Η μηχανή και το δίκτυο: η τεχνολογία ως μεταφορά στον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό

Abstract

Η μηχανή και το δίκτυο παρουσιάζονται ως αναφορές τεχνολογικής προέλευσης που έχουν χρησιμοποιηθεί για τη συγκρότηση της έννοιας της χωρικότητας. Οι αναφορές αυτές αντιπροσωπεύουν δύο δομές με αντίθετες ονομαστικές ιδιότητες. Η δομή της μηχανής περιγράφεται ως σειριακή, με αυστηρά προκαθορισμένη λειτουργία και σαφείς συσχετισμούς μεταξύ των στοιχείων της προς ένα προδιαγεγραμμένο αποτέλεσμα, ενώ αξιολογείται με βασικό κριτήριο τη βελτιστοποίηση της απόδοσης. Από το διαφωτισμό και εξής, η μηχανή επέδρασε αποφασιστικά ως δομικό πρότυπο στη σύλληψη και την οργάνωση της κοινωνίας. Ειδικότερα, συνιστά κυρίαρχη δομική αναφορά στην αρχιτεκτονική και την πολεοδομία του μοντερνισμού, προκειμένου να καθορισθούν με σαφήνεια οι μονάδες ενός χωρικού συνόλου και οι μεταξύ τους σχέσεις. Από την άλλη πλευρά, στο δίκτυο οι μονάδες συνδυάζονται μη γραμμικά, με τρόπους ώστε οι δημιουργούμενες συνάψεις και τα επιδιωκόμενα αποτελέσματα να χαρακτηρίζονται ως ευέλικτα, μεταβαλλόμενα, ή προσωρινά. Στο επιστημονικό πλαίσιο θεωριών που αναπτύχθηκαν τις τελευταίες δεκαετίες εξηγώντας τις σχέσεις ανάμεσα σε ιστορικά, κοινωνικά και πολιτισμικά γεγονότα, επίσης δεδομένα και φαινόμενα ετερογενούς προέλευσης, η δομή του δικτύου επιστρατεύθηκε συχνά προκειμένου τα στοιχεία αυτά να προσδιορισθούν αναφορικά με τις μεταξύ τους αλληλεπιδράσεις και επιρροές. Στην παρούσα διατριβή διερευνάται το ενδεχόμενο η μηχανή και το δίκτυο, εξ αιτίας των διαφορών τους, να συγκροτούνται ως συμπληρωματικές δομές, με στόχο τη σύνταξη ενός σύνθετου προτύπου που τις συνδυάζει. Αρχικά εντοπίζονται τα χαρακτηριστικά της μηχανής και του δικτύου ως τεχνολογικά επιτεύγματα διαφορετικών ιστορικών περιόδων, σε σχέση με την ερμηνευτική τους μεταφορά στην απόδοση της έννοιας της χωρικότητας. Ανάλογα εξετάζονται οι δυνατότητες συγκρότησης ενός δομικού προτύπου μηχανή / δίκτυο με εφαρμογή στο σχεδιασμό του χώρου. Ειδικά, μέσα από παραδείγματα των περιόδων του μοντέρνου, από το μεσοπόλεμο ως τον ύστερο μοντερνισμό και των ακόμα νεώτερων χρόνων, διαπιστώνεται ότι στη χωρική προσαρμογή άλλοτε της μηχανής άλλοτε του δικτύου, ικανοποιούνται παράλληλα ιδιότητες που περιγράφονται καλύτερα από τη μεταξύ τους σχέση. Ως συνέπεια, το πρότυπο μηχανή / δίκτυο διαφαίνεται ως κατάλληλο προκειμένου να περιγραφούν αναδρομικά, με έμφαση σε σύγχρονες ορολογίες και προσανατολισμούς, οι κατευθύνσεις υπό τις οποίες ο σχεδιασμός του χώρου, αρχιτεκτονικός, αστικός και πολεοδομικός, προσανατολίζεται.