Οι αετωματικές συνθέσεις των πελοποννησιακών ναών του 4ου αιώνα π.Χ.: εικονογραφία, ερμηνεία και αποκατάσταση

Abstract

The doctoral thesis aims at the exploration of the 4th century B.C. Peloponnesian temples’ subject-matter, iconography, interpretation and reconstruction. It consists of eight units: introductory unit (I) describes the targets of research, the methodology and the history of research. Six units follow; in each of them a temple or a sanctuary is presented: II. The Classical Heraion at Argos, III. The Temple of Athena Makistos, IV. The Temple of Artemis Triklaria (?), V. The Temple of Apollo Maleatas and the Temple of Asklepios at Epidauros, VI. The Temple of Athena Alea at Tegea, and VII. Problematic Attributions of Sculptures in Pedimental Compositions: the Metroon at Olympia. In each unit a short introduction is prefixed referring to the historical and architectural evolution of a sanctuary, the literary sources – especially the testimony of the travel-writer Pausanias and the epigraphic one – are analysed and local myths and religious matters related to a sanctuary and, thus, having an impact on the choice of a temple’s iconographical programme are presented. Following, the most important remains of the pedimental sculptures and akroteria are presented and a reconstruction of their composition is attempted. Each unit has a conclusion. The last one (VIII) forms the doctoral thesis’ general conclusion. All in all, the basic characteristics of the pedimental compositions of the 4th century B.C. Peloponnesian temples can be summarized as follows:1.Maintenance of a traditional subject-matter, certain iconographic prototypes and elements of technique due to the influence of the 5th century B.C. pedimental compositions (Argive Heraion, temple of Athena Makistos).2.Predilection for mythological subject-matters with local and Panhellenic reputation (Argive Heraion, temples of Athena Makistos and of Athena Alea).3.Allegorical content of mythological subject-matters in the light of the social and political context of their time (Epidaurian temple of Asklepios).4.Allegorical content of mythological subject-matters in relation to the tragic fate of humans (Epidaurian temple of Asklepios, temple of Athena Alea).5.Predilection for mythological subject-matters which reinforce the city-state’s prestige and contribute to the local consciousness’ elevation (Argive Heraion, temples of Athena Makistos and of Athena Alea).6.A tendency towards the subject-matter’s dissociation from the worshipped divinity and the city-state (Epidaurian temple of Asklepios).7.A tendency towards the abandonment of divine epiphanies in the pedimental axis and a simultaneous turn of the state’s and society’s interest towards the heroic sphere (west pediment of the Argive Heraion and of the temple of Athena Makistos, Epidaurian temple of Asklepios, temple of Athena Alea).8.A tendency towards a more successful notional correlation between the pedimental composition and its akroteria (Epidaurian temple of Asklepios, temple of Athena Alea).9.A tendency towards a three-dimensionality of the pedimental space through the figures’ squeeze, superimposition and oblique placement in relation to the horizontal geison, presumably due to the influence of monumental painting (Epidaurian temple of Asklepios, temple of Athena Alea).10.A tendency towards the abandonment of gradual decrease of the figures’ scale from the pediment’s centre towards its corners and an increase of the figures’ scale either in the middle of each kerkis (west pediment of the Epidaurian temple of Asklepios) or in the corners (west pediment of the temple of Athena Alea).

Η διδακτορική διατριβή αποσκοπεί στη διερεύνηση του θεματολογίου, της εικονογραφίας, της ερμηνείας και της αποκαταστάσεως των αετωματικών συνθέσεων των πελοποννησιακών ναών του 4ου αιώνα π.Χ. Αποτελείται από οκτώ ενότητες: στην εισαγωγική ενότητα (Ι) αναπτύσσονται οι στόχοι της μελέτης, η μεθοδολογία και η ιστορία της έρευνας. Ακολουθούν έξι ενότητες, σε καθεμία από τις οποίες παρουσιάζεται ένας ναός ή ιερό: II. Κλασικό Ηραίον του Άργους, III. Ναός Αθηνάς Μακίστου, IV. Nαός Αρτέμιδας Τρικλαρίας (;), V. Ναός Απόλλωνα Μαλεάτα και Ναός Ασκληπιού στην Επίδαυρο, VI. Ναός Αθηνάς Αλέας στην Τεγέα και VII. Προβληματικές Αποδόσεις Γλυπτών σε Αετωματικές Συνθέσεις: το Μητρώον της Ολυμπίας. Σε κάθε ενότητα προτάσσεται μία εισαγωγική υποενότητα αναφορικά με την ιστορική και αρχιτεκτονική εξέλιξη του τεμένους, σχολιάζονται οι γραπτές πηγές − ιδίως η μαρτυρία του περιηγητή Παυσανία, όπως και η επιγραφική μαρτυρία − και γίνεται αναφορά σε τοπικούς μύθους και θρησκειολογικά ζητήματα, τα οποία σχετίζονται με το ιερό και έχουν αντίκτυπο στην επιλογή του εικονογραφικού προγράμματος του ναού. Στη συνέχεια, παρουσιάζονται τα σημαντικότερα κατάλοιπα των εναετίων γλυπτών και των ακρωτηρίων και, κατόπιν, επιχειρείται αποκατάσταση της συνθέσεώς τους. Κάθε ενότητα καταλήγει σε συμπεράσματα. Κατακλείδα της διδακτορικής διατριβής αποτελεί η ενότητα των γενικών συμπερασμάτων (VIII). Συνολικώς, τα βασικά χαρακτηριστικά των αετωματικών συνθέσεων των πελοποννησιακών ναών του 4ου αιώνα π.Χ. θα μπορούσαν να συνοψισθούν ως εξής:1. Διατήρηση παραδοσιακού θεματολογίου, ορισμένων εικονογραφικών προτύπων και στοιχείων τεχνικής ως αποήχου των εναετίων συνθέσεων του 5ου αιώνα π.Χ. (Ηραίον Άργους, ναός της Αθηνάς Μακίστου).2. Επιλογή μυθολογικών θεμάτων με τοπική και συνάμα πανελλήνια απήχηση (Ηραίον Άργους, ναοί της Αθηνάς Μακίστου και της Αθηνάς Αλέας).3. Αλληγορικό περιεχόμενο των μυθολογικών θεμάτων υπό το φως των κοινωνικοπολιτικών συμφραζομένων της εποχής (επιδαύρειος ναός του Ασκληπιού).4. Αλληγορικό περιεχόμενο των μυθολογικών θεμάτων αναφορικά με την τραγική μοίρα των θνητών (επιδαύρειος ναός του Ασκληπιού, ναός της Αθηνάς Αλέας).5. Επιλογή μυθολογικού θεματολογίου, το οποίο ενισχύει το γόητρο της πόλεως-κράτους και συμβάλλει στην έξαρση της τοπικής συνειδήσεως (Ηραίον Άργους, ναοί της Αθηνάς Μακίστου και της Αθηνάς Αλέας).6. Τάση για αποσυσχέτιση του μυθολογικού θεματολογίου από τη λατρευόμενη θεότητα και την πόλη-κράτος (επιδαύρειος ναός του Ασκληπιού).7. Τάση για εξάλειψη θεϊκών επιφανειών στον άξονα του αετώματος και ταυτόχρονη στροφή του ενδιαφέροντος της πολιτείας και της κοινωνίας προς τον κόσμο των ηρώων (δυτικό αέτωμα του αργείου Ηραίου και του ναού της Αθηνάς Μακίστου, επιδαύρειος ναός του Ασκληπιού, ναός της Αθηνάς Αλέας).8. Τάση για επιτυχέστερο νοηματικό συσχετισμό ανάμεσα στις εναέτιες συνθέσεις και τα υπερκείμενα ακρωτήρια (επιδαύρειος ναός του Ασκληπιού, ναός της Αθηνάς Αλέας).9. Τάση για τρισδιάστατη απόδοση του χώρου μέσω του συνωστισμού, των υπερθέσεων και της λοξής τοποθετήσεως των μορφών σε σχέση προς το οριζόντιο γείσο του αετώματος, πιθανότατα λόγω της επιδράσεως της μεγάλης ζωγραφικής (επιδαύρειος ναός του Ασκληπιού, ναός της Αθηνάς Αλέας).10. Τάση για εγκατάλειψη της σταδιακής μειώσεως της κλίμακας των μορφών από το κέντρο προς τις γωνίες του αετώματος και αύξηση της κλίμακάς τους είτε στο κέντρο των κερκίδων (δυτικό αέτωμα του επιδαύρειου ναού του Ασκληπιού) είτε στις γωνίες (δυτικό αέτωμα του ναού της Αθηνάς Αλέας).