Ενδοκοινοτική οργάνωση και οικονομία των αστικών θέσεων της Κρήτης κατά τη νεοανακτορική περίοδο: το παράδειγμα της εγκατάστασης της Κάτω Ζάκρου: προσέγγιση του θέματος στη βάση των υλικών καταλοίπων

Abstract

The purpose of this thesis is to identify the basic principles of structure and organisation in the new palatial settlement of Kato Zakros and, through this, to study the intra-organisation of urban sites in Late Minoan I Crete. The main objective of this work, initially, was both the synthetic and full presentation of the excavation data from the settlement of Kato Zakros, secondly, the detection of the basic planning principles, as well as the principles of structure and organisation of each individual architectural unit. A further aim was to extract some basic conclusions about the 'zakrian household', notably in history and composition, but also the incorporation of the town form in the urban new palatial environment, as it is known today mainly from the archaeological data of eastern Crete. The methodology used in this approach was borrowed either from specific fields of archaeology (for example, ‘distribution maps’ were used) or from other anthropological or exact sciences (for example, spatial analysis methods were applied). A residential model is proposed for Kato Zakros, according to which this palatial settlement seems to endorses the basic principles applied to other new palatial sites. Any peculiarity found in the urban planning of Kato Zakros can be explained both by the limited available space and from the integration of the palatial building in an already existing urban environment, in close proximity and relationship with the settlement. The special relations identified between Zakros and Knossos are discussed separately, as well as the potential political-economic control and / or ideological influence exercised by Knossos on the others new palatial centers. In conclusion, some of the already formulated, scientific views on the social, economic, political, and historical development of East Crete are considered here, to show that the reaction of Kato Zakros to the new and special social and economic conditions of the end of the Late Minoan IB phase connote the existence of a systematic organisation and planning, the source of which must have been a strong central authority and an organised power system, which seems to have managed to maintain control until the final destruction of the site.

Αντικείμενο αυτής της διατριβής αποτελεί ο προσδιορισμός των βασικών αρχών δομής και οργάνωσης της νεοανακτορικής εγκατάστασης της Κάτω Ζάκρου και, μέσω αυτού, η μελέτη της ενδοκοινοτικής οργάνωσης των αστικών θέσεων της Κρήτης κατά την τελευταία φάση της Υστερομινωικής Ι περιόδου. Βασικός στόχος της εργασίας, σε πρώτη φάση, υπήρξε αφενός η συνθετική και πλήρης παρουσίαση των ανασκαφικών δεδομένων από τον οικισμό της Κάτω Ζάκρου, αφετέρου η ανίχνευση των βασικών πολεοδομικών αρχών του, καθώς και των αρχών δομής και οργάνωσης των επιμέρους αρχιτεκτονικών ενοτήτων που τον απαρτίζουν. Ως επιπλέον στόχος ορίστηκε η εξαγωγή κάποιων βασικών συμπερασμάτων σχετικά με το ‘ζακρίτικο νοικοκυριό’, κυρίως όσον αφορά στην ιστορία και τη σύνθεσή του, αλλά και η ένταξη της εικόνας που παρουσιάζει ο οικισμός ως σύνολο στο αστικό περιβάλλον της Νεοανακτορικής περιόδου, όπως αυτό είναι γνωστό σήμερα κυρίως από τα αρχαιολογικά δεδομένα της ανατολικής Κρήτης. Στην προσέγγιση του θέματος χρησιμοποιήθηκαν μέθοδοι δανεισμένες τόσο από ειδικά πεδία της αρχαιολογίας (οικιστική αρχαιολογία και αρχαιολογία του χώρου), όπως η κατάρτιση ‘χαρτών κατανομής’, όσο και από άλλες επιστήμες ανθρωπολογικου ή και θετικού χαρακτήρα, όπως η χρήση παραλλήλων στην ερμηνεία των δεδομένων και η εφαρμογή μεθόδων χωρικής ανάλυσης. Η εργασία καταλήγει στην πρόταση ενός οικιστικού μοντέλου για την Κάτω Ζάκρο, σύμφωνα με το οποίο η συγκεκριμένη ανακτορική εγκατάσταση φαίνεται να ακολούθησε, κατ’ αρχήν, τις βασικές αρχές οργάνωσης που εφαρμόστηκαν και στους άλλους αστικούς οικισμούς της Νεοανακατορικής περιόδου. Η όποια ιδιαιτερότητα διαπιστώνεται ως προς τον πολεοδομικό σχεδιασμό της θέσης αποδίδεται αφενός στον περιορισμένο και προκαθορισμένο χώρο δράσης των κατοίκων, αφετέρου στην εκ των υστέρων ένταξη του ανακτόρου σε ένα ήδη υπάρχον αστικό περιβάλλον, σε άμεση γειτνίαση και σχέση με τον οικισμό. Ξεχωριστά συζητούνται οι ιδιαίτερες σχέσεις που εντοπίζονται μεταξύ Ζάκρου και Κνωσού, καθώς και ο πιθανός πολιτικο-οικονομικός έλεγχος ή/ και η ιδεολογική επιρροή που η τελευταία ασκούσε στα νεοανακτορικά κέντρα της εποχής. Καταληκτικά, σε ερμηνευτικό επίπεδο, εξετάζονται κάποιες από τις ήδη διατυπωμένες, επιστημονικές απόψεις σχετικά με την κοινωνική, οικονομική, πολιτική, αλλά και ιστορική ανάπτυξη της ευρύτερης περιοχής, και καταδεικνύεται ότι η Κάτω Ζάκρος, αν και φαίνεται ότι κλήθηκε να αντιμετωπίσει νέες και ειδικές κοινωνικο-οικονομικές συνθήκες στο τέλος της Υστερομινωικης ΙΒ φάσης, η αντίδρασή της σε αυτές υποδηλώνει, μάλλον, την ύπαρξη μίας συστηματικής οργάνωσης και ενός σχεδιασμού που ως πηγή πρέπει να είχαν μία ισχυρή κεντρική διοίκηση και ένα οργανωμένο σύστημα εξουσίας, το οποίο φαίνεται ότι κατάφερε να διατηρήσει τον έλεγχο μέχρι και την τελική καταστροφή.