Χειροποίητα ειδώλια αρχαϊκών χρόνων από την Ακρόπολη των Αθηνών και από το Ιερό της Νύμφης στη Νότια Κλιτύ Ακροπόλεως

Abstract

Handmade terracotta figurines of the archaic period from the Athenian Acropolis and the Nymph Sanctuary at the South Slope of the Acropolis consist an important part of the terracotta art evolution even from Bronze Age. The bibliographically known figurines as Primitives were separated in six groups according to their morphological characteristics. The handmade figurines of our catalogue have been found during the big excavations which took place during the 19th and 20th century on the Hill as well as from the excavation at the Nymph Sanctuary at the Acropolis south slope. The archaic handmade terracotta figurines from the Acropolis and the Nymph Sanctuary are typical examples of Attic terracotta art of this period. Many shrines dedicated to female goddesses (Athena, Artemis, Demeter and Kore, Aphrodite, Nymph, Semnes, Erinyes) in the Athenian archaic places as well as Attic archaic sanctuaries contain rich examples of this art, Acropolis and its slopes, ancient Agora, Kerameikos, Eleusis, Piraeus, Faliron, Anagyrous, Vrauron, Sounion, Megara, Aigina and many other archaic sites, the finds of which remain unpublished. All this material has been found inside sanctuary places that is why they are votive offering. The number, the austere similarity of their characteristics proves the identity of their worshipper; they are the results of a terracotta mass production referred to the poor class. We are unable to discern where they represent the deity or the worshipper or their sex. Based on their characteristics the feature of the clay and the painted decoration are typical patterns of attic professional workshops. Their dating extends from the end of the 7th century Β.C. to the beginning of the 5th century Β.C.

Τα χειροποίητα ειδώλια αρχαϊκών χρόνων από την Ακρόπολη και από το Ιερό της Νύμφης αποτελούν τμήμα της εξέλιξης την κοροπλαστικής τέχνης ήδη από τα ύστερα χρόνια της εποχής του Χαλκού. Για τη μελέτη τους ταξινομήθηκαν σε έξι ομάδες βάσει μορφολογικών χαρακτηριστικών. Τα χειροποίητα ειδώλια προήλθαν από ανασκαφές του 19ου και 20ου αι. σε διάφορες θέσεις στον Ιερό Βράχο της Ακροπόλεως των Αθηνών και το Ιερό της Νύμφης στη νότια κλιτύ της Ακροπόλεως. Τα αρχαϊκά χειροποίητα ειδώλια της Ακροπόλεως και του Ιερού της Νύμφης αποτελούν τυπικούς εκπροσώπους της αρχαϊκής χειροποίητης κοροπλαστικής τέχνης της Αττικής. Ιερά των γυναικείων κατ’ αποκλειστικότητα θεοτήτων (Αθήνας, Αρτέμιδος, Δήμητρας και Κόρης, Αφροδίτης, Νύμφης, Νυμφών, Σεμνών, Ερινύων) στην ευρύτερη περιοχή των αρχαϊκών Αθηνών όπως και αττικά ιερά γυναικείων θεοτήτων έδωσαν πλούσια δείγματα αυτής της τέχνης, η Ακρόπολη και οι κλιτύες της, η αρχαία Αγορά, ο Κεραμεικός, η Ελευσίνα, ο Πειραιάς, το Φάληρο, ο Αναγυρούς, η Βραυρώνα, το Σούνιο, η Αίγινα και πολλές άλλες αρχαϊκές θέσεις των οποίων το υλικό παραμένει αδημοσίευτο. Οι τόποι εύρεσής τους, αποθέτες δίπλα ή μέσα στους χώρους των ιερών αποδεικνύουν την αναθηματική χρήση τους. Το πλήθος, η αυστηρή στην πλειονότητά τους ομοιομορφία των μορφολογικών χαρακτηριστικών, καθώς και η πρόχειρη ποιότητα εργασίας, δηλώνουν την ταυτότητα του αναθήματος και του αναθέτη. Πρόκειται για αναθήματα ευρείας κοροπλαστικής παραγωγής που απευθύνονται στα ευρύτερα κοινωνικά στρώματα της εποχής, χωρίς να μπορούμε να διακρίνουμε εάν το ανάθημα απεικονίζει τον αναθέτη ή τη θεότητα, ούτε εάν η ανάθεση συσχετιζόταν με το φύλο του αναθέτη. Το γεγονός ότι διαπιστώθηκαν στενές σχέσεις ως προς τα επιμέρους μορφολογικά χαρακτηριστικά με τα υπόλοιπα εργαστήρια κοροπλαστικής του Ελλαδικού χώρου (βοιωτικό, κορινθιακό, αργειακό, λακωνικό, των μητροπόλεων και των αποικιών τους) αλλά και της Κύπρου και της Κάτω Ιταλίας αποδεικνύει ότι δεν πρόκειται για μεμονωμένες και αυτόνομες δημιουργίες αλλά για παράλληλα τεχνοτροπικά ρεύματα στην κοροπλαστική παραγωγή. Επιπλέον, η χρονολογική τους εξάπλωση σε μεγάλο χρονικό διάστημα από τα τέλη του 7ου έως τις αρχές του 5ου αι. π.Χ. αποδεικνύει και τους αργούς εξελικτικούς ρυθμούς που ακολούθησε η χειροποίητη κοροπλαστική παραγωγή βασικό χαρακτηριστικό των εκφράσεων της «λαϊκής τέχνης». Η χρήση της μήτρας για την απόδοση των επί μέρους χαρακτηριστικών των χειροποίητων κατά τα άλλα ειδωλίων υπαγορεύει τη χρονολόγηση και των ομάδων Χ1,α, Χ3,α και Χ6 μετά τα μέσα του 6ου αι. π.Χ. Η έρευνα έδειξε ότι τα χειροποίητα ειδώλια που απεικονίζουν ανθρωπινές όρθιες και καθιστές μορφές από την Ακρόπολη των Αθηνών δεν είναι ένα μεμονωμένο φαινόμενο τοπικού χαρακτήρα. Το είδος αυτό της κοροπλαστικής παραγωγής έχει καταρχήν μεγάλη γεωγραφική έκταση καλύπτοντας τον Ελλαδικό χώρο, την Κύπρο και την Κάτω Ιταλία αλλά και μεγάλη χρονική διάρκεια εφόσον εκτείνεται από τα τέλη του 7ου έως τον πρώιμο 5ο αι π Χ.