Η γυναικεία παρουσία στο εικονογραφικό πρόγραμμα του νάρθηκα των μεσοβυζαντινών ναών της Ελλάδας (843-1204): θεολογική θεώρηση

Abstract

In this essay we attempt to study the presence of the holy women in the narthex of the Middle Byzantine period churches of Greece (843-1204) and simultaneously study the position and role of women during this period. In the first chapter, we discuss the narthex as part of the Christian church and its functional use, as reflected on the written sources of the middle byzantine period. The chapter also focuses on the services which justify the position of female saints in this field. In the second chapter, the iconographic program of the narthex is considered, with special emphasis on the depictions of female saints. Next, the presence of female saints is justified based on the evidence collected from written sources and the monuments themselves. The fourth chapter outlines key characteristics of women’s life during the mid-Byzantine period. The study concludes with the results of our research. Finally, there are two indexes, one of persons, places and monuments and one iconographic and one appendix with the representations.

Το θέμα της παρούσας εργασίας αφορά στην ανίχνευση της παρουσίας των άγιων γυναικών στο εικονογραφικό πρόγραμμα του νάρθηκα των μεσοβυζαντινών ναών της Ελλάδας (843-1204) και στη θεολογική της θεώρηση, σε συσχετισμό με τη θέση και τον ρόλο της γυναίκας κατά την περίοδο αυτή. Η μελέτη διαρθρώνεται σε τέσσερα κεφάλαια. Στο πρώτο, παρουσιάζεται ο νάρθηκας ως τμήμα του χριστιανικού ναού και η λειτουργική χρήση του, όπως αυτή αποτυπώνεται στις γραπτές πηγές της εποχής. Στο ίδιο κεφάλαιο το ενδιαφέρον μας επικεντρώνεται και στις ακολουθίες εκείνες οι οποίες αιτιολογούν τρόπον τινά τη θέση των γυναικών αγίων στον χώρο αυτό. Ακολουθεί το δεύτερο κεφάλαιο με τη μελέτη των μνημείων που διασώζουν τον εντοίχιο διάκοσμο του νάρθηκα. Μελετήσαμε και περιγράψαμε με συντομία το εικονογραφικό πρόγραμμα του χώρου δίνοντας βαρύτητα στις απεικονίσεις των γυναικών αγίων. Στο τρίτο κεφάλαιο και με βάση το υλικό που συγκεντρώσαμε τόσο από τις γραπτές πηγές όσο και από τα ίδια τα μνημεία, επιχειρούμε να τεκμηριώσουμε την παρουσία των γυναικών αγίων. Στο τέταρτο κεφάλαιο αναφέρονται επιγραμματικά ορισμένες εκφάνσεις της ζωής της γυναίκας – ανώνυμης και επώνυμης – κατά τη μεσοβυζαντινή εποχή. Η μελέτη αυτή ολοκληρώνεται με το τελευταίο μέρος, όπου παρουσιάζονται τα συμπεράσματα της έρευνά μας, και ανακεφαλαιώνονται τα κεντρικά σημεία της. Για την αρτιότερη, τέλος, εμφάνισή της εργασίας θεωρήσαμε σκόπιμο να παραθέσουμε δύο ευρετήρια: ένα προσώπων, τόπων και μνημείων, και ένα εικονογραφικό. Η εργασία ολοκληρώνεται με το παράρτημα των σχετικών παραστάσεων.