Διάδραση ιδεών, συμβολών και πολιτισμών στη Νοτιοανατολική Μεσόγειο από τον 8ο -6ο αι. π.Χ.: υβριδικές και θηριομορφικές οντότητες αιγυπτιακής προέλευσης στον Αιγαιακό κόσμο

Abstract

This thesis attempts to investigate cultural contacts between Greece and Egypt in the 8th-6th century BC, by studying the interaction and diffusion of ideas and symbols of popular religious ideology and practice. The research focuses on deciphering the multidimensional significance of hybrid and theriomorphic, divine and demonic entities of Egyptian origin, depicted on imported artifacts and locally imitated objects. The figures on the objects are studied in regards to their geographical distribution, their relationship with the archaeological environment, their integration into the wider socio-political context of each region and the diverse network of direct or indirect commercial and cultural contacts of each site with Egypt. The synthesis of these data leads to the conclusion that certain elements of Egyptian theology and magic had penetrated the Greek cultic context, particularly in areas of Eastern Aegean. Moreover, the comparative study of specific Egyptian figures and Greek demonic entities indicates the impact of Egyptian iconography and symbolism in some cases, while it also enables the interpretation of conceptual differences in others. The exploration of the multi-leveled adaptation of Egyptian religious symbols within the Aegean suggests that the seeds for the spreading of Egyptian deities and religious ideas within the Greek cultural milieu, culminating in the religious syncretism of the Hellenistic period, were already evident in the Archaic period.

Η παρούσα διδακτορική διατριβή αποσκοπεί στη διερεύνηση και μελέτη των πολιτισμικών επαφών της Ελλάδας με την Αίγυπτο κατά 8ο -6ο αι. π. Χ., με κεντρικό σημείο αναφοράς τις αλληλεπιδράσεις και τη διάχυση μοτίβων και συμβόλων στο πολυεπίπεδο τομέα της θρησκευτικής ιδεολογίας και της λαϊκής λατρευτικής πρακτικής. Η μελέτη εστιάζει στην αποκρυπτογράφηση της πολυδιάστατης σημασίας υβριδικών και θηριομορφικών θεϊκών μορφών και δαιμονικών οντοτήτων αιγυπτιακής προέλευσης, οι οποίες αποτυπώνονται σε εισηγμένα τέχνεργα και σε επιτόπιες απομιμήσεις. Τα αντικείμενα και οι αναπαριστώμενες μορφές μελετώνται με βάση τη γεωγραφική τους κατανομή, τη σχέση τους με το αρχαιολογικό περιβάλλον, την ενσωμάτωση τους στο ευρύτερο κοινωνικοπολιτικό πλαίσιο της εκάστοτε περιοχής και στο πολύμορφο πλέγμα των άμεσων ή έμμεσων εμπορικών και πολιτισμικών επαφών της κάθε θέσης με την Αίγυπτο. Η σύνθεση αυτών των δεδομένων οδήγησε στο συμπέρασμα ότι συγκεκριμένα στοιχεία της αιγυπτιακής θεολογίας και μαγείας είχαν εισχωρήσει στο ελληνικό λατρευτικό πλαίσιο, ιδιαίτερα σε περιοχές του Ανατολικού Αιγαίου. Επιπλέον, η συγκριτική μελέτη που επιχειρήθηκε ανάμεσα σε συγκεκριμένες αιγυπτιακές μορφές και δαιμονικές υποστάσεις του ελληνικού κόσμου επέτρεψε την ανίχνευση αιγυπτιακών επιδράσεων εικονογραφικού και συμβολικού χαρακτήρα στη διαμόρφωση εγχώριων μορφών, αλλά και την ερμηνεία συγκεκριμένων εννοιολογικών αποκλίσεων. Η διερεύνηση της πολυδιάστατης προσαρμογής αιγυπτιακών συμβόλων θρησκευτικού χαρακτήρα στο λατρευτικό πλαίσιο του Αιγαίου ενισχύει ουσιαστικά την υπόθεση ότι τα πρώτα- αχνά- σπέρματα για τη διάδοση και πρόσμειξη των αιγυπτιακών θεοτήτων στο ελληνικό θρησκευτικό περιβάλλον, η οποία θα κορυφωθεί στο θρησκευτικό συγκρητισμό της Ελληνιστικής περιόδου, ενυπάρχουν ήδη στην Αρχαϊκή εποχή.