Στάσεις μαθητών/μαθητριών απέναντι στο περιβάλλον και τα περιβαλλοντικά προβλήματα μέσα από τη συμμετοχή τους σε προγράμματα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης στο σχολείο

Abstract

Environmental problems (E.P) either global or local are big, complex and mainly linked to human activity. They have an economic and political background while they bear a social dimension. Environmental Education (EE) around the world and in Greece may become a barrier against the expansion and the spreading of this "cheap" life created through environmental degradation. Its main goal is to train knowledgeable, caring citizens who will protect the environment.Knowing the EP and environmentally friendly attitudes are elements linked to an environmentally responsible behavior. These skills can be acquired through participation in Environmental Education Programs (EEP). It is crucial that these skills are acquired early, at a young age, as for example at the elementary school age. Moreover, it is important that participation in EEPs lasts as long as possible, since this way, the environmental friendly attitude is enhanced. All the above strengthen and increase the possibility to establish a new environmental ethos. The methodology tools used for the implementation of Environmental Education Programs (EEP) are of decisive. The personal attitude and relation of the teachers to the Environmental Education is of great importance, since it provides the opportunity, at the extent this is possible, to implement its goals and objectives.This thesis aims to explore the attitudes formed by the children vis-a-vis to the environment and the environmental problems, through the attendance of environmental education programs for at least three years, at school.In the framework of this research, an effort was made to demonstrate whether the children had positive attitudes or not towards the environment and also what are the conditions, on one hand to maintain these attitudes and on the other to transform them into behavior. The educational process, through which the EE was implemented and where children participated was also explored, in a way to demonstrate the weaknesses but also the positive features of this approach. The EEP's evaluation is of utmost importance, since it is very useful for the teacher.So, a vital question concerning the main objective of EE, was asked. It was examined whether the environmental education, under its current form and the way it is applied in the process of education in our country, succeeds to form or to differentiate the children's attitudes as regards the environment et the problems related to it, towards an environmentally responsible behavior, towards responsible consideration of these problems and towards the understanding that it is necessary to become active at a personal or collective level in order to deal with these problems.One original element of this research is the analysis of the relation and the connection between the data concerning the knowledge of children on the environment and the EP, their attitudes and their self-declared behaviors, based on the facts of the educational intervention, i.e. the applied methodology during the implementation of EEP and the general culture and point of view of teachers as regards the EE. It should also be highlighted that the pupils of this research have been working in EEPs for at least 3 years.For this reason, the research develops around two axes. The first axis explores the pupils' perceptions on their participation in EEPs and their relation to them, while the second axis concerns the perceptions of teachers on environmental education and its application in the educational practice.The methodology approach of the research was defined in this direction. The research method used was the follow up or follow through method, or the ex post facto research. The research technique used was the methodological triangulation.The scope of research was defined, as regards the features of the EE programs in which participated the children and the teachers, in other words all the methodology tools by which the EEP were implemented, their content and the relation of pupils and teachers to those. The pupils and teachers were chosen. There were 53 pupils (30 girls and 23 boys) who had at least three years experience in the elaboration of environmental education programs and were studying respectively in four public primary schools of the Kavala prefecture. As regards the teachers, the research concerned eight teachers (5 female and 3 male), who had implemented the EEPs jointly with the pupils here above. Then, the above-mentioned questions were explored. For this reason a series of questions was developed. Additionally, two stories were created in order to be discussed with the pupils. The stories were about the description of environmental problems and the different attitudes and behaviors of their main characters. All this constituted the content of semi-structured interviews, conducted with the pupils and the teachers, in the framework of the free discussion and communication. In order to process the data of this research it was chosen to perform a quantitative and qualitative analysis. From the research results, it is concluded that the teachers: Apply the EE believing in its radical role. Implement EEPs, whose topics do not always meet the goals of education for sustainability. Connect the school to modern technologies. Chose in an almost balanced way the general target categories, i.e consciousness and awareness, environmental knowledge, attitudes, skills and participation, emphasizing however on the cognitive goals. They try, successfully, to implement partnership processes. The basic axis of the pedagogical methods and teaching techniques used, lies on the project method, without however, always entering its experiential character. They use the environmental topics studying methods in various ways, in outdoor activities, with consistency and great frequency. However, the opposite is the case with the clarification and value analysis methods, which are barely used. The problem solving method used by a teacher also falls in the same category. They present teacher-centered features and a mainly human-centered approach towards the environment.The pupils' sayings demonstrate that they have been clearly and intensively influenced by their teachers. They also reveal the close relationship they have with them. They seem coordinated and close to their teachers, expressing acceptance towards them. Among pupils and teachers there is a convergence regarding the implemented EEPs description, while emerges a common interpretation and evaluation thereof. The teachers' mood to provide a joyful and liberated atmosphere is depicted in the pupils' words.The pupils seem to express their concern and interest for the environment and the EP. The former are frequently transformed in domestic management actions, or in persuasion and political actions. In some cases their pro-environmental attitudes become weaker with time. Their pro-environmental actions are often single-dimensioned and apolitical (basically waste collection). They express a human-centered approach, just like their teachers. Most of them seem optimistic on the future of the earth.Generally, the children demonstrate positive attitudes and empathy towards the environment. This fact creates a perspective for them to become active citizens, who will act to the benefit of the environment.

Τα περιβαλλοντικά προβλήματα (Π.Π.), παγκόσμια και τοπικά, είναι μεγάλα, πολύπλοκα και συνδέονται κυρίως με τις ανθρώπινες δραστηριότητες. Έχουν οικονομικο-πολιτικό υπόβαθρο και κοινωνική διάσταση. Η περιβαλλοντική εκπαίδευση (Π.Ε.) στον κόσμο αλλά και στην Ελλάδα μπορεί να αποτελέσει ανάχωμα απέναντι στην εξάπλωση και επέκταση της «φτηνής» ζωής που δημιουργείται από την υποβάθμιση του περιβάλλοντος καθώς, κεντρικός της σκοπός είναι η δημιουργία πολιτών που γνωρίζουν, νοιάζονται και προστατεύουν το περιβάλλον.Η γνώση των Π.Π. και οι φιλικές προς το περιβάλλον στάσεις, αποτελούν στοιχεία που συνδέονται με την έκφραση υπεύθυνης περιβαλλοντικά συμπεριφοράς. Η απόκτησή των παραπάνω δεξιοτήτων μπορεί να γίνει μέσα από τη συμμετοχή σε προγράμματα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης (Π.Π.Ε.). Είναι χρήσιμο αυτές οι δεξιότητες να αποκτώνται νωρίς, από άτομα νεαρά σε ηλικία όπως για παράδειγμα τα παιδιά του δημοτικού σχολείου. Επίσης, είναι σημαντικό η συμμετοχή σε Π.Π.Ε. να γίνεται για όσο το δυνατόν περισσότερο χρονικό διάστημα καθώς έτσι ενδυναμώνεται η θετική περιβαλλοντική συμπεριφορά. Με όλα τα παραπάνω, ενισχύονται και αυξάνονται οι πιθανότητες για τη θεμελίωση ενός νέου περιβαλλοντικού ήθους. Τα μεθοδολογικά εργαλεία με τα οποία υλοποιούνται τα Π.Π.Ε. είναι καθοριστικής σημασίας. Μεγάλη σημασία έχει και η προσωπική θέση και σχέση των εκπαιδευτικών με την Π.Ε., έτσι ώστε να δίνεται η δυνατότητα, στον βαθμό που αυτό είναι εφικτό, να υλοποιούνται οι σκοποί και οι στόχοι της.Έτσι, σκοπός της παρούσας διδακτορικής διατριβής ήταν η διερεύνηση των στάσεων που απέκτησαν τα παιδιά απέναντι στο περιβάλλον και τα περιβαλλοντικά προβλήματα μέσα από την τουλάχιστον τριετή ενασχόλησή τους με την Π.Ε. στο σχολείο.Στο πλαίσιο αυτής της έρευνας, έγινε προσπάθεια να διαφανεί η παρουσία ή μη των φιλικών προς το περιβάλλον στάσεων των παιδιών, όπως επίσης και ποιες είναι οι προϋποθέσεις, αφενός για τη διατήρηση αυτών των στάσεων, αφετέρου για το μετασχηματισμό αυτών σε συμπεριφορά. Διερευνήθηκε επίσης η εκπαιδευτική διαδικασία μέσω της οποίας εφαρμόστηκε η Π.Ε. στην οποία συμμετείχαν τα παιδιά, με τέτοιον τρόπο ώστε να αναδυθούν οι αδυναμίες αλλά και τα θετικά χαρακτηριστικά αυτής της προσέγγισης. Η αξιολόγηση των Π.Π.Ε. είναι ζωτικής σημασίας λόγω της χρησιμότητάς της για τον εκπαιδευτικό. Ετέθη λοιπόν ένα βασικό ερώτημα το οποίο αφορούσε στον κεντρικό σκοπό της Π.Ε. Εξετάστηκε κατά πόσον η περιβαλλοντική εκπαίδευση, με τη μορφή και τους τρόπους που εφαρμόζεται στην εκπαιδευτική διαδικασία στη χώρα μας, επιτυγχάνει να διαμορφώσει ή να διαφοροποιήσει τις στάσεις των παιδιών απέναντι στο περιβάλλον και τα συναφή προβλήματα και να οδηγήσει προς την κατεύθυνση της περιβαλλοντικά υπεύθυνης συμπεριφοράς. προς την κατεύθυνση της υπευθυνότητας στη θεώρηση των προβλημάτων αυτών και της κατανόησης ότι υπάρχει η αναγκαιότητα για δραστηριοποίηση σε ατομικό ή συλλογικό επίπεδο προκειμένου αυτά να αντιμετωπιστούν.Στοιχείο πρωτοτυπίας της έρευνας αποτελεί η εξέταση της σχέσης και της σύνδεσης των δεδομένων που αφορούν στη γνώση των παιδιών για το περιβάλλον και τα Π.Π., των στάσεών τους και των αυτοδηλούμενων συμπεριφορών τους, με τα δεδομένα της εκπαιδευτικής παρέμβασης, δηλαδή, της μεθοδολογίας που εφαρμόζεται κατά την υλοποίηση των Π.Π.Ε. και γενικότερα, της κουλτούρας και της οπτικής των εκπαιδευτικών για την Π.Ε. Είναι σημαντικό επίσης το γεγονός ότι οι μαθητές της παρούσας έρευνας έχουν εργαστεί σε Π.Π.Ε. για τουλάχιστον 3 χρόνια.Έτσι, διερευνήθηκαν αφενός οι αντιλήψεις των μαθητών για τη συμμετοχή τους στα Π.Π.Ε. και τη σχέση τους με αυτά., αφετέρου οι αντιλήψεις των εκπαιδευτικών για την περιβαλλοντική εκπαίδευση και την εφαρμογή της στην εκπαιδευτική πράξη.Σε αυτή την κατεύθυνση ορίστηκε η μεθοδολογική προσέγγιση της έρευνας. Ως ερευνητική μέθοδος χρησιμοποιήθηκε η μεταπαρακολούθηση (follow up ή follow through) ή εκ των υστέρων έρευνα και ως τεχνική έρευνας η μεθοδολογική τριγωνοποίηση.Προσδιορίστηκε το πεδίο της αναζήτησης όσον αφορά τα χαρακτηριστικά των προγραμμάτων Π.Ε. στα οποία συμμετείχαν τα παιδιά και οι εκπαιδευτικοί, με άλλα λόγια, τα μεθοδολογικά εργαλεία με τα οποία υλοποιήθηκαν τα Π.Π.Ε., το περιεχόμενό τους και η σχέση μαθητών και εκπαιδευτικών με αυτά. Επιλέχτηκαν οι μαθητές και οι εκπαιδευτικοί. Επρόκειτο για 53 μαθητές (30 κορίτσια και 23 αγόρια) οι οποίοι είχαν τουλάχιστον τριετή εμπειρία στην εκπόνηση προγραμμάτων περιβαλλοντικής εκπαίδευσης και φοιτούσαν αντίστοιχα σε τέσσερα δημόσια δημοτικά σχολεία του Νομού Καβάλας. Όσον αφορά στους εκπαιδευτικούς, επρόκειτο για οκτώ δασκάλους (5 γυναίκες και 3 άντρες) οι οποίοι σε συνεργασία με τους παραπάνω μαθητές είχαν υλοποιήσει τα Π.Π.Ε. Στη συνέχεια, διερευνήθηκαν τα ζητήματα που προαναφέρθηκαν. Γι αυτό, αναπτύχτηκε μια σειρά ερωτήσεων. Επίσης, δημιουργήθηκαν δύο ιστορίες με σκοπό να συζητηθούν με τους μαθητές. Οι ιστορίες είχαν ως θέμα την περιγραφή περιβαλλοντικών προβλημάτων και τις διαφορετικές στάσεις και συμπεριφορές των πρωταγωνιστών τους. Όλα αυτά, απετέλεσαν το περιεχόμενο των ημιδομημένων συνεντεύξεων οι οποίες πραγματοποιήθηκαν με τους μαθητές και τους εκπαιδευτικούς στο πλαίσιο της ελεύθερης συζήτησης και επικοινωνίας . Για την επεξεργασία των δεδομένων της παρούσας έρευνας επιλέχθηκε η ανάλυση περιεχομένου, ποσοτικού και ποιοτικού χαρακτήρα. Από τα συμπεράσματα της έρευνας προκύπτει ότι οι εκπαιδευτικοί: Εφαρμόζουν την Π.Ε. με πίστη στον ριζοσπαστικό της ρόλο. Υλοποιούν Π.Π.Ε. η θεματολογία των οποίων πολλές φορές δεν συγκλίνει με την εκπαίδευση για την αειφορία. Συνδέουν το σχολείο με τις σύγχρονες τεχνολογίες. Επιλέγουν σχεδόν ισόρροπα τις γενικές κατηγορίες στόχων που είναι επίγνωση και ευαισθητοποίηση, περιβαλλοντική γνώση, στάσεις, δεξιότητες και συμμετοχή, δίνουν όμως κάποια έμφαση στους γνωστικούς στόχους. Προσπαθούν, με επιτυχία, να εφαρμόσουν συνεργατικές διαδικασίες. Βασικός άξονας των παιδαγωγικών μεθόδων και διδακτικών τεχνικών που χρησιμοποιούν είναι η μέθοδος project χωρίς όμως να υπεισέρχονται πάντα στο βιωματικό της χαρακτήρα. Εφαρμόζουν ποικιλοτρόπως τις μεθόδους μελέτης περιβαλλοντικών θεμάτων εκτός σχολικής αίθουσας (outdoor activities) με συνέπεια και με μεγάλη συχνότητα. Το αντίθετο συμβαίνει με τις μεθόδους διασαφήνισης και ανάλυσης αξιών τις οποίες χρησιμοποιούν ελάχιστα, όπως και με τη μέθοδο επίλυσης προβλήματος που χρησιμοποιείται από ένα εκπαιδευτικό. Παρουσιάζουν δασκαλοκεντρικά χαρακτηριστικά και μια προσέγγιση προς το περιβάλλον, κατά βάση ανθρωποκεντρική.Οι μαθητές με τις δηλώσεις τους φανερώνουν τη σαφή και έντονη επιρροή που έχουν δεχτεί και τη στενή σχέση που τους συνδέει με τους δασκάλους τους. Μοιάζουν συντονισμένοι και δεμένοι με αυτούς μέσα από την αποδοχή προς το πρόσωπό τους. Ανάμεσά στους μαθητές και τους δασκάλους υπάρχει σύγκλιση όσον αφορά στην περιγραφή των Π.Π.Ε. που υλοποιήθηκαν και αναδεικνύεται μια κοινή ερμηνεία και αξιολόγηση προς αυτά. Η διάθεση των δασκάλων για ατμόσφαιρα χαράς και ελευθερίας αποτυπώνεται στις αντίστοιχες θετικές δηλώσεις των μαθητών.Οι μαθητές εμφανίζονται με ανησυχία και ενδιαφέρον για το περιβάλλον και τα Π.Π. που πολλές φορές μετασχηματίζεται σε δράσεις οικοδιαχείρισης, πειθούς και πολιτικής δράσης. Σε μερικές περιπτώσεις οι φιλοπεριβαλλοντικές τους στάσεις αποδυναμώνονται σε βάθος χρόνου. Οι φιλοπεριβαλλοντικές τους δράσεις αρκετές φορές είναι μονοδιάστατες και απολίτικες (συλλογή απορριμμάτων κατά βάσιν). Εκδηλώνουν μια ανθρωποκεντρική οπτική όπως και οι δάσκαλοί τους. Οι περισσότεροι από αυτούς δείχνουν αισιοδοξία για το μέλλον της γης.Εν κατακλείδι, τα παιδιά εκδηλώνουν έντονες θετικές και ενσυναισθητικές στάσεις προς το περιβάλλον. Αυτό το γεγονός δημιουργεί την προοπτική να γίνουν ενεργοί πολίτες, οι οποίοι θα δράσουν υπέρ του περιβάλλοντος.