Γιώργος Σισιλιάνος: ζωή και έργο

Abstract

Giorgos Sisilianos (Yorgos Sicilianos) (1920-2005) is one of the leading modernist composers in Greece. The aim of this dissertation is twofold. Firstly, to present a documented biography, based on extensive archival research. This includes Sisilianos’s origins and family, his studies and his personal life, as well as his activities in the public musical life. Secondly, to provide a comprehensive presentation of the composer’s creative work, focusing mainly on issues of analysis, performance and reception, as well as on the ideological and aesthetic premises that shaped his essentially modernist attitude. In addition, both his Life and his Work are situated within the Greek and international historical and cultural context. Three works of the middle period of his work are analyzed thoroughly: a) the Concerto for Orchestra, opus 12 (1954) (analysis of the 1st and 3rd movements), the first work in which Sisilianos uses the twelve tone method and the work that established him as a young modernist composer, b) the Fourth Quartet, opus 28 (1967) in which Sisilianos’s inclination for precompositional planning and the use of serial techniques reached its peak, c) Etudes Compositionnelles, opus 32 (1974) in which the serial organization of the material coexists with ‘freer’ techniques (indeterminacy, prepared piano, use of borrowed material). The analysis of those three works aims at presenting the influence of the corresponding techniques on Sisilianos’s work and at illustrating how they were incorporated into his work. Also, almost all the other works are discussed placing the emphasis on a case-by-case basis to the conditions under which they were composed, to the technique or the expressive content and to issues of performance and reception. Especially as far as the reception is concerned, a large number of critical notes have been used –a lot of which are quoted verbatim– in order to present the milieu of the composer and the different, often opposing tendencies that formed it. Sisilianos’s musical identity has been largely shaped under the influence of the postwar avant-garde combined with his effort to define the national element in his music. Greekness is to be found firstly and for a short period in his aim to renew the –then dominant– Greek National School and secondly in his enduring interest in Greek ancient texts that went in parallel with his attempt to create a field within which he could simultaneously draw upon Greek antiquity and modernism. The aesthetic and ideological aspects of this journey that was defined by Sisilianos’s need to express personal feelings and thoughts, by a constant dialogue (or confrontation) with the western art music tradition and by the quest for a national identity, always seen in the context of the international musical community, are made obvious in the composer’s theoretical texts that are also used in this dissertation. In addition the dissertation includes the complete chronological and analytical Catalogue of Works of Sisilianos and is completed with an extensive list of sources that can be a valuable tool for future research.

Ο Γιώργος Σισιλιάνος (1920-2005) είναι ένας από τους σημαντικότερους εκπροσώπους του ελληνικού μουσικού μοντερνισμού. Η παρούσα διατριβή επικεντρώνεται σε δύο βασικούς στόχους. Πρώτον, τεκμηριωμένη βιογράφηση του συνθέτη, η οποία βασίζεται σε εκτεταμένη αρχειακή έρευνα και περιλαμβάνει την οικογενειακή του καταγωγή, τις σπουδές του, την προσωπική του ζωή και τη δράση του στον χώρο της δημόσιας μουσικής ζωής. Δεύτερον, ολοκληρωμένη παρουσίαση του έργου του συνθέτη που εστιάζει στην ανάλυση, την εκτέλεση και την πρόσληψη, καθώς και τις ιδεολογικές και αισθητικές παραδοχές που διαμόρφωσαν την, κατεξοχήν μοντερνιστική, στάση του. Επίσης, επιχειρείται η τοποθέτηση της ζωής, της δράσης και του έργου του συνθέτη στο ελληνικό και διεθνές ιστορικό και πολιτισμικό πλαίσιο. Τρία έργα από τη μεσαία δημιουργική περίοδο του Σισιλιάνου αναλύονται ενδελεχώς: α) το Κοντσέρτο για Ορχήστρα, έργο 12 (1954) (ανάλυση του 1ου και του 3ου μέρους), το πρώτο έργο στο οποίο χρησιμοποίησε τη δωδεκάφθογγη μέθοδο και το έργο με το οποίο καθιερώθηκε ως ένας νέος μοντερνιστής συνθέτης, β) το Τέταρτο Κουαρτέτο, έργο 28 (1967) στο οποίο κορυφώνεται η τάση του συνθέτη για εκτεταμένο προσυνθετικό σχεδιασμό και χρήση σειραϊκών τεχνικών, γ) οι Etudes Compositionnelles, έργο 32 (1974) στις οποίες συνυπάρχουν η σειραϊκή οργάνωση του υλικού με πιο ‘ελεύθερες’ τεχνικές (προετοιμασμένο πιάνο, απροσδιοριστία, χρήση δάνειου υλικού, κ.ά.). Η επιλογή των έργων έγινε με βάση τις τρεις αντίστοιχες τεχνικές που προέρχονται από τον μουσικό μοντερνισμό και με στόχο να καταδειχθούν οι βασικες επιρροές που δέχθηκε ο συνθέτης καθώς και ο τρόπος με τον οποίο τις ενσωμάτωσε στο έργο του. Εκτός απο τις τρεις διεξοδικές αναλύσεις, γίνεται αναφορά σχεδόν σε όλα τα έργα του συνθέτη και δίνεται κατά περίπτωση έμφαση στις συνθήκες κάτω από τις οποίες έγινε η σύνθεσή τους, στην τεχνική που έχει χρησιμοποιηθεί, σε θέματα εκφραστικού περιεχομένου και σε ζητήματα εκτέλεσης και πρόσληψης. Ειδικά σε ό,τι αφορά το ζήτημα της πρόσληψης έχει χρησιμοποιηθεί μεγάλος αριθμός μουσικοκριτικών σημειωμάτων –πολλά παρατίθενται αυτούσια– τα οποία συμβάλλουν στη σκιαγράφηση των διαφορετικών, συχνά αντίπαλων τάσεων που διαμόρφωσαν το περιβάλλον του συνθέτη. Η μουσική ταυτότητα του Σισιλιάνου διαμορφώθηκε σε μεγάλο βαθμό από τις επιρροές που δέχθηκε από τα σύγχρονα μουσικά ρεύματα έστω και αν δεν ακολούθησε δογματικά κανένα σπό αυτά και από την προσπάθειά του να προσδιορίσει το ελληνικό στοιχείο στο έργο του. Η ‘ελληνικότητα’ στο έργο του ανιχνεύεται κατ’ αρχάς στην προσέγγιση, με την πρόθεση της ριζικής ανανέωσης, της Εθνικής Σχολής και στη συνέχεια στην ενασχόλησή του με την αρχαία ελληνική γραμματεία, η οποία συνδέθηκε με τις δια βίου αναζητήσεις του και με την προσπάθειά του να δημιουργήσει ένα πεδίο συνάντησης του μουσικού μοντερνισμού και της ελληνικής αρχαιότητας. Οι αισθητικές και ιδεολογικές πτυχές της πορείας αυτής, που καθορίστηκε από την ανάγκη για προσωπική έκφραση, από τη συνεχή ‘αναμέτρηση’ με τη δυτική παράδοση και την αναζήτηση της εθνικής ταυτότητας, πάντα όμως τοποθετούμενης στο πλαίσιο της διεθνούς μουσικής κοινότητας, ‘φυσικού’ χώρου του Σισιλιάνου, γίνονται φανερές στα θεωρητικά κείμενα του συνθέτη, που έχουν χρησιμοποιηθεί στην παρούσα διατριβή. Ακόμα, η διατριβή περιλαμβάνει τον πλήρη αναλυτικό χρονολογικό Κατάλογο Έργων του συνθέτη και συμπληρώνεται από μια εκτενή δημοσίευση πηγών που μπορεί να αποτελέσει χρήσιμο εργαλείο έρευνας για τους επόμενους μελετητές.