Η πορεία του επιστημονικού κλάδου της Παιδαγωγικής προς την αυτονόμηση και οι διαδικασίες εδραίωσής του στο ακαδημαϊκό πεδίο: το παράδειγμα του Πανεπιστημίου Αθηνών

Abstract

The dissertation hereby is a work which follows the events concerning the emergence of Pedagogics and attempts made for it to be established into the academic community particularity into “Athens University”, the unique institute of higher education in Greece of the late 19th century.The subject of this study is the teaching procedures of pedagogics in the University of Athens since the decade of 1870(academic Year 1876-77) until 1967-1968 and aims at the comprehension of the main factors that enhanced the appearance and development of the above science through the analysis of the practices adopted by the academics who took action. This work of writing is based on the study of the scientific currents which were embraced and followed by the professors in the faculty of Pedagogics in the University of Athens as well as the certain grounds held upon matters of the educational policy which ultimately determined the “fate” of the Greek State at those historical times. It is also conducted on the “position” which the new science was expected to cover in the “bosom” of the organized studies frame of that time along with the impact of both traditional and evolutional currents in the academic environment mentioned above.It is also an attempt to compare the teaching of Pedagogics in our country with the rest of European countries during the same time span and consider the pressures exerted on the new field, both by the authorities and by professional teams that expected it to contribute to the achievement of their own pursuits and objectives. Finally, it is an investigation of the presence and function of Pedagogy and pedagogues in the wider public Sector.This thesis is based on the study of public records, most of which are found in the “Historical Archives of the National Kapodistrιan University of Athens”. We processed the elements collected by our empirical observation, combining the interpretative Approach with methods and speculations drawn from the field of Social Sciences. We looked for explanations of the “reasons” and “results” and we tried to understand and explain the actions, the views and the attitudes of those who played an initial role concerning the emergence of Pedagogy in Greece, as well as to recreate the “climate” of those past times by inserting the events being studied here and the people involved, as much in the “dialectic” way, as possible.Pedagogics was established in the Institute of the University of Athens at the end of the 19th Century, in order to enhance the materialization of an ambitious political plan : The development and broadening of a bourgeois Greek Nation- State. The science evolves, straight from the beginning, under the pressure of an attempt to be fully adapted in the needs of the political, social and professional risks as well as the requirements of the academic community on the one hand, and its seeking of identification and autonomy, on the other. Its narrow relationship with all the above mentioned factors resulted in cautiousness on part of the academic community to attribute the formal legibility required for its establishment in the scientific world.

Η διατριβή μας παρακολουθεί τις προσπάθειες ανάδυσης της επιστήμης της Παιδαγωγικής στην Ελλάδα και εγκαθίδρυσης της στον ακαδημαϊκό χώρο του Πανεπιστήμιου Αθηνών, που ήταν και το μοναδικό ανώτατο ίδρυμα της χώρας στα τέλη του 19ο αιώνα. Αντικείμενο της αποτελεί η διδασκαλία των Παιδαγωγικών μαθημάτων στο Πανεπιστήμιο Αθηνών από τη δεκαετία του 1870 (ακαδ. έτος 1876-77), έως και το 1967-1968 . Η μελέτη μας στοχεύει στην κατανόηση των βασικών παραγόντων που ώθησαν στην εμφάνιση και στη συνέχεια στην ανάπτυξη του συγκεκριμένου επιστημονικού κλάδου μέσα από την ανάλυση των πρακτικών των δρώντων υποκειμένων στο ακαδημαϊκό κυρίως πλαίσιο. Μελετήσαμε τα επιστημονικά ρεύματα που ενστερνίστηκαν και ακολούθησαν οι καθηγητές από την έδρα της Παιδαγωγικής του Πανεπιστημίου Αθηνών καθώς και τις θέσεις που υποστήριξαν σε θέματα εκπαιδευτικής πολιτικής κατά τη διάρκεια ιστορικών περιόδων που καθόρισαν την τύχη του ελληνικού κράτους. Διερευνήσαμε τη θέση που επιφυλάχθηκε στη νέα επιστήμη εντός του οργανωμένου πλαισίου σπουδών καθώς και τις επιδράσεις που δέχθηκε από την παράδοση και την εξέλιξη του συγκεκριμένου πανεπιστημιακού πλαισίου.Συγκρίναμε τη διδασκαλία της Παιδαγωγικής στην χώρα μας με τη διδασκαλία στο ευρωπαϊκό παράλληλο και μελετήσαμε τις πιέσεις που ασκήθηκαν στη νέα επιστήμη τόσο από την διοίκηση όσο και από τους επαγγελματικούς χώρους που προσδοκούσαν από αυτήν να συμβάλλει στην υλοποίηση των επιδιώξεων τους. Τέλος μελετήσαμε την παρουσία και λειτουργία της Παιδαγωγικής και των παιδαγωγών στο ευρύτερο δημόσιο πεδίο.Η διατριβή μας στηρίχθηκε στην μελέτη εκτεταμένου αρχειακού υλικού, το οποίο στο μεγαλύτερο μέρος του απόκειται στο Ιστορικό Αρχείο του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Επεξεργαστήκαμε τα στοιχεία που συλλέξαμε από την εμπειρική μας έρευνα συνδυάζοντας την ερμηνευτική προσέγγιση με μεθόδους και προβληματισμούς από το χώρο των κοινωνικών επιστημών. Αναζητήσαμε αιτιακές εξηγήσεις, κατά το σχήμα αίτιο- αιτιατό όπου αυτό ήταν δυνατό, αλλά επίσης προσπαθήσαμε να κατανοήσουμε και να ερμηνεύσουμε πράξεις, θέσεις και συμπεριφορές όσων πρωταγωνίστησαν στην ανάδυση της επιστημονικής Παιδαγωγικής στη χώρα καθώς και να αναπλάσουμε το κλίμα μιας εποχής εντάσσοντας τα γεγονότα που μελετάμε και τους πρωταγωνιστές τους σε αυτό. Η προσπάθειά μας αφορούσε έναν όσο το δυνατόν πιο διαλεκτικό συνδυασμό της κατανοητικής και της ερμηνευτικής διαδικασίας ανάλυσης των αρχειακών τεκμηρίων. Η Παιδαγωγική εγκαθιδρύεται εντός του Πανεπιστημίου Αθηνών, στο τέλος του 19ου αιώνα για να συμβάλλει στην υλοποίηση ενός φιλόδοξου πολιτικού σχεδίου: την ανάπτυξη και διεύρυνση ενός αστικού ελληνικού έθνους- κράτους. Αναπτύσσεται ευθύς εξ’ αρχής υπό την πίεση μιας προσπάθειας προσαρμογής στις ανάγκες της πολιτικής, κοινωνικής και ακαδημαϊκής πραγματικότητας από τη μία μεριά και της αναζήτησης επιστημονικής αναγνώρισης ως ενός αυτόνομου επιστημονικού κλάδου από την άλλη. Η στενή σύνδεσή της με πολιτικά κοινωνικά και επαγγελματικά διακυβεύματα είχε ως αποτέλεσμα η ακαδημαϊκή κοινότητα να την αντιμετωπίσει με επιφύλαξη και να δυσκολευτεί να αποκτήσει μια πραγματική επιστημονική νομιμότητα.