Ηθική φιλοσοφία και πολιτική οικονομία στον κλασικό βρετανικό φιλελευθερισμό: John Locke, Bernard Mandeville, Adam Smith

Abstract

Aim of the thesis, is to search into the relation between morality and economy and to pursuit the modes and presuppositions for their conjunction, under the assumption that the moral status of the economic systems is a major problematic for social and political philosophy. There are traced the fundamental principles of the relative problematic in the theories of three eminent representatives of the British liberalism: John Locke’s, Bernard Mandeville’s and Adam Smith’s. They supplied with important responses to the question whether economics is morally neutral and if it can be distinguished the positive from its normative dimension: a. John Locke, because he is one of the primogenitors of economic science and because he attempted to establish the economy under philosophical laws. b. Bernard Mandeville, because he is the thinker who searched systematically for the characteristics of every day’s life that constitute a capitalistic way of living. c. Adam Smith, because he developed the tradition about the self-interested motives of economic action and accepted economic behavior as a part of personal behavior for which principles of morality are valid. The major issue at stake in the thesis is Mandeville’s opposition to public spirit morality and the formulation of his paradox. In the field of economic action there are examined the requirements for the harmonization between individual interest and the public good, as well as modes for the reconciliation of the individual interest with social coexistence and welfare, and it is traced the role of the state, considered as the main factor influencing the potentials for economic freedom and justice. Moreover, it is ascertained that Mandeville’s importance does not only consist in the concept of self-interest, but in the attempt to formulate a theory of social function, totally based on the human self-referential tendencies without any recourse to the moral forces. In a similar frame there are placed Locke’s individualistic and hedonistic principles, the theories about property and money and morality’s instructibility, to which Mandeville opposed. It is detected a coincidence between Locke’s and Mandeville’s pessimistic concept about human motives, while Smith rejects it, but without any consequences to the ascertaining of identical aspects for economics. The doctoral thesis consists in three parts: A) In the first, the moral theories of the three thinkers are presented. In those theories is developed the underlying problematic used in economics. B) In the second part, it is traced the content and the subject of political economy, deducted in the period of interest. C) In the third part, it is examined the conjunction between moral philosophy and political economy, organized in chapters which are considered as mostly important for a theory of political economy (property, labor, wealth, prosperity, market, commerce, justice, distribution, state

Στόχος της διατριβής είναι η διερεύνηση της σχέσης μεταξύ ηθικής και οικονομικής και ειδικότερα η αναζήτηση τρόπων και προϋποθέσεων σύζευξής τους, βάσει της υπόθεσης ότι το ηθικό status των οικονομικών συστημάτων είναι ένα μείζον ζήτημα της κοινωνικής και πολιτικής φιλοσοφίας. Αναζητώνται οι θεμελιώδεις αρχές της σχετικής προβληματικής με αξιοποίηση τριών σημαινόντων εκπροσώπων του βρετανικού φιλελευθερισμού: του John Locke, του Bernard Mandeville και του Adam Smith, οι οποίοι προσέφεραν καίριες απαντήσεις στο ερώτημα κατά πόσον η οικονομική είναι ηθικά ουδέτερη και κατά πόσον μπορεί να διακριθεί το θετικιστικό της στοιχείο από το κανονιστικό:1.Ο John Locke διότι είναι από τους γεννήτορες της οικονομικής επιστήμης και διότι προσπάθησε να θεμελιώσει με φιλοσοφικούς νόμους την λειτουργία της οικονομίας. 2. Ο Bernard Mandeville, διότι είναι ο θεωρητικός ο οποίος αναζήτησε συστηματικά τα στοιχεία της καθημερινότητας που συγκροτούν ένα καπιταλιστικό τρόπο ζωής. 3. Ο Adam Smith, διότι αξιοποίησε την παράδοση περί της παρουσίας ιδιοτελών κινήτρων κατά την οικονομική δράση και διερεύνησε κατά πόσον η οικονομική συμπεριφορά είναι πλευρά της προσωπικής συμπεριφοράς για την οποία ισχύουν οι αρχές της ηθικής. Κεντρικός άξονας και κομβική υπόθεση είναι η επίθεση του Mandeville κατά της ηθικής του δημοσίου πνεύματος και η διατύπωση του παραδόξου του. Διερευνώνται οι προϋποθέσεις εναρμόνισης του ατομικού συμφέροντος με το κοινό καλό στο πεδίο της οικονομικής δράσης, εξετάζονται τρόποι συμφιλίωσης του ατομικού συμφέροντος με την κοινωνική συμβίωση κι’ ευημερία και ανιχνεύεται ο ρόλος του κράτους, ως του παράγοντα ο οποίος επιδρά επί της δυνατότητας για οικονομική ελευθερία και δικαιοσύνη. Επίσης, διαπιστώνεται ότι η σημαντικότητα στον Mandeville δεν συνίσταται μόνον στην θεώρηση του ιδίου συμφέροντος, αλλά και στην απόπειρα να διαμορφώσει μία θεωρία για την λειτουργία της κοινωνίας βασισμένη εξ’ ολοκλήρου στις αυτοαναφορικές τάσεις των ανθρώπων χωρίς καταφυγή στις ηθικές δυνάμεις. Σε παρόμοιο πλαίσιο εντάσσονται οι αρχές του ατομικισμού και του ηδονισμού του Locke, η θεωρία της ιδιοκτησίας και του χρήματος, καθώς και η διδαξιμότητα της ηθικής, προς την οποία αντιτίθεται ο Mandeville. Διακρίνεται σύμπτωση στην απαισιόδοξη θεώρηση από τον Locke και τον Mandeville για τα κίνητρα των ανθρώπων, η οποία απορρίπτεται από τον Smith, αλλά δεν επιδρά επί της διαπίστωσης ταυτόσημων απόψεων για την οικονομική. Η διδακτορική εργασία συγκροτείται σε τρείς ενότητες: Α) Στην πρώτη, παρουσιάζονται οι ηθικές θεωρίες των τριών στοχαστών, κατά τις οποίες εκδιπλώνεται η προβληματική που θα εισαχθεί στην πολιτική οικονομία. Β) Στην δεύτερη ενότητα ανιχνεύεται το περιεχόμενο του όρου και το αντικείμενο της πολιτικής οικονομίας, με αναγωγή στην περίοδο αναφοράς της διατριβής. Γ) Στην τρίτη ενότητα διερευνάται η σύζευξη της ηθικής φιλοσοφίας με την πολιτική οικονομία, με παρουσίαση ενοτήτων τις οποίες εκτιμώνται ως σημαίνουσες για την θεωρία της πολιτικής οικονομίας (ιδιοκτησία, εργασία, πλούτος, ευημερία, αγορά, εμπόριο, δικαιοσύνη, διανομή, κράτος).