Γλώσσα και νόηση στον αγγλικό εμπειρισμό: το παράδειγμα του Locke

Abstract

The subject of my PhD thesis is the relation between language and understanding in the new English Empiricism taking as an example the philosophy of John Locke. Locke is the exclusive philosopher who saw the great importance of language to all the mind activities and studied the impact of words in human thought. Locke follows the classical tradition to the extent that we can presume that his theory is a version of the Aristotelian example of language, but he also announces the programme of Logical Empiricism and analytical philosophy in general in a way that he emphasizes in the important role of philosophy. Locke considers philosophical language as a conditio sine qua non of the criticism of knowledge. Locke in his “Essay concerning human understanding” believes that language is not necessary to mental life of people, because we feel, want and think without language and from this point of view agrees with the empirical tradition from Bacon to Berkeley. From the other point of view language is considered to be a means and a connection to society as an open system which follows the changes in the lives of a social group. Locke’s way of thinking swings between these two descriptions and every interpretative approach is quite difficult. In this project Ι attempt to show the tension in Locke’s thinking as far as the theory of language concerns, to decode the relevant difficulties of this theory and to suggest solutions to the problems that will probably appear. In the end Ι conclude that Locke realized that communication based on the privacy of ideas is impossible. Therefore, he tried to get out of the circle of ideas in consciousness and seek meaning in the use of language.

Στην εργασία μου θα μελετήσω τη σχέση γλώσσας και νόησης στο νεότερο αγγλικό εμπειρισμό παίρνοντας ως περίπτωση – παράδειγμα τη φιλοσοφία του John Locke. Ο Locke είναι στους κόλπους του νεότερου εμπειρισμού ο κατεξοχήν φιλόσοφος που είδε τη μεγάλη σημασία της γλώσσας για όλα τα ενεργήματα της νόησης και μελέτησε την επίδραση των λέξεων στην ανθρώπινη σκέψη. Ο Locke ακολουθεί βέβαια την κλασική παράδοση σε σημείο μάλιστα που να μας επιτρέπεται να θεωρήσουμε δικαίως τη θεωρία του ως μια εκδοχή του αριστοτελικού παραδείγματος της γλώσσας, αλλά παράλληλα προαναγγέλλει από πολλές απόψεις το πρόγραμμα του Λογικού Εμπειρισμού και της αναλυτικής γενικότερα φιλοσοφίας, με την έννοια ότι τονίζει το θεραπευτικό ρόλο της φιλοσοφίας στο επίπεδο μιας κριτικής της γλώσσας. Με τον Locke, θα λέγαμε, αρχίζει ουσιαστικά η φιλοσοφική συζήτηση στα νεότερα χρόνια σχετικά με τη σημασία της γλώσσας για την ανθρώπινη σκέψη και γνώση. Αυτό που δίνει πράγματι στη σκέψη του Locke μια διάσταση επικαιρότητας είναι ότι θεωρεί τη φιλοσοφία της γλώσσας ως conditio sine qua non της κριτικής της γνώσης. Στο «Δοκίμιο για την ανθρώπινη νόηση» του Locke συναντούμε δυο περιγραφές του γλωσσικού φαινομένου που συγκρούονται μεταξύ τους. Από τη μια μεριά ο Locke θεωρεί ότι η γλώσσα δεν είναι αναγκαία για την πνευματική ζωή του ανθρώπου, καθότι αισθανόμαστε, θέλουμε και σκεπτόμαστε δίχως τη γλώσσα και από τη σκοπιά αυτή κινείται στην εμπειρική παράδοση από τον Bacon ως τον Berkeley. Από την άλλη μεριά η γλώσσα εκλαμβάνεται ως το όργανο και ως ο κοινός δεσμός της κοινωνίας, ως ένα ανοιχτό σύστημα που παρακολουθεί τις αλλαγές στη ζωή μιας κοινωνικής ομάδας. Η σκέψη του Locke αιωρείται ανάμεσα στις δυο αυτές περιγραφές και καθιστά ως εκ τούτου κάθε ερμηνευτική προσέγγιση εξαιρετικά δυσχερή. Στην εργασία αυτή θα επιχειρήσω να αναδείξω την ένταση αυτή στη σκέψη του Locke σε ό,τι αφορά τη θεωρία της γλώσσας, να αποκρυπτογραφήσω τις εγγενείς της δυσχέρειες και να προτείνω λύσεις σε επιμέρους προβλήματα. Καταλήγω στο εξής συμπέρασμα: ο Locke συνειδητοποίησε ότι η επικοινωνία βασισμένη στον ιδιωτικό χαρακτήρα των ιδεών είναι αδύνατη. Έτσι, λοιπόν προσπάθησε να βγει από τον κύκλο των ιδεών στη συνείδηση και να ψάξει το νόημα στη χρήση της γλώσσας.