Ο ήχος ως μέσο έκφρασης στην τέχνη του εικοστού αιώνα: βιομουσική και νέα μέσα

Abstract

The present three - part doctoral thesis investigates the concept of sound, in relation to the new means and sciences under different perspectives, ultimately providing an analysis of the newborn artistic movement of Bioart In the first part, we draw a historical reference and provide a description of the interconnection between art and science. From Paul Klee, who reflects musical elements in his works, to the experimentations of Goethe – Runge and Ιtten who tried to create a chromatic musical code as well as Rimington’s attempts to present an audio visual expression using keyboards - “colour organs”, we can identify the need for a combination between the musical/sound elements and the world of art. This expression reaches its culmination as we cover the second half of the 20th century until the present time.The early electronic sound experimentations of Piere Schaefferκ and Edgar Varese, Stockhausens compositions in specially designed spaces, Xenakises “Polutropa” and sound experimentations prove the continuous quest to render sound by using new means.Artistic creativity in the beginning of the 20th century meets Buddhism. This poses the issue of a global consciousness, expressed through calligraphic painting as well, as depicted in the works of John Cage, who are all influenced by Zen philosophy. The same pattern is present in the creative steps of Κandinsky’s works. The Eastern world, the spirituality which surrounds it and the sense of total freedom, become the primary elements of Κandinsky’s creative thought. Cage dettaches himself from the music parameters which defined music composition and uses the mind and power of sentiment in order to musically identify each noise. Sound projection is used as a new medium in Fluxus’ movement, being widely supported by many others who lived around Cages time such as George Brecht, Dick Higgins and Νam Jun Paik. Towards the end of the 20th century we witness the appearance of new art forms like Bioart. DNA, cells and proteins are combined with biotechnology and art in order to render questions raised on ethics and aesthetics. Through the description of several Bioart works, we are given the chance to get a closer look not only to the means and methods adopted but also to the notions given. As sound penetrates the entire human body, it can be analyzed in all its phasma. Using that information we attempt to translate/transform that biological sound phenomena into music. The sound produced by the elaboration of data which result from biological functions, can be described as Biomusic. It can be transformed into frequencies related to time and be expressed into music themes. In the second part of this thesis we focus on the human body and its relation to elements such as oscillations and vibrations which express the energy flow. These elements are approached through Platonic concepts and comparisons relevant to the Pythagorean - Taoian models. The voice function is analyzed in relation to sight (functions which are crucial in understanding any audio visual information). The mix of the audio and visual stimulus refers to synaesthisia whose mechanism is being described and corresponds to the multimedia creative process of the twentieth century. Concepts concerning the body meet the patterns of Wilhelm Reich, the Kundalini method adopted by the poet Μichael Mc Clure and, and the ability to control body functions through hypnosis which Αrtaud wishes to inflict in the “Theatre of Cruelty”. The notion of Digital Embodiment is presented as a reminder, highlighting the importance of technology in biotechnology and genetics according to Deleuze, Guattari and Mc Luhan. Moving away from the technology factor, we find ourselves in the center of archetypal traditional practices such as the Shamanic. Sound, rhythm, and the rhythmic model all carry therapeutic abilities. Through such an equasion the entire world can be described. In the third part of this thesis we describe the exemplary function of the use and operation of sound in Bioart works, further moving into inventing a platform which analyses a digitalized signal resulting from calculations on an encephalogram transformed into sound, followed by the correspondence of music characteristics on calculations on two encephalograms. Sonification plays an important role in this research as it constitutes a quick and precise rendering of the polymorphic information (in this case of the encephalogram) in musical notes. The result of each translation automatically constitutes a synthesis, a complete music work. The modelisation and musicalisation leads in two distinguished results each one of them concerning different clinical cases (all data belong to a normal heart function and a pathological one). The invention of this system is suggested for the scientific as well as for the music sector since it has the ability to be implemented in an experimental as well as in a didactical form.Sound meets art in the world of Biomusic as it takes shape through technology, constituting a new medium to further evolve the model of transforming the biological signal into art.

Τα τρία μέρη της παρούσας διδακτορικής διατριβής διερευνoύν από διαφορετικές οπτικές γωνίες τον ήχο σε σχέση με τα νέα μέσα και τις επιστήμες και σε τελική ανάλυση με το νεοσύστατο καλλιτεχνικό κίνημα της βιοτέχνης. Στο πρώτο μέρος πραγματοποιείται μία ιστορική προσέγγιση και περιγραφή του ταιριάσματος των επιστημών και της τέχνης. Από τον Paul Klee ο οποίος αποδίδει μουσικά στοιχεία στα έργα του, τους πειραματισμούς των Goethe – Runge και Ιtten για τη δημιουργία ενός χρωματικού-μουσικού κώδικα ως τις προσπάθειες του Rimington για μία οπτικο-ακουστική έκφραση με τα πληκτροφόρα «color organs», παρατηρείται η τάση για το συνδυασμό μουσικών/ηχητικών στοιχείων σε σχέση με τον εικαστικό κόσμο. Αυτή η έκφραση κορυφώνεται καθώς διανύουμε το δεύτερο μισό του εικοστού αιώνα μέχρι τις μέρες μας. Οι πρώιμοι ηλεκτρονικοί ηχητικοί πειραματισμοί των Piere Schaeffer και Edgar Varese, οι συνθέσεις σε ειδικά διαμορφωμένους χώρους του Stockhausen, τα πολύτοπα του Ξενάκη μαρτυρούν μία συνεχόμενη αναζήτηση για την απόδοση ήχου με νέα μέσα. Η εικαστική δημιουργία στις αρχές του εικοστού αιώνα συναντάει τον Βουδισμό. Αυτή είναι η ανάγκη για μία παγκοσμιοποιημένη συνείδηση μέσω της καλλιγραφικής ζωγραφικής αλλά και Ζεν φιλοσοφίας η οποία επηρρεάζει τον John Cage. Κατά την ίδια λογική, περιγράφονται τα δημιουργικά στάδια του έργου του Κandinsky. Ο ανατολίτικος κόσμος, η πνευματικότητα που αποπνέει και η αίσθηση της απόλυτης ελευθερίας, είναι πρωτεύοντα στοιχεία στη δημιουργική σκέψη του Κandinsky. Ο Cage αποδεσμεύεται από τις μουσικές παραμέτρους της μουσικής σύνθεσης και αντικρίζει κάθε θόρυβο μουσικά με τη χρήση του μυαλού και την ισχύ του συναισθήματος. Η προβολή του ήχου ως νέο μέσο στο κίνημα του Fluxus πραγματοποίείται ευρέως με συνδρομή διαφόρων συνοδοιπόρων του Cage όπως George Brecht, Dick Higgins και Νam Jun Paik. Πλησιάζοντας τα τέλη του εικοστού αιώνα διακρίνουμε την εμφάνιση νέων μορφών τέχνης όπως αυτή της βιοτέχνης. Το DΝΑ, τα κύτταρα και οι πρωτεΐνες συνδυάζονται με την βιοτεχνολογία και την τέχνη για να αποδόσουν ηθικά, κοινωνικά και αισθητικά ερωτήματα. Μέσα από την περιγραφή διαφόρων έργων βιοτέχνης μας δίδεται η δυνατότητα να πλησιάσουμε τόσο τα μέσα και τις μεθόδους που υιοθετούνται όσο και τις έννοιες που αποδίδονται. Καθώς ο ήχος ο οποίος διαπερνά το ανθρώπινο σώμα μπορεί να αναλυθεί σε όλο το εύρος του, επιχειρείται η μετάφραση/μετασχηματισμός βιολογικών ηχητικών φαινομένων σε μουσική. Ο ήχος ο οποίος παράγεται από την επεξεργασία δεδομένων που προέρχονται από βιολογικές λειτουργίες περιγράφεται ως βιομουσική. Μπορεί να μεταβληθεί σε συχνότητες συναρτήσει του χρόνου και να αποδοθεί ως μουσικά θέματα. Στο δεύτερο μέρος της διατριβής εστιάζουμε στο σώμα και τη σχέση του με παράγοντες όπως οι ταλαντώσεις/δονήσεις ως ροή ενέργειας. Αυτές προσεγγίζονται μέσα από Πλατωνικές αντιλήψεις και συγκρίσεις με το Πυθαγόρειο-Ταοϊστικό πρότυπο. Η λειτουργία της φωνής αναλύεται σε σύγκριση με την όραση (αισθητήριες λειτουργίες οι οποίες είναι βασικές στην αντίληψη οπτικο-ακουστικών ερεθισμάτων). Η ένωση οπτικών και ακουστικών ερεθισμάτων παραπέμπει στη συναισθησία της οποίας ο μηχανισμός περιγράφεται και αντιστοιχείται στην πολυμεσική δημιουργία του εικοστού αιώνα. Οι αντιλήψεις για το σώμα συναντούν το πρότυπο του Wilhelm Reich, τη μέθοδο Kundalini την οποία υιοθέτησε ο ποιητής Μichael Mc Clure και τον έλεγχο σωματικών λειτουργιών μέσω υπνώσεων που ήθελε να προκαλεί ο Αrtaud στο Θέατρο της Σκληρότητας. Η έννοια της ψηφιακής ενσωμάτωσης αντιπαραβάλλεται υπενθυμίζοντας τη σημαντικότητα της τεχνολογίας στη βιοτεχνολογία και τη γενετική κατά τους Deleuze, Guattari και Mc Luhan. Μακριά από τον τεχνολογικό παράγοντα μεταφερόμαστε στο επίκεντρο αρχετυπικών παραδοσιακών πρακτικών όπως αυτή του σαμανισμού. Ο ήχος και ο ρυθμός, το ρυθμικό πρότυπο έχει θεραπευτικές ιδιότητες. Μέσω αυτού μπορεί να περιγραφεί ολόκληρος ο κόσμος. Στο τρίτο μέρος της διατριβής την παραδειγματική περιγραφή της λειτουργίας και χρηστότητας του ήχου σε έργα βιοτέχνης διαδέχεται η επινόηση πλατφόρμας η οποία αναλύει ψηφιοποιημένο σήμα από μετρήσεις ΗΚΓραφήματος σε ήχο. Ακολουθεί αντιστοίχιση μουσικών χαρακτηριστικών σε δύο μετρήσεις ΗΚΓραφημάτων. Η ηχοποίηση έχει πρωτεύοντα ρόλο στην έρευνα καθώς αποτελεί γρήγορη και ακριβή απόδοση πολύμορφων πληροφοριών. Η μέθοδος ορίζει μετάφραση βιολογικών μετρήσεων (στη συγκεκριμένη περίπτωση του ΗΚΓραφήματος) σε μουσικές νότες. Το αποτέλεσμα κάθε μετάφρασης αποτελεί αυτομάτως και σύνθεση δηλαδή ένα ολοκληρωμένο μουσικό έργο. Η μοντελοποίηση και μουσικοποίησή τους οδηγεί σε δύο διακριτά αποτελέσματα διαφορετικών κλινικών περιπτώσεων (τα δεδομένα ανήκουν σε μία περίπτωση φυσιολογικής καρδιακής λειτουργίας και μίας παθολογικής). H επινόηση αυτού του συστήματος προτείνεται για τον τομέα της επιστήμης και της μουσικής με δυνατότητα διδακτικής και πειραματικής εφαρμογής του. Ο ήχος συναντάει τον εικαστικό κόσμο της βιομουσικής καθώς διαμορφώνεται μέσω της τεχνολογίας. Αποτελεί δε ένα νέο μέσο για περαιτέρω εξέλιξη του μοντέλου μετατροπής βιολογικού σήματος σε τέχνη.