Τα τοπικά αλφάβητα της Κρήτης στην αρχαϊκή και κλασική περίοδο

Abstract

This study covers the Cretan local alphabets in the Archaic and Classical period along with reconsideration of the adoption and adaptation of the alphabetic script in Greek language. The initial local alphabets, their gradual development and their use from different professional and social groups imply that alphabetic script was adopted primarily for practical purposes and commercial activities through a collective procedure of considerable duration of at least one century before the occurrence of the first examples of alphabetic script in the Greek world. Fundamental to this study is the collection of the Cretan Archaic and Classical inscriptions on stone, pottery and metal objects and the discussion and systematic classification of their epigraphic characteristics in the detailed tables with letter shapes provided. Using epigraphic criteria, such as characteristic letter forms, punctuation, direction of writing, symmetry, inscriptions are relatively dated and placed in chronological sequence. Different local scripts, similar but not identical, and different dialects or languages (e.g. the Eteocretan language of east Crete) confirm the epigraphic heterogeneity of Crete. The development and differentiations of these ‘Archaic’ alphabets suggest that their persistence from the 8th to the 4th c. B.C. cannot readily be taken as evidence for Cretan conservatism. As well, they must not be considered as a result of geographic distance and isolation, but primarily as evidence of the importance of the alphabet and writing to the public image of the polis. Public and private inscriptions from east to west Crete show the level of literacy in Archaic and Classical period and reveal their epigraphic habits. Finally, the epigraphic criteria provide a way of understanding the origin of alphabetic script and development of literacy and they offer a new epigraphic approach in the study of Archaic and Classical Crete.

Το θέμα της συγκεκριμένης μελέτης είναι τα τοπικά αλφάβητα της Κρήτης στην Αρχαϊκή και Κλασική εποχή. Αρχικά κρίνεται απαραίτητη η ανασύνθεση της διαδικασίας υιοθέτησης και προσαρμογής του ‘φοινικικού’ αλφαβήτου στην ελληνική γλώσσα. Τα αρχικά τοπικά αλφάβητα, η βαθμιαία εξέλιξή τους και η χρήση τους από διαφορετικές επαγγελματικές και κοινωνικές ομάδες αποδεικνύουν ότι η αλφαβητική γραφή υιοθετήθηκε μέσα από μια συλλογική διαδικασία διάρκειας τουλάχιστον ενός αιώνα πριν την εμφάνιση των πρώτων αλφαβητικών επιγραφών στον ελλαδικό χώρο και χρησιμοποιήθηκε αρχικά για οικονομικές εμπορικές δραστηριότητες. Βασική για τη μελέτη των κρητικών τοπικών αλφαβήτων είναι η συλλογή όλων των αρχαϊκών και κλασικών επιγραφών σε πέτρα, πηλό και μέταλλο και η συστηματική κατηγοριοποίηση των χαρακτηριστικών τους σε συνδυασμό με λεπτομερείς πίνακες του σχήματος των γραμμάτων και της εξέλιξής τους. Με βάση επιγραφικά κριτήρια, όπως χαρακτηριστικά σχήματα γραμμάτων, στίξη, φορά γραφής, συμμετρία, επιχειρείται η σχετική χρονολόγηση των επιγραφών και η κατάταξή τους σε χρονική ακολουθία. Τα διαφορετικά τοπικά αλφάβητα, παρόμοια αλλά όχι ταυτόσημα, καθώς και οι διαφορετικές διάλεκτοι ή και γλώσσες (π.χ. η ετεοκρητική γλώσσα στην ανατολική Κρήτη) επιβεβαιώνουν την επιγραφική ετερογένεια της Κρήτης. Η εξέλιξη και οι διαφοροποιήσεις των ‘αρχαϊκών’ αλφαβήτων υποδηλώνουν ότι η συνεχής χρήση τους από τον 8ο ως τον 4ο αιώνα π.Χ. δεν μπορεί να ερμηνευθεί ως συντηρητισμός. Επίσης τα διαφορετικά αυτά αλφάβητα δεν προέκυψαν ως αποτέλεσμα της γεωγραφικής απόστασης και απομόνωσης αλλά συνδέονται με την πολιτική ύπαρξη και τη δημόσια εικόνα της πόλης. Οι δημόσιες και ιδιωτικές επιγραφές από την ανατολική στη δυτική Κρήτη είναι ενδεικτικές για το επίπεδο του αλφαβητισμού στην αρχαϊκή και κλασική εποχή και για τις επιγραφικές συνήθειες. Τέλος, τα επιγραφικά κριτήρια χρονολόγησης συμβάλλουν στην κατανόηση της αλφαβητικής γραφής και του αλφαβητισμού γενικότερα δίνοντας παράλληλα και μια νέα επιγραφική προσέγγιση στη μελέτη της αρχαϊκής και κλασικής Κρήτης.