτρονικής μάθησης και σε αυτό της επαγγελματικής ανάπτυξης των εκπαιδευτικών, τόσο σε ερευνητικό επίπεδο όσο και στην εφαρμογή στην πράξη. Οι ανάγκες των εκπαιδευτικών για επιμόρφωση και υποστήριξη, ικανοποιούνται μέσω της αλληλεπίδρασης με τους συναδέλφους τους, της διαμοιραζόμενης γνώσης και εμπειρίας, της αμοιβαίας επίδρασης και υποστήριξης και της συλλογικής προσπάθειας, προκειμένου να πετύχουν κοινούς μαθησιακούς στόχους σε συμμετοχικά και κοινωνικά περιβάλλοντα μάθησης.Η αξία των Ηλεκτρονικών Κοινοτήτων Μάθησης στην εκπαιδευτική διαδικασία είναι ευρέως αναγνωρισμένη. Επιπρόσθετα, αυξάνεται το ερευνητικό ενδιαφέρον για τη σχεδίαση και τη λειτουργία τέτοιων κοινοτήτων, στο πλαίσιο της κοινωνικής και κονεκτιβιστικής μάθησης, αλλά και των αναδυόμενων μαθησιακών τεχνολογιών. Αν και τα σύγχρονα Συστήματα Διαχείρισης Μάθησης (ΣΔΜ) ως Διαδικτυακά εργαλεία έχουν εξελιχθεί σημαντικά και ενσωματώνουν εργαλεία επικοινωνίας και συνεργασίας, η δημιουργία μιας επιτυχημένης Ηλεκτρονικής Κοινότητας Μάθησης δεν είναι απλή ούτε εύκολη διαδικασία. Η βιβλιογραφία προτείνει μεγάλο πλήθος παραγόντων σχετικών με τις τεχνικές προδιαγραφές, τις τεχνολογικές υποδομές και την υλοποίηση της κοινότητας που καθορίζουν τη βιωσιμότητα και την αποτελεσματικότητά της.Η παρούσα διατριβή προτείνει ένα ολοκληρωμένο πλαίσιο σχεδιασμού, μελέτης και υλοποίησης Ηλεκτρονικών Κοινοτήτων Εκπαιδευτικών. Ο σχεδιασμός περιλάμβανε πιλοτική έρευνα, με στόχο α) την ανάπτυξη και τη διαμόρφωση του μεθοδολογικού πλαισίου της έρευνας και β) τη βελτιστοποίηση των διάφορων τεχνολογικών εργαλείων της τεχνολογικής πλατφόρμας υποστήριξης της κοινότητας, η οποία παρέχει ένα ολοκληρωμένο περιβάλλον για τη συμμετοχή, την αλληλεπίδραση και τη συνεργασία των εκπαιδευτικών (ΣΔΜ, e-portfolio, ιστολόγιο, wiki και τηλεδιάσκεψη). Τα αποτελέσματα της πιλοτικής έρευνας ανέδειξαν σημαντικές πληροφορίες σχετικά με κρίσιμους δείκτες κοινότητας, όπως η συμμετοχή και η δέσμευση, η αλληλεπίδραση, η δημιουργικότητα και η συνεκτικότητα.Στην κύρια έρευνα της διατριβής υλοποιήθηκαν δύο κοινότητες, μια Ανοικτή και μια Δομημένη, με σκοπό να διερευνηθεί, επιπρόσθετα, ο ρόλος του παράγοντα της δομής στην ανάπτυξη της Ηλεκτρονικής Κοινότητας Μάθησης. Η μεθοδολογία ανάλυσης ηλεκτρονικών κοινοτήτων μάθησης περιλάμβανε συνδυαστικά μεθόδους, όπως: α) περιγραφική ανάλυση των συνεισφορών των μελών στην τεχνολογική πλατφόρμα, β) ανάλυση των αλληλεπιδράσεων των μελών μέσω του μοντέλου Ανάλυσης Κοινωνικών Δικτύων και γ) ανάλυση των απόψεων και των αντιλήψεων των εκπαιδευτικών μέσω συνεντεύξεων.Τα αποτελέσματα ανέδειξαν σημαντικά θέματα σχεδιασμού και υποστήριξης ηλεκτρονικών κοινοτήτων μάθησης εκπαιδευτικών. Ο συνδυασμός πολλαπλών πηγών δεδομένων και μορφών ανάλυσης ανέδειξε νέες πληροφορίες, αναφορικά με κρίσιμους παράγοντες κοινότητας μάθησης, όπως συμμετοχή και εμπλοκή των μελών, αλληλεπίδραση και δεσμοί μελών, δυναμική και εξέλιξη κοινότητας, δομή κοινότητας, συνοχή ομάδων εκπαιδευτικών, ρόλοι εκπαιδευτικών μέσα στις ομάδες και στην κοινότητα, συνδέσεις των εκπαιδευτικών, ισχύς και επιρροή κάθε μέλους στην κοινότητα. Οι εκπαιδευτικοί που συμμετείχαν στις συνεντεύξεις αξιολόγησαν θετικά την εμπειρία τους στην κοινότητα σε σχέση με την επιστημονική και επαγγελματική τους ανάπτυξη. Επισήμαναν ως μεγαλύτερες δυσκολίες για την ανάπτυξη κοινότητας μάθησης την έλλειψη α) κουλτούρας συνεργασίας μεταξύ των μελών, β) αποδοχής κριτικής και έκθεσης στην ομάδα, γ) έλλειψη προσωπικού χρόνου και δ) κινήτρου και δέσμευσης για συμμετοχή στα δρώμενα. Επιπλέον, η έρευνα έδειξε ότι παράμετροι σχεδιασμού της κοινότητας, όπως η ενίσχυση του διαλόγου και της αλληλεπίδρασης, η ανταλλαγή ιδεών, εμπειριών και η διαμοίραση εκπαιδευτικού υλικού και εκπαιδευτικών σεναρίων, αποτελούν κρίσιμους παράγοντες που καθορίζουν τη βιωσιμότητα μιας κοινότητας εκπαιδευτικών. Ένα ακόμη σημαντικό χαρακτηριστικό του σχεδιασμού ήταν η συνεργατική δημιουργία εκπαιδευτικού υλικού από τα μέλη της κοινότητας. Το πλαίσιο ανάλυσης αποδείχτηκε αποτελεσματικό, ώστε να περιγράψει την αρχιτεκτονική της κοινότητας και τους ρόλους που αναλαμβάνουν τα μέλη μέσα από τη συμμετοχή τους. Όσον αφορά τον παράγοντα της δομής της κοινότητας, φάνηκε ότι το δομημένο μοντέλο είναι καταλληλότερο για τη διαμόρφωση αποτελεσματικών κοινοτήτων μάθησης εκπαιδευτικών, με βάση τα δρώμενα και τις απόψεις των ίδιων των εκπαιδευτικών. Ακόμη, έγινε εμφανές πως η ψηφιακή επάρκεια των συμμετεχόντων δεν αποτελεί σημαντικό παράγοντα ικανό να οδηγήσει στην επιτυχία μια ανοικτή κοινότητα. Τέλος, καταγράφηκε ότι η συμμετοχή εκπαιδευτικών σε μια ηλεκτρονική κοινότητα μάθησης μπορεί να προκαλέσει σημαντικές αλλαγές στις στάσεις, στις απόψεις και στις διδακτικές πρακτικές τους.Η διατριβή καταλήγει με τη διατύπωση προτάσεων για α) περαιτέρω μελέτη και έρευνα στο πεδίο των κοινοτήτων μάθησης και β) αξιοποίηση του μοντέλου των Ηλεκτρονικών Κοινοτήτων Μάθησης Εκπαιδευτικών, με στόχο την καλύτερη αξιοποίηση των ανθρώπινων πόρων στο εκπαιδευτικό σύστημα και την ενίσχυση-ανάπτυξη των εκπαιδευτικών της πράξης.