Εξαρχαϊσμοί και εκσυγχρονισμοί των γεωγραφικών και εθνολογικών όρων στην χρονικήν διήγησιν του Νικήτα Χωνιάτη και την χρονικήν συγγραφήν του Γεωργίου Ακροπολίτη

Abstract

The thesis includes an introduction, in which the following points are clarified: a) the selection criteria of the two Byzantine historiographers as a field of research, b) the point of view from which the “archaisms” and “modernizations” of geographical and ethnological terms and names are studied. Later on, the thesis’s methodological structure is analyzed, as well as its sources and the scientific tools by means of which it is attempted to classify the terms and the names to a) those that belong to the linguistic “Atticist regularity” or b) those that represent the tendency for “archaism” or c) those that seem like “modernizations”. II. Then follows the “thesis’ main body”, in which: A) the first part, which exposes the phenomenology of “archaisms” and “modernizations” of the geographical and ethnological terms and names. This part consists of four chapters: the alphabetical tables of terms and names cited in the historical narrative of Nikitas Choniatis are included in the first and second chapters and each of these tables consists of three paragraphs: i) terms / names of the Atticist linguistic form (“norm”), ii) of the archaistic tendency and iii) the modernizing tendency. The entries of these tables are accompanied by special comments, especially historical and linguistic ones. Chapters 3 and 4 follow having exactly the same structure and similar content as Chapters 1 and 2 and they contain the respective tables of the geographical and ethnological terms of the “Temporal Writing” of Georgios Akropolitis. B. The second part of the main body of the thesis consists of Chapters 5 and 6. The possible causes for the emergence of the two opposing divergences from the Atticist regularity are sought in Chapter 5. a) The will of writers to show the language they use attached as much as possible to the scholarly tradition and the fact that they were pupils of eminent teachers, representatives of the most scholarly linguistic tradition are considered causes of archaism, b) the change in the status of the greater area, in which took place the events recorded by history, the fact that the writers realized that what they narrated were events of the then present and that inspection of a place or thing was a source of information are considered causes of modernization. The sixth chapter examines the contribution of “archaisms” and “modernizations” to shaping the style of specific historical narratives. It is noticed that the presence of geographical and ethnological terms and names diverging from the Atticist vocabulary itself help in creating the personal style of our writers, as it creates the “variety” sought by them and enriches the famous figures of speech. III. The thesis ends with an addendum, in which a) the Temporal Narrative of Nikitas Choniatis and the “Temporal Writing” of Georgios Akropolitis are compared, as far as the special case of “modernizations” and “archaisms” of the geographical and ethnological terms and names is concerned, b) the general conclusions drawn from the previous research are cited and the most important of these conclusions are: i) that the statistically important presence of “archaisms” and “modernizations” of geographical and ethnological terms and names in the historical narratives of Nikitas Choniatis and Georgios Akropolitis cannot be overlooked, when the language and their style are studied, and b) that the particularity of the intellectual personality and especially the writing peculiarity of each writer decidedly result in the one or the other divergence from the linguistic “Atticist regularity”.

Στην εργασία προτάσσεται Εισαγωγή στην οποία διευκρινίζονται: α) τα κριτήρια επιλογής των δύο βυζαντινών ιστοριογράφων ως πεδίου της έρευνας β) η οπτική γωνία από την οποία μελετώνται οι «εξαρχαϊσμοί» και οι «εκσυγχρονισμοί» των γεωγραφικών και εθνολογικών όρων και ονομάτων. Στη συνέχεια, εκτίθεται η μεθοδολογική διάρθρωση της εργασίας, οι πηγές της και τα επιστημονικά εργαλεία, με τη βοήθεια των οποίων επιχειρείται η κατάταξη των όρων και των ονομάτων σε όσα, α) ανήκουν στη γλωσσική «αττικιστική κανονικότητα», ή β) αντιπροσωπεύουν την τάση για «εξαρχαϊσμό» ή, γ) εμφανίζονται ως «εκσυγχρονισμοί». ΙΙ. Ακολουθεί το «κύριο σώμα της εργασίας», όπου: Α. Το πρώτο μέρος, στο οποίο εκτίθεται η φαινομενολογία των «εξαρχαϊσμών» και των «εκσυγχρονισμών» των γεωγραφικών και εθνολογικών όρων και ονομάτων. Το μέρος αυτό αποτελείται από τέσσερα κεφάλαια: Στο πρώτο και το δεύτερο καταχωρίζονται οι αλφαβητικοί πίνακες των όρων και των ονομάτων που εντοπίσαμε στην ιστορική αφήγηση του Νικήτα Χωνιάτη, ο καθένας από τους οποίους αποτελείται από τρεις παραγράφους: i) όροι/ονόματα της αττικιστικής γλωσσικής μορφής («νόρμας») ii) της εξαρχαϊστικής τάσης• και iii) της εκσυγχρονιστικής τάσης. Τα λήμματα των πινάκων αυτών συνοδεύονται από ειδικό σχολιασμό, ιστορικού και γλωσσικού κυρίως χαρακτήρα. Με την ίδια ακριβώς διάρθρωση και παρόμοιο περιεχόμενο των κεφαλαίων 1 και 2 ακολουθούν τα κεφάλαια 3 και 4, όπου καταχωρίζονται οι αντίστοιχοι πίνακες των γεωγραφικών και εθνολογικών όρων της «Χρονικής Συγγραφής» του Γεωργίου Ακροπολίτη. Β. Το δεύτερο μέρος της κύριας εργασίας αποτελείται από τα κεφάλαια 5 και 6. Στο πέμπτο κεφάλαιο αναζη-τούνται τα πιθανά αίτια της εμφάνισης των δύο αντίρροπων αποκλίσεων από την «αττικιστική κανονικότητα»: α) ως αιτίες των «εξαρχαϊσμών» θεωρούμε την επιδίωξη των συγγραφέων να εμφανίζουν τη γλώσσα που χρησιμοποιούν προσκολημμένη όσο το δυνατόν περισσότερο στη λόγια παράδοση και το γεγονός ότι μαθήτευσαν σε διαπρεπείς δασκάλους εκπροσώπους της λογιότερης γλωσσικής παράδοσης β) ως αιτίες της τάσης για «εκσυγχρονισμούς» θεωρούμε τη μεταβολή του status της ευρύτερης περιοχής, μέσα στην οποία διαδραματίστηκαν τα ιστορούμενα γεγονότα, του τότε «παρόντος» και το ότι πηγή άντλησης του πληροφοριακού υλικού αποτελούσε η αυτοψία. Στο έκτο κεφάλαιο διερευνάται η συμμετοχή των «εξαρχαϊσμών» και των «εκσυγχρονισμών» στη διαμόρφωση του ύφους των συγκεκριμένων ιστορικών αφηγήσεων. Διαπιστώνεται ότι η παρουσία γεωγραφικών και εθνολογικών όρων και ονομάτων που αποκλίνουν από το καθαυτό αττικιστικό λεξιλόγιο συμβάλλει στη δημιουργία του προσωπικού ύφους των συγγραφέων μας, καθώς δημιουργεί την επιδιωκόμενη «ποικιλία» και εμπλουτίζει τα γνωστά «σχήματα λόγου». ΙΙΙ. Η εργασία κλείνει με το Επίμετρο, στο οποίο, α) προβαίνουμε στη σύγκριση ονομάτων στην «Χρονικήν Διήγησιν» του Νικήτα Χωνιάτη και την «Χρονικήν Συγγραφήν» του Γεωργίου Ακροπολίτη, σ’ ό,τι αφορά στην ειδική περίπτωση των «εκσυγχρονισμών» και των «εξαρχαϊσμών» των γεωγραφικών και εθνολογικών όρων και ονομάτων β) παραθέτουμε τα γενικότερα συμπεράσματα τα οποία μας επέτρεψε να εξαγάγουμε η έρευνα που προηγήθηκε, από τα οποία τα σημαντικότερα είναι: α) ότι η στατιστικά σημαντική παρουσία «εξαρχαϊσμένων» και «εκσυγχρονισμένων» γεωγραφικών και εθνολογικών όρων και ονομάτων στις ιστορικές αφηγήσεις του Νικήτα Χωνιάτη και του Γεωργίου Ακροπολίτη δεν μπορεί να αγνοηθεί, όταν μελετούμε τη γλώσσα και το ύφος τους, και β) ότι η ιδιαιτερότητα της πνευματικής προσωπικότητας και ειδικότερα η συγγραφική ιδιομορφία του κάθε συγγραφέα επιδρά αποφασιστικά προς τη μιά ή την άλλη απόκλιση από την γλωσσική «αττικιστική κανονικότητα».