Δομική μορφολογία και κινητές κατασκευές στους μεταβαλλόμενους χώρους

Abstract

Η παρούσα διατριβή έχει ως στόχο τη διερεύνηση της δυνατότητας υιοθέτησης κινητικών συστημάτων στην αρχιτεκτονική με ένα συστηματικό τρόπο, ώστε να μπορεί να αξιολογηθεί η έκταση και το είδος της εφαρμογής τους σε σχέση με τα ζητούμενα κάθε δεδομένης πρόθεσης σχεδιασμού. Οι λόγοι που οδήγησαν στο συγκεκριμένο θέμα ήταν: Α. Η συνεχώς εξελισσόμενη διαδικασία δυναμικών τεχνικών μορφογένεσης, όπου λαμβάνονται υπόψη μεταβλητοί στο χρόνο παράγοντες που επηρεάζουν το χώρο (λειτουργικά και αισθητικά) αλλά δεν υιοθετούνται στο τελικό στάδιο. Η όλη διαδικασία φαίνεται ανεκπλήρωτη γιατί ενώ στο επίπεδο ανάλυσης, καταγραφής και δημιουργίας των τετραδιάστατων διαγραμμάτων εμφανίζονται σαφείς ενδείξεις ανάγκης προσαρμοστικότητας, το τελικό παραγόμενο σχέδιο "παγώνει" σε μια συγκεκριμένη τρισδιάστατη απεικόνιση της προηγούμενης διαδικασίας χωρίς να εφαρμόζει τα ευεργετικά ευρήματά της. Ακολουθείται μια καθαρά μορφολογική προσέγγιση όπου εμφανίζονται τα ίχνη μιας διαδικασίας και όχι τα πλεονεκτήματά της. Το σημαντικό στοιχείο όμως είναι ότι μια διαγραμματική διαδικασία παραγωγής χώρου με την υιοθέτηση μεταβλητών παραμέτρων έχει δημιουργηθεί. Β. Η ύπαρξη διάφορων παραδειγμάτων μεταβαλλόμενης αρχιτεκτονικής για τα οποία όμως δεν υπάρχει μια ενιαία αντιμετώπιση, αλλά αναγιγνώσκονται ως μεμονωμένα περιστατικά. Σε αυτό συμβάλει ιδιαίτερα η έλλειψη θεωρητικής υποστήριξης, η οποία ενώ καλύπτει τη δυναμική μορφογένεση δεν επεκτάθηκε στην εφαρμογή μεταβαλλόμενων χώρων. Σημαντικό στοιχείο στάθηκε επίσης το γεγονός ότι ενώ η οικονομία χώρου μέσω της μεταβλητότητας και της προσαρμοστικότητας καθώς και η ιδιάζουσα αισθητική της προωθήθηκε έντονα μετά το Β' Παγκόσμιο Πόλεμο (B' Π.Π.), μέχρι τις αρχές του '70 η έλλειψη ικανών συστημάτων ελέγχου έφερε σε τέλμα αυτήν την τάση. Κατά συνέπεια, η επιτυχημένη εφαρμογή τους εξαρτάται μέχρι ένα βαθμό από τη σύγχρονη ψηφιακή δυνατότητα συστημάτων ελέγχου και από την αξιόπιστη πρόβλεψη, μέσω προσομοιώσεων, της λειτουργικότητας ολοκληρωμένων κινητικών συστημάτων και του κόστους τους. Γ. Η ευρέως διαδεδομένη επιστημονική θεώρηση της φυσικής για τη δυναμική μορφή του κόσμου γύρω μας. Ο κόσμος που μας περιβάλει (αντιληπτός ή μη) χαρακτηρίζεται ως ένα δυναμικό, εξελισσόμενο πλαίσιο σε συνεχή ροή (ροή ενέργειας, ανθρώπων, προϊόντων, κεφαλαίου, πληροφορίας, ιδεών, οχημάτων, κ.λπ.). Το τεχνητά διαμορφωμένο περιβάλλον εξακολουθεί να είναι σταθερό και άκαμπτο. Στη βιολογία χαρακτηρίζονται ως ικανά να επιβιώσουν μόνο συγκροτήματα στοιχείων που μπορούν να προσαρμόζονται μέσω μεταβολής των χαρακτηριστικών ή των ιδιοτήτων τους, ανάλογα με τις συνθήκες, ώστε να βρίσκονται εύκολα σε καταστάσεις ισορροπίας. Τα βιολογικά πρότυπα, ειδικά των απλών οργανισμών, μπορούν να αποτελέσουν χρήσιμες υποθέσεις εργασίας προς διερεύνηση για την ανάπτυξη ανάλογων αρχιτεκτονικών προτύπων. Επιπλέον, η ψηφιακή ικανότητα προσομοιώσεων και γενικά εικονοποίησης φυσικών φαινομένων, προσφέρει τόσο ενδιαφέρουσες μορφολογίες από μόνη της όσο και πολλά υποσχόμενες τεχνικές σύνθεσης και εφαρμογής, μέσα από συνεχόμενες αλληλοεξαρτώμενες διαδικασίες. ∆. Τα συγγενή πεδία της τέχνης και του βιομηχανικού σχεδιασμού έχουν από καιρό ενσωματώσει κινητικές ιδιότητες στα αντικείμενα παραγωγής τους, προσφέροντας πλούσιο υλικό, όσο αναφορά θεωρητικά και πρακτικά ζητήματα, για μια πετυχημένη προσέγγιση στην Αρχιτεκτονική. Είναι παράδοξο ότι ενώ η αρχιτεκτονική αποδέχθηκε το γεγονός της εξέλιξης και της μετάλλαξης των συνθηκών και ενσωμάτωσε το δυναμικό και διαδραστικό μοντέλο της φιλοσοφίας του Deleuze στη συνθετική διαδικασία, ιδιαίτερα με τη χρήση ψηφιακών μέσων, δυσκολεύεται να αφομοιώσει τις αλλαγές αυτές στην εφαρμοσμένη πρακτική της. Με το γενικό πλαίσιο για μια τέτοια έρευνα να δείχνει ώριμο, το επόμενο στάδιο της αναζήτησης αφορούσε την εκτίμηση των πιθανών πλεονεκτημάτων που θα παρουσίαζε η εφαρμογή κινητικών συστημάτων, δηλαδή τα σημεία όπου οι λύσεις μεταβλητότητας καλούνται να δείξουν μια πιο αποτελεσματική αντιμετώπιση σε σχέση με το συμβατικό σχεδιασμό. Αυτά είναι: Α. Η ευελιξία και η δυνατότητα προσαρμογής στις σύγχρονες μεταβαλλόμενες συνθήκες, τόσο όσο αναφορά τεχνολογικά ζητήματα όσο και κοινωνικά. Το κέλυφος αλλά και οι εσωτερικοί χώροι θα μπορούν, μέσω ειδικών τεχνικών, να μεταβάλλουν τα ποσοτικά και ποιοτικά χαρακτηριστικά τους ώστε είτε να έχουν τα κατάλληλα χαρακτηριστικά την ώρα που απαιτούνται είτε να μπορούν να προσαρμοσθούν εύκολα σε μια νέα χρήση. Β. Η αντίδραση του δομημένου περιβάλλοντος σε εξωτερικά και εσωτερικά γεγονότα/ερεθίσματα με σκοπό: 1. Την καλύτερη ενεργειακή διαχείριση, όχι μόνο με τη διαχείριση του κελύφους ως οσμωτική επιφάνεια για τη διατήρηση άνετων περιβαλλοντικών συνθηκών εντός του χώρου αλλά και με τη ρύθμιση του μεγέθους των χώρων που χρειάζεται να θερμανθούν, να ψυχθούν και να συντηρηθούν καθημερινά. 2. Την ενίσχυση του αντιληπτικού εύρους του χρήστη και τη δημιουργία διευρυμένου δεσμού με το κτισμένο περιβάλλον. Κάτι τέτοιο μπορεί να επιτευχθεί με την ενσωμάτωση περισσότερων σημασιολογικών σημείων στο βιωμένο περιβάλλον με ενεργή διαντίδραση μεταξύ χώρου-χρήστη. Η σχέση που δημιουργείται από την αντίδραση και την επικοινωνία μεταξύ τους οδηγεί στη δημιουργία εντονότερου δεσμού, και κατά συνέπεια μεταμορφώνει ταχύτερα το "χώρο" σε "τόπο".7 Η υπόθεση εργασίας λοιπόν αφορά δύο στάδια που σχετίζονται με το βαθμό της επέμβασης: Α. Τη γενική διερεύνηση της εφαρμογής μεταβλητότητας στην κατασκευή κτιρίων, και γενικότερα του δομημένου περιβάλλοντος. Αυτό το τμήμα, το οποίο θα είναι και το αναλυτικότερο, μελετάει την ιστορική διαδρομή, τη θεώρηση και την ταξινόμηση των μεθόδων αυτής της πρακτικής και περνάει στη διερεύνηση των τεχνικών απαιτήσεων για την κατασκευή δομών που έχουν ενσωματώσει κινητικά συστήματα. Β. Τη συνέχεια της διερεύνησης στην επόμενη δυνατή φάση, δηλαδή τη δημιουργία αρχιτεκτονικών «οργανισμών» σαν επόμενη φυσική εξέλιξη. Με την ενσωμάτωση ικανότητας ανταπόκρισης και προσαρμοστικότητας στο σχεδιασμό, πέραν του λειτουργικού και αισθητικού προβληματισμού, είναι δυνατόν να δημιουργηθούν «ζωντανοί» χώροι, δηλαδή χώροι που θα δίνουν την αίσθηση ότι αντιλαμβάνονται, αντιδρούν, και κατά συνέπεια επικοινωνούν σαν ένα οποιοδήποτε ζωντανό οργανισμό. Η έρευνα επεκτάθηκε προς όλες αυτές τις κατευθύνσεις προκειμένου να ελέγξει τις εφικτές εφαρμογές και να προχωρήσει στην καταγραφή του πλαισίου (διαδικασίες, συστήματα, μηχανισμοί, υλικά) μέσα στο οποίο θα λειτουργούσαν δόκιμα σε ένα αρχιτεκτονικό θέμα. Πολύ περισσότερο, επικεντρώθηκε σε εφαρμοσμένα μοντέλα που λειτουργούν στο δικό τους επιστημονικό πεδίο και μπορούν να μεταφερθούν ως στοιχεία ή πρακτικές, σε συνδυασμό ή αυτόνομα, για τη σύνθεση μιας μεθόδου εφαρμογής στην αρχιτεκτονική παραγωγή. Μελετήθηκαν λοιπόν συγγενή πεδία και ειδικότερα: - Συστήματα ταξινόμησης, ώστε να ομαδοποιηθούν οι κατηγορίες και οι δυνατότητές τους. - Τεχνικές σχεδίασης και επιλύσεις λειτουργικών και αισθητικών ζητημάτων. - Τεχνικές κατασκευής και σχέσεις με τη διαδικασία σχεδιασμού. Από αυτά προέκυψαν συμπεράσματα που αφορούν: - Την ταξινόμηση συστημάτων στην αρχιτεκτονική πρακτική. - Αναγκαία υλικά, μηχανισμοί και τεχνικές. - ∆υνατούς συνδυασμούς τους και πιθανά αποτελέσματα. - ∆υνατές προσαρμογές, αφομοιώσεις και μεταλλάξεις σε υπάρχοντες ή νεόδμητους αρχιτεκτονικούς χώρους. Με την καταχώρηση των παραπάνω στοιχείων θα υπάρχει η δυνατότητα για συγκρίσεις και συνδυασμούς. Προκειμένου λοιπόν να δημιουργηθεί μια μεθοδολογία για την παραγωγή μεταβαλλόμενων χώρων στην αρχιτεκτονική ορίστηκε το εύρος των επιδιώξεων και αφορούν: - Καθορισμό των επιθυμητών τεχνικών και μηχανικών ικανοτήτων. - Καθορισμό των επιθυμητών λειτουργιών ανταποκρίσεων. - Καθορισμό της λειτουργικής προσέγγισης. - Καθορισμό της αισθητικής προσέγγισης. Η διαμόρφωση της μεθοδολογίας έχει ως στόχο την αναγνώριση της καλύτερης δυνατής λύσης για συγκεκριμένες ανάγκες μέσω έρευνας στους σχετικούς πίνακες: - Αρχιτεκτονική Περιγραφή των δυνατών λειτουργικών και μορφολογικών αποτελεσμάτων. - Ανάγκες Περιγραφή των απαιτούμενων υλικών, τεχνολογιών και προγραμμάτων για πραγματοποίηση. - ∆ιαθεσιμότητα Υλικά και συστήματα που κυκλοφορούν ήδη στην αγορά ή βρίσκονται στο τελευταίο στάδιο έρευνας. - Προδιαγραφή Υλικά, τεχνολογίες και προγράμματα που δεν υπάρχουν αυτήν τη στιγμή και θα έπρεπε να ερευνηθούν, ώστε να δύναται να ολοκληρωθεί η επιθυμητή μελέτη. Η μεθοδολογία εξετάστηκε και αξιολογήθηκε ως σχεδιαστική διαδικασία σε 3 case studies. Α. Κλίμακα δημόσιου κτιρίου. Μελέτη για σχολικές εγκαταστάσεις. Β. Κλίμακα μικρού χώρου. Μελέτη για κατάστημα με αυτόματες διαδικασίες εξυπηρέτησης και πώλησης. Γ. Κλίμακα προσωπικού χώρου. Μελέτη για τη δημιουργία ενός πολυμορφικού και προσαρμοστικού συστήματος δημιουργίας βασικών ανέσεων χωρίς την ανάγκη αστικών υποδομών. Να σημειωθεί εδώ ότι η προτεινόμενη μεθοδολογία διδάσκεται εδώ και 2 χρόνια σε φοιτητές του 4ου και 5ου έτους στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων του Πολυτεχνείου Κρήτης, μέσα από τις εργασίες των οποίων η μεταβλητότητα δοκιμάζεται σαν μέθοδος σχεδιασμού για κτίρια διαφορετικής χρήσης και κατά συνέπεια κλίμακας. Η εκπαιδευτική αυτή δραστηριότητα δίνει στην παρούσα έρευνα ένα συνεχόμενο feedback με βάση το οποίο έχει επιτευχθεί μέχρι στιγμής ένα πολύ αξιόλογο fine-tunning της όλης διαδικασίας. Η έρευνα περνάει στο τελικό στάδιο με τη σύνοψη των συμπερασμάτων και τη μελέτη των μελλοντικών εξελίξεων με τις πιθανότερες εκδοχές και κατευθύνσεις. Σ’ αυτήν τη φάση, η έλλειψη πραγματοποιημένων ολοκληρωμένων συστημάτων και χώρων παίρνει τη μορφή της εκλογικευμένης πρόβλεψης, η οποία θεωρεί ότι ο συνδυασμός «εύκαμπτων» (προσαρμοστικών) στατικών συστημάτων, εύχρηστων και «έξυπνων» υλικών και η ενσωμάτωση ψηφιακού «νευρικού» συστήματος και προγραμμάτων διαχείρισης της πληροφορίας δε θα δημιουργούν απλά ένα αισθητικά και λειτουργικά προσεγμένο χώρο προστασίας αλλά ένα «ζωντανό» περιβάλλον. Μια οντότητα που θα αντιδρά σε μια ποικιλία ερεθισμάτων, καταλαβαίνοντας, αποκτώντας μνήμη και ψηφιακή «συνείδηση». Επιπλέον, ο υψηλός βαθμός σύνδεσης με το χρήστη θα δημιουργήσει τις συνθήκες για την ανάπτυξη συμβιωτικής σχέσης μεταξύ του ανθρώπου και του παραγόμενου χώρου, αφήνοντας στο παρελθόν τις μονοσήμαντες αξίες.