Υγρά κέλευθα: πλοία και ρότες στην ομηρική εποχή

Abstract

The subject of this dissertation is the conditions of navigation and the expression of nautical experience in Greek societies between the middle of the 9th and the end of 6th centuries B.C. The base of the research is the Homeric epic. The main tools of research were archaeological and literary data from this era; also, we used relevant complementary evidence from earlier and subsequent ages. From time to time it was necessary to use the informatory context of non-Greek societies, in order to enlighten some obscure points and construct the big picture of our subject. At first, we discuss the construction of a ship, using literary sources (mainly, the account of raft building, in the second book of Odyssey), archaic ship relics and ship images or clay models. In the second chapter, we discuss the Homeric nautical vocabulary: words for the shape, the form, the construction of a ship, the sailing, the rowing, the rudder, the rigging and the harborage. The natural environment is the subject of the third chapter; weather, sea currents, coastlines, visibility from the sea and in the sea; besides, we tried to figure out the navigation strategies of Homeric era sailors in this environment and in these conditions. Consequently, we attempted to discern and understand the motives of a sailor to follow a sea route and we try to describe some of these routes. In the fifth chapter, we discuss the main reasons of sea venturing in Homeric era. Finally, we tried to look into the links between Odysseus and Ithaca, as well as the place of Ithaca in Greek nautical cosmos.

παρούσα εργασία έχει ως θέμα τις συνθήκες ναυσιπλοΐας και την έκφραση του ναυτικού βιώματος στις ελληνικές περιοχές κατά την περίοδο μεταξύ των μέσων του 9ου και του τέλους του 6ου αιώνα π.Χ. Η βάση εκκίνησης της έρευνας ήταν τα ομηρικά έπη, ενώ για την επεξεργασία του θέματος χρησιμοποιήθηκαν αρχαιολογικά και γραμματειακά δεδομένα προερχόμενα από τη συγκεκριμένη εποχή, αλλά και στοιχεία σχετικά με το θέμα προερχόμενα από προγενέστερες ή μεταγενέστερες εποχές. Επίσης συχνά έπρεπε να ανατρέξουμε σε πληροφορίες προερχόμενες από περιοχές εκτός του ελληνικού κόσμου, ώστε να μπορέσουμε να σχηματίσουμε την αναγκαία γενική εικόνα εντός της οποίας έγινε η πραγματεία του θέματος. Αρχικά, εξετάζονται τα ναυπηγικά δεδομένα, με βάση γραμματειακές πηγές (κυρίως, την περιγραφή του τρόπου ναυπήγησης της σχεδίας του Οδυσσέα), πρωτογενή ευρήματα (ναυάγια) και απεικονίσεις ή ομοιώματα καραβιών. Στο δεύτερο κεφάλαιο εξετάζεται το ομηρικό λεξιλόγιο για τα καράβια: λέξεις για τη μορφή, το σχήμα, τα δομικά στοιχεία, την πλεύση με κουπιά και με πανί, τα συστήματα διεύθυνσης, τον κατάπλου, ώστε να σχηματίσουμε μια όσο το δυνατόν λεπτομερή εικόνα για τα πλοία της Ιλιάδας και της Οδύσσειας. Στο τρίτο κεφάλαιο, η έρευνα εστιάζει στο το φυσικό περιβάλλον εντός του οποίου έπλεαν τα καράβια της ομηρικής εποχής: καιροί, ρεύματα, μορφολογία των ακτών, ορατότητα• επιπλέον, θα εξετάσουμε τις στρατηγικές πλεύσης που καθορίζονταν από το φυσικό περιβάλλον. Στο τέταρτο κεφάλαιο προσπαθούμε να διακρίνουμε τα κίνητρα που οδηγούσαν τους ναυτικούς στην επιλογή της μίας ή της άλλης διαδρομής, καθώς και να εξετάσουμε κάποιες βασικές ρότες. Στο πέμπτο κεφάλαιο διερευνώνται οι γενικότερες αιτίες που οδηγούσαν τους ανθρώπους της ομηρικής εποχής στο θαλάσσιο ταξίδι. Τέλος, στο έκτο κεφάλαιο, και μέσα στο πλαίσιο του θαλάσσιου ταξιδιού, εξετάζονται είναι οι σχέσεις που συνδέουν τον Οδυσσέα με την Ιθάκη, καθώς και η θέση της Ιθάκης στην αντίληψη των ναυτικών της αρχαιότητας.