Η κυκλοφορία του χάλκινου νομίσματος στη Μακεδονία (5ος-1ος αι. π.Χ.)

Abstract

The aim of this study is to investigate the circulation of bronze coinage in the wider region of the Kingdom of Macedon, and to re-examinate the coin production of both the Royal and the Civic Mints of the cities of Chalkidiki and their relationships within the historical context in which they were issued. This is accomplished through the publication of numismatic material derived only from organized excavations, and the use of already published numismatic material, combined with the hoard evidence. The chronological frame of the study extends from the first appearance of the bronze coins in the area in the late 5th century BC until around 31 BC. The main material of this study includes five thousands nine hundred (5900) coins from sixteen (16) excavation sites, namely Pydna (modern Makrygialos), Methone, Aiginio, Aegae (modern Vergina), Polichni of Thessaloniki, “Therme” of Thessaloniki, Lete (modern Lete/Lagyna), Ioron (modern Palatiano), Kalindoia (modern Kalamoto), Dikaia (modern Nea Kallikrateia), Aphytis, Mende, Acanthus, Sane/Uranopolis (modern Trypiti/Nea Roda), Stageira and Mavrolakkas of Olympias. Furthermore, five thousand seven hundred and one (5701) coins from eight (8) published excavations of the area of Macedonia are also included. These coins come from Dion, Pella, Veroia, Olynthos, Myceberna, Argilos, Torone and Amphipolis. Thus, the excavation sites increased to twenty-four (24), while the numismatic material is up to eleven thousand six hundred one (11.601) coins. The hoard evidence of both the already known and the two hundred fifty one (251) new ones published in this study, contribute to the final conclusions. The first volume includes the catalogue of the five thousand nine hundred (5900) coins, which comprise the main material of the research. The coins are listed according to the catalogues of the Sylloge Nummorum Graecorum. The second volume comprises the presentation and discussion of the numismatic material of the catalogue. Part I shows the numismatic circulation in each one of the twenty-four (24) excavation sites separately. First the archaeological site, the history of the research and a brief report of the excavations are presented. There follows the discussion of the numismatic material according to the issuing authorities, the proportion of precious metals/bronze, the chronological framework, and the proportion of coins per century. The issuing authorities, the hoards, the local mint production, if any, are also commented and finally the historical framework and the first conclusions are discussed. In Part B, the geographical distribution of numismatic material according to issuing authorities is further discussed, i.e., the spread of the coins of each individual mint on the twenty-four (24) excavated sites. In Part III the conclusions of the research on the civic bronze coinage derived from the data of the first two parts and combined with the hoard evidence are presented. In Part IV the conclusions regarding the bronze coinage of the kings of Macedon are included. Part V is an attempt to investigate whether the role of numismatic evidence can support proposals on specific historical issues of northern Greece, or even, if they can contribute to the formulation of new ones. Finally, in conclusion, there is a review of the role of bronze coinage in Macedonia from its first appearance until the age of Augustus, and also a brief presentation of the main results of the study.

Αντικείμενο της μελέτης αυτής είναι, μέσα από τη δημοσίευση νομισματικού υλικού που προέρχεται αποκλειστικά από οργανωμένες ανασκαφικές έρευνες, αλλά και την αξιοποίηση του νομισματικού υλικού ήδη δημοσιευμένων θέσεων, σε συνδυασμό με τη μαρτυρία των «θησαυρών», η διερεύνηση της κυκλοφορίας του χάλκινου νομίσματος στην ευρύτερη περιοχή του μακεδονικού βασιλείου και η επανεξέταση της νομισματικής παραγωγής τόσο του βασιλικού νομισματοκοπείου όσο και των ελληνίδων πόλεων της Χαλκιδικής και των μεταξύ τους σχέσεων, εντός του ιστορικού πλαισίου στο οποίο εκδόθηκαν. Ως χρονολογικό πλαίσιο ορίστηκε το διάστημα από την πρώτη εμφάνιση του χάλκινου νομίσματος στην περιοχή στα τέλη του 5ου αι. π.Χ. έως περίπου το 31 π.Χ. Το κύριο σώμα της μελέτης περιλαμβάνει 5900 νομίσματα από δεκαέξι (16) ανασκαφικές θέσεις, και συγκεκριμένα το Μακρύγιαλο, τη Μεθώνη, το Αιγίνιο, τη Βεργίνα, την Πολίχνη Θεσσαλονίκης, τη «Θέρμη» Θεσσαλονίκης, τη Λητή και τα Λαγυνά, το Παλατιανό, το Καλαμωτό, τη Νέα Καλλικράτεια, την Άθυτο, τη Μένδη, την Ιερισσό, την Τρυπητή κα τα Νέα Ρόδα, τα Στάγειρα, και τη θέση «Μαυρόλακκας» Ολυμπιάδας. Μια δεύτερη ενότητα αποτελούν τα νομίσματα που συγκεντρώθηκαν από οκτώ (8) δημοσιευμένες θέσεις του ευρύτερου μακεδονικού χώρου και ανέρχονται συνολικά σε 5701 τεμάχια. Οι θέσεις αυτές είναι το Δίον, η Πέλλα η Βέροια, η Όλυνθος, η Μηκύβερνα, η Άργιλος, η Τορώνη και η Αμφίπολις. Έτσι οι θέσεις αναφοράς αυξάνονται σε 24 ενώ το νομισματικό υλικό ανέρχεται συνολικά σε 11.601 τεμάχια. Καθοριστικής σημασίας υπήρξε, τέλος, η μαρτυρία των «θησαυρών», τόσο των ήδη γνωστών, όσο και των 251 νέων ευρημάτων που δημοσιεύονται στο πλαίσιο της παρούσας μελέτης. Ο πρώτος τόμος περιλαμβάνει τον κατάλογο των 5.900 νομισμάτων που απετέλεσαν το κύριο αντικείμενο της έρευνάς μας. Τα νομίσματα αυτά παρουσιάζονται κατά θέση, στο πρότυπο των καταλόγων των Sylloge Nummorum Graecorum. Στο δεύτερο τόμο σχολιάζεται το νομισματικό υλικό του καταλόγου. Στο Μέρος Α παρουσιάζεται η κυκλοφορία του νομίσματος σε κάθε μία από τις είκοσι τέσσερις (24) ανασκαφικές θέσεις ξεχωριστά. Στην αρχή παρουσιάζεται ο αρχαιολογικός χώρος και το ιστορικό της έρευνας με μια σύντομη αναφορά των ανασκαφικών πεπραγμένων. Ακολουθεί η παρουσίαση του νομισματικού υλικού κατά εκδίδουσα αρχή, η αναλογία ευγενών μετάλλων - χαλκού, το χρονολογικό πλαίσιο, η αναλογία νομισμάτων ανά αιώνα, σχολιάζονται οι εκδότριες αρχές, τα θησαυρικά ευρήματα, η παραγωγή του τοπικού νομισματοκοπείου, όπου υπάρχει, και τέλος τίθεται το ιστορικό πλαίσιο και παρουσιάζονται τα πρώτα συμπεράσματα. Στο Μέρος Β παρακολουθούμε τη γεωγραφική κατανομή των νομισμάτων κατά εκδίδουσα αρχή, την εξάπλωση, δηλαδή, των νομισμάτων κάθε ξεχωριστού νομισματοκοπείου στις 24 ανασκαμμένες θέσεις. Στο Μέρος Γ παρουσιάζονται τα συμπεράσματα της έρευνάς μας που αφορούν στην χαλκή, νομισματοκοπία των πόλεων, και προήρθαν από την αναλυτική παρουσίαση των δεδομένων στα δύο πρώτα μέρη σε συνδυασμό με την μαρτυρία των «θησαυρών», ενώ αντίστοιχα στο Μέρος Δ παρουσιάζονται τα συμπεράσματα που αφορούν στην χαλκή νομισματοκοπία των βασιλέων των Μακεδόνων. Στο Μέρος Ε γίνεται μια απόπειρα να διερευνηθεί το κατά πόσον ο ρόλος της νομισματικής μαρτυρίας μπορεί να υποστηρίξει προτάσεις που διατυπώθηκαν σε συγκεκριμένα ιστορικά ζητήματα του βορειοελλαδικού χώρου ή και αν ακόμη μπορεί να συμβάλει στην διατύπωση νέων. Κλείνουμε με μια Ανασκόπηση στο ρόλο του χάλκινου νομίσματος στη Μακεδονία από την εισαγωγή του έως τα χρόνια του Αυγούστου, συνοψίζοντας παράλληλα τα βασικά συμπεράσματα της μελέτης.